Fenoplast

Fenoplast

(fr phénoplaste) Polim Aldehitler ile çeşitli fenollerin çoğul yoğuşmasından elde edilen makromoleküllü bileşiklerin genel adı



—ansikl En çok bilinen fenoplastlar, formaldehit (ya da metanal) ile fenolün çoğul yoğuşmasından elde edilen fenolformaldehit reçineleridir Yoğuşma, fenolün hidroksi grubuna göre orto ya da para konumlarında gelişir ve genellikle üçboyutlu yapıda reçineler verir Bu bakımdan, kimi istisnalar (ornatmalı fenoller) dışında, fenoplastlar ısıyla sertleşebilir Bu bileşiklerin yapıları, elde edilmelerinde kullanılan katalizöre sıkı sıkıya bağlıdır
Asit katalizörler (çoğunlukla hidrojenli asitler) eşliğinde tepkimenin ilk ürünleri dihidroksifenilmetanlardır; bunlar çoğul yoğuşma tepkimesine girerek molar kütleleri pek yüksek olmayan (500-1 000), görece doğrusal, çözünür ve eriyebilir polimerler verir Bu bileşiklere genellikle novolaklar" denir Alkali katalizörler (amonyak, baryum hidroksit, sodyum hidroksit, baryum karbonat vb) eşliğinde ise, tepkimenin ilk ürünleri fenol alkollerdir; çoğul yoğuşma tepkimesine giren bu bileşikler, görece novoloklara yakın ama uçlarında metilol (CH2OH) grupları taşıyan ürünler verir Bu aşamada resoller olarak adlandırılan ürünlerin molar kütlesi 500 basamağındadır Bunlar çözünerek eriyebilir Tepkime sürdürüldüğünde, tepkimenin ilerlemesine bağlı olarak çözünürlüğü azalan, az ya da çok dallı makromoleküller elde edilir Bu ürünlere ise resitoller denir Çoğul yoğuşma sonuçta reşit aşamasını oluşturan üçboyutlu, erimez ve çözünmez bir örgünün oluşumuna yol açar; bir öncekine benzeyen bu örgünün zincirleri CH2 köprüleri ya da kısa fenolformaldehit zincir parçalarıyla kendi aralarında birbirlerine bağlanır

• Uygulamaları


1 Vernikler, emdirme sıvıları ve boyalarda kullanılan fenoplastlar Çeşitli alkollerde çözelti halinde bulunan resoller vernikleri verir; bu vernikler tekstil maddeleri ya da cam elyafına sürülerek bu maddelerden oluşan katmanlı malzemelerin üretiminde kullanılır Makine, elektrik ve elektronik sanayilerinde çok çeşitli biçimlerde kullanılan bu malzemenin en büyük pazarını, dekoratif panoların yapımında yararlanılan "formika" sanayisi oluşturur Resoller ile novolaklar, elektrik yalıtımında ve boyalar için gerekli lakların üretiminde kullanılır Bunlara kolofan da katılabilir (— abietoformofenolik reçineler) Sıvı resoller, cam elyafı, keçe tekstil ürünleri vb gibi çeşitli malzemelere doğrudan emdirilir; ayrıca, odun talaşı, döküm kumu, aşındırıcı tozlar gibi çok küçük parçacıklardan oluşan maddeler için bağlayıcı olarak kullanılır



2 Döküm tozları Temelde novolak türü fenoplastlardan oluşan bu tozlar, peklştirici olarak organik ya da anorganik yükler, pigmentler, boyarmaddeler ve çoğul yoğuşmanın son aşamasında gerekli olan heksametilentetramin içerir Dökme kalıplama, özellikle sıkıştırmayla yapıldığı gibi aktarma ya da enjeksiyonla da gerçekleştirilebilir Döküm tozları temel olarak elektroteknik, otomobil ve uçak yapımı, tekstil sanayisi, mobilya ve çeşitli ev aletlerinde kullanılır



3 Fenolsel köpükler Fenolsel köpükler, karışıma daha önceden konan bir sıvının (freon türü) buharlaşmasıyla organik ya da anorganik asitlerin resoller üzerine etkimesinden elde edilir Özgül kütleleri geniş bir aralıkta değişebilen bu malzemeler, oldukça dayanıklıdır; doğrudan biçim-lendirilebildiği gibi bir taşıyıcı üzerine de uygulanabilir

Fenoplastlar, fenolformaldehitlerden başka diğer fenoller ile aldehitlerden de elde edilir Olağan fenol yerine kısmen bir krezol (monometilfenol) kullanılabilir; bu madde daha uzun sürede sertleşmesine karşın daha bükülgen reçinelerin oluşturulmasını sağlar Ayrıca ksilenollerden (di-metilfenoller) de yararlanılır Bu ürünler katmanlı malzemelerin üretiminde tüketilir Rezorsinol, fenoplastların elde edilmesinde çok az kullanılan bir difenoldür; bununla birlikte herhangi bir katalizöre gerek duymadan formolle hızla yoğuşur ve "soğuk kola" denen yapıştırıcıları verir Formaldehit yerine kimi zaman da furfural (doğal aldehit) kullanılır; furfural, fenolle yoğuşarak özellikle kola olarak kullanılan ve döküm tozlarının elde edilmesine yarayan reçineleri verir