Dario FO

Dario Fo, büyük bir oyuncu, büyük bir yönetmen, büyük bir komik, hatta bu çağın son büyük palyaçosudur”
Franco Zefirelli

1926 yılında Varese’de San Giano kasabasında doğdu Milano’da mimarlık öğrenimi yaparken yazdığı siyasal yergi skeçleriyle güldürü türündeki ustalığını ortaya koydu Kabare gösterilerinin başarı kazanması üzerine radyoda on sekiz hafta süren bir monologlar dizisi yayımladı Güldürülerinin güncel sorunlardan kaynaklanması ve kışkırtıcı bir nitelik taşıması yüzünden sık sık resmi makamların kovuşturmasına uğradı

Dario Fo’nun tiyatro yaşantısını dört bölümde ele almak mümkündür:

Birinci bölüm, Dario Fo’nun eşi Franca Rame ile birlikte kurduğu topluluğun öncesi yıllarını kapsamaktadır Çocukluğundan 1958 yılına kadar olan bu dönem, Franco Parenti, Giustuno Durano gibi yazar ve oyuncularla oluşturduğu bir toplulukla çalışarak, Fo tiyatrosunun pek çok öğesini biriktirdiği ve biraraya getirdiği hazırlık dönemidir

İkinci bölüm, 1958’de, eşi Franca Rame ile birlikte Dario Fo-France Rame topluluğunu kurduğu, “Burjuva Güldürüleri” adını verdiği çeşitli fars ve vodviller oynadığı ustalığını geliştirip pekiştirdiği ve giderek kendini tiyatro çevrelerine ve seyircilere tartışmasız bir şekilde kabul ettirdiği 1958-1968 yılları arasıdır Bu dönemde oynadığı oyunlarla Fo, İtalyan hükümetini, emperyalizmi ve Katolik Kilisesi’ni açıkça eleştiriyordu Bu nedenle, Fo ile Rame’nin İtalyan Radyo ve Televizyonu’ndaki çalışmaları yasaklandı

Üçüncü bölüm, Nuovo Scena ve Colletivo Teatrole La Commune adlı tiyatro topluluklarıyla birlikte fabrikalarda, işçi derneklerinde sahnelediği oyunlardır Daha çok politik nitelikli olan bu dönem 1968-1973 yılları arasını kapsar

Dördüncü bölüm, Colletivo Teatrale La Commune topluluğunun bir anlaşmazlık sonucu ikiye ayrılmasıyla kendi yönetimindeki bölümüyle sürdürdüğü çalışmalardır ki, politik niteliği sürmesine rağmen, daha çok kendisi ve eşi Rame üzerine yazdığı oyunlar ön plana çıkmaya başlamıştır 1973 yılından sonrasını kapsar Bu topluluk kiralık salon bulamamak, kaçırılma tehdidi, hapis cezası ve benzeri engellemelere karşın çalışmalarını sürdürdü ve izleyicilerin büyük desteğini kazandı

Dario Fo Avrupa’nın öbür ülkelerinde de büyük ilgiyle karşılanarak ve 1997 yılında “Nobel Edebiyat Ödülü”ne değer görülerek, günümüzde yaşayan en önemli tiyatro insanlarından biri durumuna geldi

Fo’nun bu önemi, öncelikle tiyatrosunda kendi tiyatro geleneğinden yaratıcı bir biçimde yararlanmış olmasındadır Fo, halkın farklı bir kültüre sahip olduğuna inanmış ve halk kültürünün farklı niteliklerinin günümüz sanatının sorunlarını çözmede bir çıkış noktası olduğunu düşünmüştür Bu nedenle de, halk kültürünü ve halk tiyatrosu geleneğini bilimsel ve çağdaş bir bakış açısıyla ayrıntılı bir biçimde incelemiştir Öte yandan küçüklüğünden beri böylesi bir geleneğin içinde yaşama şansına sahip olması, ilerleyen yıllarda onun bilimsel ve çağdaş bakış açısıyla birleşmeye başlayınca, halk tiyatrosu Fo’nun tiyatrosunda yeniden yaşama girmiştir Başlangıçta rastlantısal olan bu süreç giderek bilinçlenmiş, böylelikle Fo, bir yandan halk tiyatrosu geleneğinin iddialı bir araştırmacısı olurken, aynı zamanda bu geleneğin usta bir oyuncusu haline gelmiştir Sentezlemeler seyirci önünde yapılan sayısız denemeyle gerçekleşmiştir

Fo, halk tiyatrosu geleneğinin bütün türlerini, ustalıklarını, numaralarını seyirci önünde farklı oyunlarda defalarca deneyerek, bir yandan bunları gerçekleştirmedeki yetilerini bilemiş, öbür yandan da bu tür ustalık ve numaraların günümüzdeki karşılıklarını bulmuştur Böylece, aykırı bakış açısı ve güleryüzle, çağdaşlığı, güncelliği ve oyunculuk ustalıklarıyla belirginleşen Dario Fo tiyatrosu ortaya çıkmıştır

* Bu yazı, A Metin Balay’ın “Halk Tiyatrosu ve Dario Fo” adlı kitabından yararlanılarak hazırlanmıştır