Dede Korkut hikâyeleri

Dede Korkut hikâyeleri, Oğuz Türkleri'nin en bilinen epik destanlarındandırBu türün ilk örnekleri 15-16 yüzyılda yazıya geçirilmiştir Dede Korkut Kitabındaki hikayeler tarih boyunca dilden dile, anlatıcıdan anlatıcıya aktarılan bir sözlü gelenek ürünüdür Bu süreç içerisinde değişikliklere uğrayan hikayeler 16 yüzyılda yazıya geçirilmişlerdir

Dede Korkut Kırım Tatar'ı olup destanların ilk anlatıcısıdır Hikayelerde veli bir kişi olarak ortaya çıkar Oğuzlar önemli meseleleri ona danışırlar Keramet sahibi olduğuna inanılır Gelecekten haberler verdiği söylenir Ozan ve Kam dırOğuzname’de, Dede Korkut’un 295 yıl yaşadığı ve Muhammed bin Abdullah Muhammed’e elçi olarak gönderildiği anlatılmaktadır Oğuz Han’a vezirlik yapmış olduğu da bilinirKopuz çalıp, hikmetli sözler söyler Kopuzuna da kendine duyulduğu gibi saygı duyulur

Destanlar

Kitapta on iki tane destan vardır Bu destanların her biri bir boy için söylenilmiştir Bu destanlarda boyların Hanlarının başından geçen olaylar, ad koyma, canavarlarla savaşma gibi bölümler yer almaktadır

Hikayelerin dili oldukça sadedir 15-16 yüzyılda yazıya geçirildikleri halde arı bir Türkçe’ye sahiptir Az miktarda Arapça kökenli kelime de vardır Orhan Şaik Gökyay ve Muharrem Ergin’in Latin harfleri ile yayınladıkları kitaplar ilköğretim öğrencilerinin anlayabileceği kadar sade ve basit cümle yapısına sahiptir Hikayeler çoğunlukla manzum ve ahenkli bir şekilde anlatılır Manzumların bir kısmı kafiyeli olmasa da kulağa hoş gelen bir söyleyiş tarzı vardır Kitapta yaklaşık 8000 tane farklı sözcük ve deyim geçer Cümleler kısa ve yalındır

Dede Korkut destanları olağanüstü olayların yoğunluğundan sıyrılmış ve günlük, sade olaylar içeriklerine dahil olmuştur Destan niteliğine, tüm Oğuzlar'ı etkilemesiyle ulaşmıştır

Hikayelerde dersler verilmiş, halk bilgilendirilmek istenmiştir Destanlaşmış tarih olayları anlatılmıştır Oğuzların dinî inançları belirtilmiştir Örneğin, Alp'lerin savaşa gitmeden önce arı suyla abdest aldığı ve iki rekat namaz kıldıkları belirtilmiştir Halkın ekonomik durumu da anlatılmıştır Oğuzların daha çok hayvancılıkla geçindiği neredeyse her hikayede görülmektedir Yalnız, Oğuzlar’da üstünlük; zenginlikle, mal ve mülkle olmamaktadır Bunun için yiğitlik gerekmektedir Erkek gençlerin isim alabilmesi için bir yiğitlik göstermesi gerekir Yiğitlik gösteren delikanlıya, Dede Korkut, isim verir Verdiği isimler genellikle delikanlının gösterdiği yiğitlikle alakalıdır Mesala Boğaç Han’a Boğaç ismi, boğayı boğduğu için verilmiştir Oğuzlar işlerini kendileri yapamazsa küçük düşerler Üstünlüklerini kaybetmemek için yardım kabul etmezler Kazan Han’ın hikayesinde de böyle olmuş, Kazan Han; çobanı, yardımını engellemek için ağaca bağlamıştır

Hikayelerde kadın da söz sahibidir ve hanlık edebilir Kadın evlenirken güçlü, yiğit birini arar Gerektiğinde de savaşır fakat onun savaşması erkeği küçük düşürür

Destanlarda yoğunlukla ideal Oğuz Alp'inin nasıl olması gerektiği anlatılıyorsa da Alpler'in başına gelen olaylardan herkese pay düşmektedir Büyüklüğün ve güçlülüğün erdem ve hünere bağlı olduğu her fırsatta belirtilmektedir Düşmana karşı savaşmak da yiğitliğin, büyüklüğün göstergesidir Verilen dersler bu kadarla da kalmamaktadır Bunların bir kısmı doğrudan devlete ve yöneticilere, bir kısmı da millete verilmek istenen derslerdir

Devlete Verilen Öğütler

Destanlarda genel bir ilke şeklinde Oğuz birliğini devam ettirme fikri işlenmiştir Bu birliği devam ettirebilmek için devlete ve devlet adamlarına;

• Ekonomik güce sahip olma,

• Hüner ve erdem sahibi olma,

• Buyruk olmanın gereği anlatılmıştır

Alplere Verilen Öğütler

• Ok atmada ve yay çekmede hünerli olmak

• Düşman ile savaşta üstün gelmek

• Ülkesine sahip çıkmak

• Zengin ve eli açık olmak (Aç doyurmak, yoksul donatmak şeklinde geçen halka karşı merhametli ve cömert olmak)

• Soylu olmak ve soyunu küçük düşürmemektir

Halka Verilen Öğütler

Destanlarda, halka Alpler kadar yer verilmese de çoban gibi kahramanlarla ve örnek Alplerle halka da bir takım dersler verilmiştir:

• Devlete sadık olmak ,

• Misafirperver olmak ,

• Dedikodu yapmamak ,

• Dürüst olmak ,

• Korkak olmamak ,

• Çocuğunu iyi yetiştirmek ,

• Üstüne düşen görevi yerine getirmek ,

• Eşine sadık olmak ,

• Ana babaya hürmet etmek

Dede Korkut Destanlarında Yer Alan Eski Türk Gelenekleri

• Ad Koyma: Oğuz Türklerinde han ailesi ve önemli kişilerin çocukları bir kahramanlık göstermekle ad almaya hak kazanırlardı Bu yiğitliği gösterdikten sonra Dede Korkut'u çağırırlardı Dede Korkut da dua edip gence yiğitliğiyle alakalı bir isim verirdi; " Bunun adı boz aygırlı Bamsı Beyrek olsun, adını ben verdim yaşını Allah versin"

• Toy etme (Toplantı yapıp karar verme): Oğuzlar mühim konularda karar vermek için toplantı yaparlardı; "Kudretli Oğuz beylerini hep çağırdılar evlerine getirdiler Ağır misafirlik eylediler"

• Düğün: Düğünler halen devam eden bir Türk geleneğidir Düğünlerde ziyafet verilir şenlik yapılırdı

• Kız İsteme: Kız babasından veya abisinden istenirdi Kız istemeğe büyük ve saygın kişiler giderdi Dede Korkut Deli Karçar'dan kız kardeşini Bamsı Beyrek'e şöyle istemiştir; "Tanrını buyruğu ile peygamberin kavli ile aydan arı, güneşten güzel kız kardeşin Banu Çiçek'i Bamsı Beyrek'e istmeğe gelmişim"

• Başlık Alma: Kız vermeye karşılık kızın ailesi başlık isterlerdi Kitapta kız kardeşini vermek istemediği için aşırı miktarda başlık isteyen Deli Karçar anlatılmıştır Deli Karçar "Dede, kız kardeşim yoluna ben ne istersem verir misin?" der Dede: "Verelim dedi, görelim ne istersin?" der Deli Karçar: "Bin erkek deve getirin dişi deve görmemiş olsun, bin de aygır getirin ki hiç kısrakla çiftleşmemiş olsun, bin de koyun görmemiş koç getirin, bin de pire getirin bana dedi Eğer bu dediğim şeyleri getirirseniz pek ala veririm"

• Sövüş Etme: Misafir için hayvan kesmedir Oğuzlar bir misafir geldiği zaman onun için bir hayvan kesip ikram ederlerdi

• Düş Yorma: Rüyalarında gördükleri garip durumları Dede Korkut'a yorumlatıp anlam çıkarırlardı

Destanlardan günlük hayata

Destanlarda geçen bazı öğütler atasözü olarak Türkçe'ye sonradan girmiştir

• Ecel vakti ermeyince can çıkmaz

• Çıkan can geri gelmez

• Yığılı malın mülkün olsa da nasibinden fazlasını yiyemezsin

• Kara eşek başına gem vursan katır olmaz, hizmetçiye elbise giydirsen hanım olmaz

top

Destanlar

Dresden yazması kısa bir giriş ve 12 öyküden oluşur Öyküler sırasıyla:

1 Dirse Han Oğlu Boğaç Han

2 Salur Kazan'ın Evi Yağmalanması

3 Kam Büre Bey Oğlu Bamsı Beyrek

4 Kazan Bey Oğlu Uruz'un Tutsak Olması

5 Duha Koca Oğlu Deli Dumrul

6 Kanlı Koca Oğlu Kanturalı

7 Kazılık Koca Oğlu Yegenek

8 Basat'ın Tepegöz'ü Öldürmesi

9 Begin Oğlu Emren

10 Uşun Koca Oğlu Segrek

11 Salur Kazanın Tutsak Olup Oğlu Uruz'un Çıkarması

12 İç Oğuz'a Taş Oğuz Asi Olup Beyrek Öldüğü

Vatikan yazmasında kısa bir giriş ve altı öykü vardır:

1 Hikayet-i Han Oğlu Boğaç Han

2 Hikayet-i Bamsı Beyrek

3 Hikayet-i Salur Kazan'ın Evi Yağmalanduğudur

4 Hikayet-i Kazan Begün Oğlu Uruz Han Tutsak Olduğudur

5 Hikayet-i Kazılık Koca Oğlu Yegenek Bey

6 Hikayet-i Taş Oğuz İç Oğuz'a Asi Olup Beyrek Vefatı