Antiklerikalizm

ANTİKLERİKALİZM

Antiklerikalizm,kilisenin ayrıcalıklarına,mülklerine,var olan ya da olduğu iddia edilen toplumsal ya da siyasal nüfusuna karşı çıkan ya da başka gerekçelerle ruhban zümresini hedef alan akım ve eğilimlerAntiklerikalizm teriminin tarihi 12-13yüzyıl Avrupa"sına değin uzanırsa da günümüzde bu terim,daha çok Fransız Devrimi sırasında ve ertesinde ortaya çıkan gelişmeler ve Sovyet Devrimi ile bağlantılı olarak kullanılır

Antiklerikalizmin üç temel biçimi ayırt edilebilir18yüzyılda ortaya çıkan ilk biçimi,ruhban zümresinin feodalizmden kalma ayrıcalıklarını hedef alıyorduLiberalizmin yükseliş döneminde gelişen ikinci biçiminde,ruhban zümresini krallığa hizmet etmekle ya da bilimsel düşünceden uzak olmakla suçlayan iki belirgin eğilim görüldüÜçüncü biçimi ise bazı ülkelerde resmi devlet görüşü olarak ortaya çıktıdin,yerine göre "ırk"ın,"demokrasi"nin ya da "ülke"nin düşmanı olan ruhban zümresinin güdümündeki bir kurum olarak tanımlandıAnglikan ve Protestan kiliseleri de tutucu ya da devlet karşısında yumuşak başlı oldukları iddiasıyla sık sık eleştirilmekle birlikte,antiklerikalizmin boy hedefi,Batı"da Katolik Kilisesi,Doğu"da ise Rus Ortodoks Kilisesi ile öteki kiliseler oldu

FRANSA18yüzyılda Voltaire ve Ansiklopediciler (ünlü Encyclopedie"nin yazarları )gibi kuşkucu düşünürlerKrallık sansürünün ve kilisenin krallık üzerindeki nüfusunun getirdiği baskıları üzerlerinde hissettilerBu birikimin sonunda,Fransız devrimcileri ,hedef seçtikleri Katolik Kilisesinin ayrıcalıklarını ortadan kaldırdılar ve kilise mülklerine el koydular1801"de Napoleon devrimi sona erdirdi ve papalıkla bir anlaşma imzalayarak kiliseyi Fransız devletince desteklenen ve bu devlete hizmetle yükümlü bir dinsel kurum olarak "resmileştirdi"Bu sistem,Restorasyon,İkinci Cumhuriyet ve IIINapoleon dönemlerinde bazı değişiklikler geçirdiyse de bir yüzyıl,boyu varlığını sürdürdü

1871"de Üçüncü Cumhuriyet"in kuruluşu ile birlikte,kilise yanlıları ile antiklerikal akım arasındaki eski çatışma yeniden alevlendi1871-79 arasındaki çatışmalarda,kilise yanlısı kralcı partilerle Cumhuriyetçi,antiklerikal partiler karşı karşıya geldiLeon Gambetta "le clericalisme,voila le"ennemi"( düşman klerikalizmdir)sloganıbu dönemde ortaya attıBu mücadeleden üstün çıkan cumhuriyetçiler,kiliseye karşı birçok yasa çıkardılarCizvit tarikatı kapatıldı(1880)Ferry yasalarıyla (1881-82)parasız ve laik eğitim ilkesi,yalnızca medeni nikahın yasa önünde geçerli olması kuralı ve boşanma hakkı getirildiİkinci çatışma,Georges Boulanger"nin diktatörlük yetkileri elde etme girişimi sonucunda ortaya çıktı ve gene antiklerikallerin zaferiyle sonuçlandıÜçüncü çatışma ,Alfred Dreyfus olayı,(1894-1906)sırasında meydana geldiParlamentodaki bütün cumhuriyetçi gruplar,kralcıları,militaristleri ve kilise yanlılarını kamu yaşamından silmeye kararlı bir antiklerikal-cumhuriyetçi blok oluşturdularBu dönemde antiklerikal yasalar birbirini izlediDernekler Yasası (1901)ile Fransa"da etkinlikte bulunan tarikatların hemen hepsi kapatılarak mallarına el kondu1905"te çıkarılan bir yasayla da kilise ile devlet birbirinden ayrıldı



Kaynak:AnaBritannica cilt 2 frmsinsinet için derlenmiştir

İTALYA: Fransa"dan yayılan antiklerikal düşünce ve yöntemler çeşitli biçimlerde öteki Latin ülkelerinde de benimsendiİtalya"da antiklerikalizm milliyetçilik ve liberalizmle iç içeydiPapa IXPius,Papalık Devletlerinin yöneticiliği konumunu sürdürmek istediğinden İtalyan birliğine karşı çıkıyorduCamillo Cavour,birleşik İtalya"yı kurarken Piemonte Parlamentosundan kilise karşıtı yasalar geçirdiBöylece kilise mahkemelerinin ruhban olmayanlar üzerindeki yargı yetkisine son verildiçok sayıda manastır kapatıldıCavour"un "özgür devlette özgür kilise "sloganı İtalya"nın antiklerikal liberallerinin bayrağı oldu

İtalyan birliğinin kurulmasından sonra,kilise yanlıları,ile karşıtları arasında mücadele devam ettiRoma"nın başkent olması papaların dünyevi iktidarına son verdiAntiklerikal yasalar çıkarılarak manastırların sayısı azaltıldıüniversitelerdeki ilahiyat fakülteleri kapatıldı ve medeni nikah kuralı getirildiAma boşanmaya olanak tanıyan bir yasa çıkarılmadığı gibi okullarda din eğitimi de yasaklanmadıGüvenceler Yasası ile ,papaya ruhani işlevini yerine getirmede eksiksiz yetki tanındıBuna karşın IXPius ,İtalyan hükümetini tanımadı ve Katoliklerin siyasal etkinliklerine katılmalarını 1874"te yasakladıBu yasak 1919"a değin yürürlükte kaldıBenito Mussolini"nin 1922"de iktidara gelmesi ,faşizmin her alanda devletin mutlak denetimini savunması nedeniyle önceleri antiklerikalizmi güçlendirdiAma Papalık dinsel özgürlüğü hedef alan kısıtlamalara sürekli karşı çıktıysa da bu ciddi bir çatışma doğurmadı1929"da imzalanan Laterano Antlaşması ile papa,Vatikan Devletinin başına getirildiBöylece iktidar sorunu üzerindeki uyuşmazlığa son verildi


Kaynak:AnaBritannica cilt 2 frmsinsinet için derlenmiştir

İSPANYA: Napoleon ordularının İspanya"yı istilası (1808)bu ülkede antiklerikal bir hareket başlattı1812 Anayasası,Katolikliği resmi din olarak tanımasına karşın,Enkizisyon"u kaldırdıdinsel tarikatların sayısını sınırlandırdıVIIFerdinand"ın 1814"te yeniden tahta çıkmasıyla 1812 Anayasası yürürlükten kaldırıldıAntiklerikal kesim buna şiddetle tepki gösterdiİspanya"da sağ ile sol arasındaki mücadele 1939"a değin Avrupanın Latin kesimindeki herhangi bir ülkedekinin çok ötesinde bir klerikalizm-antiklerikalizm çatışması haline geldiBu çatışma özellikle 1870"ten sonra şiddetlendiGeleneksel olarak Katolik aleyhtarlğınını merkezi olan Barselona,güçlü sendikalist ve anarşist grupların ortaya çıkışına sahne olduBirinci Cumhuriyet (1873)bazı antiklerikal yasalar çıkardıysa da 1875"te yeniden krallık kurulduğunda bunlar ya yürürlükten kaldırıldı ya da uygulanmadı1909"da ,kilise aleyhtarı olaylar sırasında kilise yapıları yakıldıpapazlar saldırıya uğradıYatıştırıcı bir önlem olarak,tarikatların sayısı sınırlandırıldı ve ticari etkinlikleri vergiye bağlandıMedeni nikah zorunlu hale getirildi1931 Devrimi sonucunda İkinci Cumhuriyet kuruldu ve antiklerikal bir hükümet işbaşına geldiBu hükümet Fransadakileri andıran antiklerikal yasalar çıkardıAma kiliselere ve manastırlara yönelen saldırıları,rahip ve rahibelerin öldürülmesini önleyemediBu durum karşısında Katolikler,güçlerini birleştirerek muhalefeti destekledilerKarşı devrimciler,General Francisco Franco"nun önderliğinde cumhuriyet yönetimine savaş açtılarDaha sonra kurulan Falanjist diktatörlük,bazı intiklerikal yasaları yürürlükten kaldırdıbazılarını ise,uygulamadıGene de kiliseyle devlet arasındaki çatışma sona ermedi1975"te Franco"nun ölümünden sonra da sürdü



Kaynak:AnaBritannica cilt 2 frmsinsinet için derlenmiştir

ORTA VE GÜNEY AMERİKA

Orta ve Güney Amerika"nın İspanya ve Portekiz"e karşı verdiği bağımsızlık mücadelesiFransız Devriminden kaynaklanan düşüncelerden etkilendiBu düşünceler arasında intiklerikalizm de vardıAma tarikatların ve en başta da Cizvit tarikatının kapatılması,kilise mallarına el konulması ,bazen din eğitiminin sıkı koşullara bağlanarak laik eğitimin özendirilmesi,medeni nikah kuralının getirilmesi,boşanmanın yasallaştırılması gibi yer yer ortaya çıkan antiklerikal girişimlerin gerçekten Fransız Devriminin düşünsel ürünlerimi ,yoksa iktidar mücadelesi içindeki grupların sürekli çatışmalarının doğurduğu oldu bittiler mi olduğunu belirlemek zordurHemen her ülkede diktatörlerin peşpeşe iktidara gelmesiyle sonuçlanan siyasal çalkantılar göz önüne alındığında ,bu soruyu yanıtlamak daha da güçleşirBu bakımdan ülkeler arasında da önemli farklar vardırÖrneğin,Kolombiya"da 1849-84 arasında,antiklerikal yasalar çıkarılıp uygulandıktan sonra ,1888"de Katolik Kilisesi"nin "devlet karşısındaki tam serbestisi ve bağımsızlığı"yeniden tanıdıÖte yandan Venezuela"da ,Antonio Guzman Blanco hükümeti (1870-88)kilisenin kurumsal yaşamını adeta yerle bir ederek ,papazlara evlilik hakkı tanıma girişiminde bile bulunduBazı kısıtlamaların zamanla gevşetilmesine karşın,Venezuela"da antiklerikalizm egemen konumunu koruduKıtanın başka ülkelerde de zaman zaman güçlü intiklerikal patlamalar görüldü1924-38 arasında,Meksika,baskıcı antiklerikal yasaları toplumsal reformlarla birlikte yaşadı


Kaynak:AnaBritannica cilt 2 frmsinsinet için derlenmiştir

ALMANYA

Antiklerikalizm Almanya için yeni bir olgu değildiGene de Fransız Devrimi sırasında genel kabul gören düşünceler bu eğilimi daha da güçlendirdi"Laik Devlet"ilkesini içeren özgür düşünce ,özellikle Güney Almanya"da gelişti ve 1848"deki devrimci gelişmelerde rol oynadıAyrıca Marksizmin orta çıkışı da emekçi halkın geniş kesimlerini antiklerikal cephede topladıNüfusun oldukça yoğun olduğu Ren bölgesindeki Katolikler genellikle meşrutiyetçiydiLiberalizmin bazı ilkelerine yakınlık duyuyor,toplum düzenine ve seçim sistemine ilişkin reformları hararetle destekliyorlardıKatoliklerin ,Merkez Partisinin oluşmasına yol açan siyasal programı dinsel azınlık haklarının savunulmasını da içeriyordu

1871"de Alman birliğinin kurulmasından kısa süre sonra,Şansölye Otto von Bismarck,liberallerin programını bir bölümünü benimseyerek Katolik Kilisesini hedef alan ve Kulturkampf (kültür savaşı)olarak bilinen girişimleri başlattıBazıları Alman İmparatorluğunun bütünü için geçerli olan,bir bölümü ise,Prusya Krallığında uygulanan antiklerikal yasalar çıkarıldıDinsel tarikatların sayısı azaldıCizvit tarikatı kapatıldı,medeni nikah kuralı getirildiUygulamaya karşı çıkan papazlar sürüldüve ruhban zümresinin haklarını kısıtlayıcı çeşitli önlemler alındıDirenenler cezalandırıldıBazı piskoposlar azledildiAma 1878"e gelindiğinde Kulturtampf"ı sona erdirme eğilimi artık belirginleşmiştiSonraki on yıl içinde antiklerikal hükümlerin pek çoğu yasalardan çıkarıldıAma Cizvit tarikatı üzerindeki yasak 1917"ye değin sürdüWeimar Cumhuriyeti döneminde (1919-33) Merkez Partisinin etkinlikleri sonucunda belli antiklerikal girişimlerde bulunulmasına karşın,Katoliklere eksiksiz özgürlük tanındı

1933-45 arasında Nazi diktütörlüğü antiklerikal programı Katoliklere karşı olduğu kadar Protestanlara karşı da uyguladıHitler 1933"te Vatikan"la anlaşmayı kabul ettiyseyde bu anlaşma sürekli ihlal edildiYüzlerce Katolik ve Lutherci rahip yargılandıhapsedildi,ve öldürüldüIIDünya Savaşı bittikten on yıl sonra Nazi ideolojisinin etkisinden pek az iz kalmıştıAlmanya"da antiklerikalizm ,üyelerinin büyük çoğunluğu Katolik olan Hıristiyan Demorkatik Birlik (CDU)karşıtlarını birleştiren bir unsur oldu


Kaynak:AnaBritannica cilt 2 frmsinsinet için derlenmiştir

DOĞU AVRUPA


Eski SSCB"de antiklerikalizm,devlete bütünüyle boyun eğmediği sürece her türlü dinin amansız,düşmanı olduSovyet hükümetinin 1917-18"de kiliseye karşı aldığı ilk önlemler arasında,kilise topraklarının bütünüyle kamulaştırılması ve kilise ile devletin birbirinden ayrılması da bulunuyorduBunları,piskoposların tutuklanması ve Petersburg başpiskoposu Veniamin"nin yargılanarak idam edilmesi(1922) gibi baskılar izlediO günlerden 1980"lerin ortalarına değin kilise sürekli baskı altında tutuldu ve antiklerikalizm,dozu din karşıtı propaganda ile baskıcı uygulamalar arasında değişerek sürdü

SSCB"nin 1939"da Baltık devletlerini ve Polonya"nın doğusunu ele geçirmesinden sonra,Estonya,Letonya,Litvanya ve Polonya"nın Katolik ve Protestan kiliseleri de baskıdan payını aldıSavaştan sonra,öteki sosyalist ülkelerde de daha az şiddete başvuralmakla birlikte,dinsel etkinliklere karşı sert uygulamalar görüldüYugoslavya,Çekoslavakya,Macaristan,Pol onya ve Romanya"da önde gelen din adamları yargılandıhapsedildiBinlerce piskopos ,rahip ve dinda insan hapishanelere ve zorunlu çalışma kamplarına gönderildiDin eğitimi ve dinsel yayınlar yasaklanarak yalnızca birkaç manastırın varlığını sürdürmesine izin verildiHastaneler,kilisenin elinden alındıArnavutluk"ta Katolik rahiplerin çoğu öldürüldüRomanya ve Bulgaristan"da Uniate (Ounyiat)kiliseleri yıkıldı


Kaynak:AnaBritannica cilt 2 frmsinsinet için derlenmiştir