İzzet Melih Devrim ( 1887)

İzzet Melih, 1887’de Kudüs’te doğdu Babası Hattatzade Mustafa Esat Bey, dedesi dönem şairlerinden Rıdvan Ağa’dır Babası o zamanlar imparatorluğun sancağı olan Kudüs’te defterdardır 1880’lerin ortalarında, Kudüs’e gelmeden önce de Girit defterdarıdır İzzet Melih’in baba tarafı, Konya’dan gelmişler Esat Bey, Girit’te arazi sahibi zengin bir adam olan Uzun Melek Bey’in kızıyla evlenir Kayınpederi Girit’in Hanya bölgesinde üç köy sahibi olduğu gibi, bütün Akdeniz ülkeleri içinde, Yemen kahvesinin tek bayiidir


İzzet Melih’in eğitimi


İlkokulu Kudüs’te okuyan İzzet Melih, sonradan İstanbul’a Galatasaray Lisesine gönderilir Galatasaray Lisesinden mezun olur Liseyi bitirince, hukuk öğrenimi için Paris’e gider


Meşrutiyet’ten sonra İzzet Melih


1908 Temmuzunda II Meşrutiyetin ilan edilmesinden sonra kurulan ilk kabinede devrimi gerçekleştirenlerden kimse yoktur Bu durum Batı ülkelerinin dikkatini çeker Yabancı gazeteciler, Türk aydınlarından bilgi almak için didinir


İzzet Melih bir kanaat önderi olarak öne çıkıyor


3 Ağustos tarihli Tanin gazetesinde, İzzet Melih’in, Le Temps gazetesi tarafından İstanbul’a özel olarak gönderilmiş M Jean Rodes ile yaptığı bir görüşme yayınlanır


Yabancılar kan istiyor


Gazeteci M Jean Rodes, İttihat ve Terakki kurmaylarını idealize ederek,

“O halde bunları birer birer iş başına getirerek haince emelleri kesin olanları bir an önce”

Saldırgan gazeteci çok ileri gitmiş olduğunu anlayarak, burada kendini tutuyor:“ Ne var ki, bu konuda ben bir söz söyleyemem Bir büyük bunalım sırasında benim gibi bir yabancı, sizin işlerinize, eylemlerinize karışamaz Buna yetkisi yoktur Siz Osmanlılar, hastalığınızın ilacını herkesten iyi bilirsiniz Buna göre, bizim iyi dileklerle beklemekten başka yapacak bir şeyimiz olamaz”


Avrupalı yazar İzzet Melih’e soruyor:“Hükümette görev alabilmeye yaraşır, gerek İttihat ve Terakki Cemiyeti’nce, gerek sizlerce güçlerine ve doğruluklarına inanılır kişiler vardır değil mi?”

Buna İzzet Melih, o sıralar hepimizde yer etmiş kanıyı dile getirerek, şu cevabı veriyor:

“Şüphesiz; başkentte olsun, illerde olsun, bir unutulmuş köşesinde kalmış güçlü, sayın memurlarımız, yurt hizmetine adanacak kişilerimiz yok değildir”


Hüseyin Cahit Yalçın, bu röportajı naklettikten sonra Meşrutiyet’i şöyle yorumlar: “Meşrutiyet düzeni ilk dakikasından başlayarak sakat doğuyordu Bu doğum eksikliğini son zamanlarına kadar sakladı ve bu eksiklik, düzenin başarısına karşı yükselen önemli engellerden en başlıcasını yarattı”(1)


Reji Şirketi’nde iş buldu


İzzet Melih, Paris dönüşünde Fransızların sahip olduğu Reji İdaresi’nde iş buldu Şirketin Genel Müdürü Mösyö Weil, İzzet Melih’in hem koruyucusu hem de örnek aldığı insan oldu


Bu arada İzzet Melih otuz yaşında Reji idaresinin başkanı olmuştur


Evlilikleri


İzzet Melih’in Şişli’deki evinin karşısında Seniye Hanım ve yaşlı kocası oturmaktadır Çiftin iki de küçük kızı vardır Seniye Hanım ve İzzet Melih, Seniye Hanım’ın İzzet Melih’e yaptığı davetle tanışırlar Kısa süre sonra Seniye Hanım, yaşlı kocasından ayrılarak İzzet Melih’le evlenir


Birinci Dünya Savaşından sonra İzzet Melih, karısı Seniye Hanım’la Avrupa seyahatine çıkar İtalya’da İspanyol gribine yakalanan Seniye Hanım, hastanede kendisine bakan doktorla ilişki kurar ve orada kalır İzzet Melih, büyük bir düş kırıklığıyla İstanbul’a döner ve yaşadığı kötü günlerin arkasından Şakir Paşa’nın kızı Fahrünnisa ile evlenir Çiftin bu evlilikten iki çocukları dünyaya gelir: Nejat Melih Devrim ve tiyatro sanatçısı Şirin Devrim


İzzet Melih tasarruflarını, New York Borsası’nda değerlendirmektedir Bu dönemde borsa çöker New York Borsası çöktükten sonra servetini kaybeden İzzet Melih ve eşi Fahrünnisa, bu tatsız dönemi geride bırakmak isterler Bunun için yeni bir hayata, yeni bir evde başlamak düşüncesindedirler Park Otel’in karşısına düşen, Hayırlı Apartmanına taşınırlar


Yıl 1933 Bu arada Fahrünnisa, Irak Kralı IFaysal’ın küçük kardeşi Zeyd ile tanışmıştır Onunla ilişkisi ilerlemiştir Olaylar, İzzet Melih’le Fahrünnisa’nın ayrılmasını beraberinde getirir


Millileştirme ve işsizlik


Cumhuriyetin kurulmasıyla başlayan reformlar sonucu, yabancıların sahip olduğu şirketler millileştirilmeye başlanır Bunların başında Osmanlı Tütün Şirketi yani Reji İdaresi gelmektedir Bunun sonucunda Reji’nin yöneticisi konumundaki İzzet Melih, işini kaybeder


New York Borsası çökünce


İşsiz kalmasına rağmen, İzzet Melih yine de varlıklıdır Yirmi yıllık çalışmasının karşılığı olarak, Fransızlardan iyi bir ödenek alır Parasının bir kısmıyla, New York Borsası’nda iyi yatırımlar yapmıştır Bu sırada birkaç yabancı bankanın da idare heyetinde çalışmaya devam etmektedir


1929 sonbaharında, New York Borsasının çökmesiyle İzzet Melih servetini kaybeder Bütün parasını yatırdığı hisse senetleri, bir gecede yüzde yirmibeş-yüzde otuz değer kaybeder Borsada iflas edenlerden komşusu Süleymanoviç, bir çok kimsenin yaptığı gibi intihar eder Bütün çevresi, İzzet Melih’in bu maddi yıkımı nasıl karşılayacağını beklemektedir

- Acaba o da intihar mı edecek midir?


Fahrünnisa, İzzet Melih’in, küçük bir çocuk gibi kucağına kapanıp ağladığını söyler Ama Fahrünnisa, insanların kehanetlerini boşa çıkarmak için, derhal danslı bir çay daveti planlar Sonra ikisi de çok şık giyinirler ve İtalyan şoför Manuel’in kullandığı Alfa Romeo arabalarına binip, davetiyeleri ahbaplarına kendileri dağıtırlar


Ama daha sonraki günlerde ilk önce piyano, sonra da arabasını satmak zorunda kalır Altı yıl içinde İzzet Melih önce oğlunu, sonra işini ve ardından servetini kaybetmiştir Ardından eşi Fahrünnisa’dan da ayrılır


Osmanlı Tütün Şirketini yöneticilerinden Mösyö Weil’in iş dünyasında çok tanıdığı vardır İzzet Melih’in imdadına o yetişir İzzet Melih, Tramvay, Tünel ve Elektrik Şirketinin başına getirilir Bu şirket, Belçika’daki Sofina Holding’in şubesidir


İzzet Melih, 1930’dan 1938 yılına kadar İstanbul Tramvay Şirketi İdare Meclisi Azalığında ve Elektrik, Tramvay, Tünel ve Gaz şirketleri ‘umum yazı işleri müdürlüğünde’ bulunur(2)


Emin Bülent Serdaroğlu, İETT'ye başvururken kendisi hakkında malumat alınacak isimleri şu şekilde veriyor: Müşir İzzet Paşa Hazretleri, Halit Ziya, Tevfik Fikret, M Lazcari, ve o yıllarda yine İETT’de çalışan diğer bir ünlü İzzet Melih’dir


İzzet Melih ile Serdaroğlu, İETT’de olduğu gibi, Tütün Reji idaresinde de beraber çalışmışlardır


İETT’nin millileştirilmesiyle İzzet Melih yine işsiz kalır Ancak bir süre sonra Anadolu Ajansı’nda çalışmaya başlar ve oradan emekli olur Ardından Yeni Sabah gazetesinde köşe yazarlığı yapmıştır


1966 yılında İstanbul’da Alzheimer hastalığından vefat etmiştir(3)


Eserleri


Daha okul sıralarındayken İzzet Melih’in Türkçe ve Fransızca şiirleri dergilerde yayınlanmıştır 1908'den sonra roman ve tiyatro eserleri yazmıştır ‘Leyla’ isimli Fransızca tiyatro eseri, Beyoğlu tiyatrolarında oynanmıştır ‘Sermed’ ve ‘Tezad’ isimli hikaye ve romanları vardır Nihat Sami Banarlı, onun yazı hayatını şöyle yorumlar: “İlk zamanlarda kuvvetli ve ümit verici olmasına rağmen, o da arkadaşları gibi edebiyat sahasından çabuk ayrılmıştır”(4)


KAYNAKLAR

(1)Siyasal Anılar, Hüseyin Cahit Yalçın, Türkiye İş Bankası Y, İstanbul 2000 sf48

(2)Edebiyatçılar Alemi Mehmet Behçet Yazar, Yayına hazırlayan Mustafa Everdi, 21 Yüzyıl Y, Ankara 1999, sf172-175

(3)Şakir Paşa Ailesi, Şirin Devrim, Doğan Kitap

(4)Resimli Türk Edebiyatı, Nihat Sami Banarlı, sf1097