Tavuk ve Tavukçuluk

Yeryüzünde 600 000 civarında hayvan türü bulunmakta olup, bunların yaklaşık 10 000’ i kuşlara (aves) aittir Tavuklar kuşlar içerisinde, sayısal olarak, belki de en kalabalık gurubu oluştururlar Kesin bir sayı verilmemekle beraber, Dünyada yıllık tavuk üretiminin 8-9 milyardan az olmadığı bilinmektedir Zooolojik sınıflamada tavuklar “phasianidae” (sülünler) familyasının gallus cinsine dahildirler ve evcil tavuklar “gallus domesticus” olarak adlandırırlar

Tavukların evcilleştirilmesi, insanlığın göçebelikten yerleşik hayata geçtikleri ilk zamanlara kadar uzanır Bunun kesin olarak ne zaman gerçekleştiği bilinmemekle beraber koyunların evcileştirildiği ve toprağın işlenmeye başlandığı tarihlere rastladığı sanılmaktadır ki, bu da en azından MÖ 2000 yıllarına kadar gitmektedir Tavuklar eski Mısırda da bilinmekte olup, bu devirde tavukçulukta önemli ilerlemeler kaydedilmiştir Örneğin, Firavunlar zamanında fırına benzer yerlerde yapay olarak civciv çıkartılmaktaydı Çok eskiden kullanılan bu fırınların bazı benzerlerinden Mısır’da halen yaralanılmaktadır


Tavukçuluk, tavuk ve tavuk ürünlerinin üretimi ile ilgili prensip ve uygulamaları araştıran bir bilim kolu olup, ıslah, kuluçka, barındırma, yemleme, hastalıklar, tavukçuluk ürünlerinin değerlendirilmesi, korunması, pazarlaması, çiftlik yönetimi gibi çeşitli konuları içerir Tavukçuluk, hayvancılığın ana kollarından birisi olarak tarımsala faaliyetler içerisinde yer alır Bununla beraber, her düzeyde teknik eleman yetiştirilmesi konusunda eğitim sektörüyle; yem bakımından karma yem endüstrisiyle; aşı ve ilaç sağlama yönünden ilaç sanayi ile; pazarlama işlevlerinde ticaret sektörü ile; kuluçka ve ana makinalar, yemlik, suluk, ayak numarası, yumurta kartonları ve sandıkları, kafes, soğuk hava depolama ekipmanları, kesim ve işleme tesisleri, taşıma ve haberleşme araçları yönünden de endüstrinin çeşitli kolları ile yakından ilgilidir


Tavukçuluğun gerek hayvancılık, gerekse tüm tarımsal faaliyetler içerisindeki yeri gün geçtikçe artmaktadır Çünkü, çeşitli tavukçuluk ürünleri, çağımızın önemli sorunu olan yetersiz beslenme probleminin çözümünde yararlanılabilecek bol, hızlı ve ucuz olarak sağlanabilen besin kaynaklarını oluştururlar Örneğin, yumurta, protein, vitamin ve mineral maddelerce zengin, lezzetli, sindirimi kolay, tek başına olduğu kadar diğer yiyeceklerle de yenilebilen üstün bir gıda maddesidir (Çizelge 1) Aynı şekilde tavuk ve hindi etlerinin protein kapsamları sığır etinden daha yüksek buna karşın, yağ ve enerji kapsamları düşük olduğundan sağlığa uygundurlar, Ayrıca, hazırlanmaları ve pişirilmeleri daha kolay ve ekonomiktir


Bunlara ek olarak, tavukçuluk geniş arazi gerektirmemesi, kurak ve verimsiz topraklar üzerinde çalışmaya olanak sağlaması ve kısa sürede fazla verim verebilmesi, gibi üstünlüklere de sahiptir

Tavukların insanlığa yararları, yalnızca üstün beslenme değerlerinden ibaret değildir Çeşitli tavukçuluk ürünleri diğer bir çok alanlarda da değerlendirilebilmektedir Örneğin, döllenmiş yumurtalar aşıların hazırlanmasında; yenmeyen yumurtalar yem ve gübre yapımında; yumurta akı matbaacılık, fotoğrafçılık, ciltçilik, şarapçılık, şampuan yapımında, dericilik ve ciltçilikte; yumurta kabukları mineral karmaların ve gübrelerin hazırlanmasında; tüyler yem ve gübre sanayiinde, top fırçaları, kadın şapkaları ve yatak – yorgan yapımında, yalıtım maddeleri üretiminde; tavuk gübresi çeşitli hayvanlarla mink yemlerinde; endokrin bezleri bazı biyolojik ürünlerin yapımında kullanılır Bunlara ek olarak tavuklar ve civcivler besin madde eksikliklerine karşı çok hassas olduklarından ve besin madde gereksinimleri insanlara çok benzediğinden, özellikle vitamin, mineral ve amino asitlere ilişkin yeni bilgilerin elde edilmesinde deneme hayvanı olarak çok kullanılmışlardır Tavukların belirli bir zaman süresi içerisinde kuluçka yoluyla diğer laboratuar hayvanlarından daha çok yavru verilmesi, denemelerde fazla tekerrüre olanak sağladığı ve böylece hassasiyeti arttırdığından, deneme hayvanı olarak tercih edilmelerinde büyük etken olmuştur


B) YUMURTA TAVUKÇULUĞU


Tamamen piyasaya dönük yumurta üretimini amaçlayan tavukçuluk türüne yumurta tavukçuluğu denir Bunun için başta Leghorn ve Mini – Leghorn benzere hafif ırk, soy ve hatlar olmak üzere New Hampshire, Plymouth Rock, Rhode Island Red ve bunların çeşitli melezlerinden oluşan orta boy yumurtacı ırk, soy ve hatlar da kullanılmaktadır Günümüzde en yaygın olarak kullanılan hafif ırklar çoğunlukla Beyaz Leghorn’ların çeşitli melezlerinden oluşmakta olup, bunların ergin canlı ağırlıkları 1,8 – 2,0 kg arasında değişir ve beyaz yumurta yumurtlarlar Orta boy yumurtacı hatlar ise, genellikle kahverengi yumurta üretirler

Modern bir yumurta tavukçuluğunun başarılı sayılabilmesi için aşağıdaki verim düzeylerine ulaşılmış olması gerekir:


1Tavuk başına yıllık yumurta üretimi en az 240 olmalıdır
2Bir düzine yumurta için yenen yem miktarı 2 kg,’ı çok geçmemelidir
3Yumurtlama döneminde aylık ölüm oranı en çok % 1 – 1,25 olmalıdır (Modern işletmelerde tüm dönem için ölüm oranı % 10’u pek geçmez)
4Büyük yumurta oranı % 70 – 75 ‘ den fazla olmalı, çok küçük veya satışa uygun olmayanların % 5 veya daha az olmalıdır
5Kırık yumurtaların oranı % 2’yi aşmamalıdır


Bu hedeflere ulaşabilmek için:


1 Eldeki sürü yeteri büyüklükte olmalıdır Sürü büyüklüğü ne kadar artarsa, kazanç da o kadar artar Karlı bir yumurta tavukçuluğu için en küçük sürü büyüklüğü 1500’dir
2 Kullanılan tavuklar yüksek verimli olmalıdır Karlılık için yüksek verim esastır Yem masrafları, üretim masraflarının büyük çoğunluğunu oluşturur Yaşama payı yem ihtiyaçları düşük ve yüksek verimli hayvanlarda aynı olduğu halde, bir düzeni veya 1 kg yumurta için tüketilen yem miktarı, yüksek verimli tavuklarda çok düşüktür
3 İş gücünün en elverişli şekilde değerlendirilmesini sağlayacak etkin önlemler alınmalıdır
4 Besin maddelerince iyi dengelenmiş kaliteli karma yemler kullanılmalıdır
5Kümeslerin temiz, nemsiz ve normal sıcaklıkta olmaları sağlanmalıdır
6Kaliteli yumurtalar üretilmeli ve yüksek kaliteli yumurtalara fazla fiyat verecek pazarlar aranmalıdır
7Tavuklar 19 aylık olduktan sonra verim dışı bırakılmalıdır


KÜMESLERİN PİLİÇLER İÇİN HAZIRLANMASI


Eğer, piliçler büyütüldükleri kümeste yumurtlamaya alınacaklarsa, yani, kümese dışardan piliç getirilmeyecekse, her hangi bir temizlik yapmaya ve altlığı değiştirmeye gerek yoktur Buna karşılık, büyüyen ve cinsi olgunluğa erişen piliçler başka kümeslere aktarılacak ve yumurtlama dönemlerini orada geçireceklerse, piliçler gelmeden, kümes ve ekipmanların daha önce ayrıntılı olarak açıklandığı şekilde tepeden tırnağa temizlenmeleri, yıkanmaları ve dezenfekte edilmeleri gerekir Bu kümesler ayrıca piliçler gelene kadar en aza bir hafta süre ile boş bırakılmalıdır


Temizlenip dezenfekte edilen kümeslere yeni altlık serilmelidir Atlık, sağlaması kolay ve ucuz, temiz, kuru ve küflenmemiş olmalıdır Yazın 7,5 kışın 10 cm kalıklıkta altlık serilir
Folluklar takılarak içlerine temiz yataklık serilir Follukların piliçler gelmeden önce yerleştirilmeleri, onlara yumurtlamaya başlamadan önce alışmak için gerekli zamanı sağlar ve böylece yere yumurtlama oranını düşürür; kırık ve kirli yumurta sayısını azaltır
Başta yemlik ve suluklar olmak üzere, tüm ekipman elden geçirilerek gerekli onarımlar yapılır Otomatik suluk ve yemliklerin uygun bir şekilde çalışıp çalışmadığı, sulukların su düzeyini ayarlayan muslukların bozuk olup olmadığı kontrol edilir


SÜRÜ YÖNETİMİ


Her ne kadar geniş kümesler, son zamanlarda dar kümeslere görü büyük bir hızla yayılmakta ise de, fazla büyük sürülerin bazı eksiklikleri vardır Bu nedenle, kümesler bölmeler halinde yapılamı ve her bölmeye en fazla 1000 tavuk konulmalıdır
Koksidiyoza karşı bağışıklıklar, genellikle büyüme döneminde kazanıldığı için, yumurtlama dönemi özel bir koruma programı içermez Fakat, yine de altlığın sürekli olarak gözlenerek, nem durumunun kontrol altında tutulması gerekir Çünkü, tavukların rahat edebilmeleri için altlık nemi fazla olmamalıdır Aynı şekilde, altlık tozlu da olmamalıdır Zira, toz, hem tavukların nefes almaların güçleştirir, hem de newcastle (ND) enfeksiyöz bronşit (infectious bronchitis) tavuk çiçeği (fowl pox) gibi bazı solunum hastalıkları ile Marek hastalığının mikroplarını üzerinde taşıyarak, vücuda alınmalarını kolaylaştırır


Eğer kırık yumurta sayasının az olması, yumurta iç kalitesinin sıcaktan zarar görmemesi ve yumurtaların temiz kalmaları isteniyorsa, folluklardan onları sık toplamak gerekir Yumurtalar yazın en az dört kez toplanmalıdır Bu sayı soğuk havalarda üçe inebilir Folluklar, gece içindeki yumurtalar alınarak, mutlaka kapatılmalı, sabah tavuklar yumurtlamaya başlamadan tekrar açılmalıdır Follukların gece kapatılması altlığın ve yumurtaların kirlenmesini, tavukların gurk olmasını önler Yumurta toplama için en uygunu viyol kullanmaktır Sepet ve kova kullanılıyorsa, bunların plastik olması veya örneğin sepet tellerinin plastikle kaplı olması gerekir Toplama, yıkama ve sınıflandırma sırasında meydana gelen kırık yumurtaların oranı zaman zaman % 5’e ulaşabilmektedir
Kırık yumurta sayısının fazla olmasının folluklara yumurtlamama dışında en başta gelen nedeni, yumurta kabuk kalitesinin düşük olmasıdır Bunu çeşitli faktörler etkilemekte olup, başlıcaları şunlardır:


1 Kalıtım: Bazı hatların yumurta kabuk kalınlığı diğerlerinden üstündür Ancak genel bir kural olarak ıslah yoluyla yumurta verimi arttırıldıkça kabuk kalitesinde düşme eğilimi görülmektedir

2 Yumurtlama sırası: Peş peşe yumurtlanan yumurtalardan ilk yumurtlananların kabuk kalınları, sonra yumurtlananlardan daha iyidir Yüksek verimli tavuklarda peş peşe yumurtlanan yumurtaların sayısı fazla olduğundan, bu durum kabuğun incelmesine yol açar

3 Yumurtlama dönemi: Verim döneminin ileri safhalarında ve özellikle 12 aylık yumurtlamadan sonra elde edilen yumurtalarda kabuk kalınlığı azalmaktadır Et tipi damızlıklarda bu süre daha kısa olup, ancak 8 – 9 aydır



4 Sıcaklık: Çevre sıcaklığı arttıkça kabuk kalınlığı da azalır Bu nedenle, yumurtlama döneminin sonlarına rastlayan sıcakların kabuk kalınlığı üzerindeki etkileri çok şiddetli olur


5 Hastalıklar: Enfeksiyöz bronşit ve new castle gibi bazı hastalıklar, kabuk kalınlığını olumsuz yönde etkilerler

Kırık yumurta oranını azaltmak için önce kırık ve çatlak yüzdesi saptanır ve ona göre program yürürlüğe konur Alınabilecek önlemler arasında şunlar sayılabilir:

1Kırık yumurta oranı yüksek hatlar seçilmemeli
2Tavukların yere yumurtlamaları önlenerek folluklara yumurtlamaları sağlanmalı
3Toplama, taşıma, yıkama gibi işlemlerde çok dikkatli davranılmalı
4Kümeste çalışan personel bu konuda eğitilmeli
5Kafes tavukçuluğu yapılıyorsa, kafeslere konan hayvan sayısı azaltılmalı
6Yumurtalar daha sık toplanmalı
7Toplama için sepet veya kova yerine viyoller kullanılmalı
8Eğer kalite düşüklüğünün yemden kaynaklandığı düşünülüyorsa, rasyonun içeriği değiştirilmeli
9Stresler en aza indirilmelidir Zira, stres durum çoğunlukla kabuk kalitesini düşürür
10Kannibalizm önlenmelidir Çünkü kannibalizm hayvanların yumurtladıkları yumurtaları gagalayarak kırmalarına ve yumurta yeme alışkanlığı kazanlarına yol açabilir Bu durumda ilk önce ışık yoğunluğunun fazla olmamasına dikkat edilmelidir
11Hayvanların dövüşmeleri önlenmelidir Dövüşürken zıplayan tavuklar, ister kafeste ister yerde olsun, yumurtaların kırılmalarına neden olurlar
Yere yumurtlanan yumurtalar kirlik oldukları, çoğu kırıldığı ve toplanmaları zor olduğundan, bunların sayılarının en düşük düzeyde tutulması, bunun için de yumurtlamanın başlamasıyla birlikte tavukların folluklara alıştırılmaları gerekir Bu zamanda yapılmazsa ve tavuklar yere yumurtlamaya alışırlarsa, onları folluklara döndürmek güçleşir Tavukların folluklara alıştırılmalarına yardımcı olacak bazı önlemler şunlardır:


1 Kümesin köşeleri kapatılmalıdır Çünkü yere yumurtlama en çok köşelerde olmaktadır
2 Yeterli sayıda follok konmalıdır Aksi taktirde folluklarda yer bulamayan tavuklar yere yumurtlar
3 Folluklar, kümesin daha loş olan yerlerine yerleştirilmelidir
4 Çıta zemin üzerine konan folluklar fazla yüksek olmamalıdır
5 Follukların içi karartılmalıdır Bunun için folluğun ön ve arka deliklerinin üst kısımları kapatılır Ancak bu şekilde kapatma folluğun iç ısısını arttıracağından, sıcak havalarda dikkatli olmak gerekir
6Yumurtlama başlamadan bir hafta önce folluklar açılarak hayvanların alışmaları sağlanmalıdır

7Folluk içerisinde yeterli miktarda temiz altlık bulundurulmalıdır
8Yumurtaların yuvarlanarak alttan toplanmalarına uygun follukların tabanları tor olduğundan tavuklar baştan bunları reddedebilir Kaba saman veya buna benzer bir altlık serilerek bunun önüne geçilebilir

Tavukçuluğu gelişmiş ülkelerde kirli yumurtalar, temizlenip yıkanmadan piyasaya sürülmezler Yumurtaların yıkanlarını kolaylaştırmak için, toplanıp viyollere yerleştirildikten hemen sonra üzerlerine bir miktar ince makine yağı püskürtülür veya süngerle sürülür Yumurtalar ince zımpara kağıdı, ser keçe – kumaş gibi malzemelerle kuru olarak temizlemek de mümkün olmakla beraber, bu iş hem zor, hem de kırık yumurta oranını arttırdığı için pek yaygın değildir

KAYITLAR VE ÜRETİM STANDARDLARI


Sürüde ne olup bittiğini anlamak ve buna bakarak ilerde alınacak önlemleri saptayabilmek için, düzenli kayıtlar tutulmalıdır Kayıtların gereksiz yere fazla geniş tutulması, karışıklıktan bir başka bir şey sağlamaz Ölümler, yumurta verimi ve yem tüketimi gibi kayıtlar günlük olarak tutulur Bunlar, önce haftalık olarak, daha sonra da tüm verim yalını içerecek şekilde özetlenir Haftalık özetlerde şu bilgilere ait kayıtlar bulunmalıdır:

1Hayvan sayısı
2Sürüden eksilenler
3Toplam yumurta verimi
4Hayvan başına günlük yumurta verim yüzdesi
5Ortalama yumurta büyüklüğü
6Toplam yem tüketimi
7Her 100 tavuğun ortalama günlük yem tüketimi
8Bir düzine (veya kg) yumurta için tüketilen yem miktarı
9Ortalama canlı ağırlık
Bunların başka haftalık verim kayıtlarında sürü, kümes ve bölme numaraları, kümese konan hayvan sayısı, civcivlerin çıkış tarihi, cinsi olgunluk yaşı (tavuk başına günlük % 5 verim düzeyine ulaşılması) gibi bilgilere de yer verilir Her yumurtlama döneminin sonunda günlük ve haftalık kayıtlara dayanarak, tüm verim peryoduna ait özetler hazırlanır Bunlar, büyüme ve yumurtlama dönemlerinin her ikisini de içerirler Büyütme dönemiyle ilgili olarak,
1Civciv büyütmeye başlandığı tarih
2Büyütmeye alınan civciv sayısı (fazlalıklar dahil)
3Cinsi olgunluk yaşına kadar sürüden eksilenlerin toplam yüzdesi
4Hayvan başına yem tüketimi (cinsi olgunluk yaşına kadar yenen toplam yem miktarı, canlı kalan hayvan sayısına bölünerek hesaplanır) kaydedilir
Tüm yumurtlama dönemine ait özetler şunları içerir:
1Hayvan başına günlük % 5 verim düzeyine ulaşma yaşı (hafta olarak)
2% 5 verim düzeyine ulaşıldığında eldeki hayvan sayısı
3% 5 verim düzeyine ulaşıldığında eldeki hayvanların ilk konan hayvanların % kaçı olduğu
4Sürünün ilk yumurtlama dönemini tamamlama tarihi
5Yumurtlama döneminin uzunluğu (hafta olarak)
6Sürüden eksilenlerin toplam yüzdesi
7Üretilen toplam yumurta sayısı
8Konan her hayvan başına toplam yumurta üretimi
9Bir düzine (veya kg) yumurta üretimi için tüketilen yem miktarı
Sürünün verim düzeyinin normal olup olmadığına, bu süreye ait haftalık kayıtlarla elde edilen değerler aynı yaştaki standard bir sürünün verim kayıtları ile karşılaştırıldıktan sonra karar verilir Bu karşılaştırmalar yumurta verimi, canlı ağırlık, yumurta büyüklüğü ve yaşama gücü yönünden yapılır


ZORLAMALI (YAPAY) TÜY DEĞİŞTİRME VE İKİNCİ VERİM YILI
Tüy dökümü ve yenilenmesi bütün kuşlarda görülen doğal bir olaydır Yabani kuş tüyleri ve tavuk cinslerinde, yumurta verimi çok düşük olup, tüy dökümünün yumurtlama ile bir ilişkisi bulunmadığı halde, evcil tavuklarda tüy değiştirme sırasında yumurtlama tamamen durur Ancak, evcil tavuklar yüksek yumurta verimi yönünde geliştirilmiş olduklarından, yumurtlama dönemi bitene kadar tüy dökmeye başlamazlar Eğer dışardan her hangi bir müdahalede bulunulmazsa, tavukların tüylerini dökmeleri ve yeniden tüylenmeleri yaklaşık olarak 4 ay sürer Fakat, özel tüy döktürme programları ile dışardan müdahale edilerek, bu işlem en fazla 8 – 10 hafta sürecek şekilde hızlandırılmaktadır Tüy dökümü tavuklara uzun ve yoğun bir yumurtlama dönemi sonunda yorulan ve yıpranan vücutlarını ve üreme organlarını dinlendirmesi ve onarması için yeterli süreyi sağlar


Zorlamalı tüy değiştirmeye karar vermek için, sürüyü ilk verim yılı sonunda elden çıkararak yenilemekle, aynı sürüyü ikinci verim yılında kullanmasının birbirine olan karşılıklı üstünlük ve eksikliklerini bilmek gerekir Bunlar şu şekilde özetlenebilir:
1 zorlamalı tüy değiştirme masrafı, yeni bir piliç yetiştirme masrafından daha düşük olmalıdır Genellikle de durum böyledir ve yeni bir piliç yetiştirmek, bir tavuğa tüy döktürmekten 2 – 2,5 kez daha pahalıdır Yetiştiricileri bu yönde özendiren en önemli etken de budur Zira, yumurta maliyetinin % 25’den fazlası piliç büyütme için harcanmaktadır Bu oran, gerek civciv fiyatlarının ve gerekse, civciv büyütme harcamaları içerisinde en büyü paya sahip yem fiyatları yüksek olması nedeniyle, Ülkemizde daha da yüksektir Ayrıca, gerek Türkiye’de, gerek diğer ülkelerde civcivlik dönemindeki ölüm oranları yüksek olup, bu durum yeni bir piliç yetiştirmenin rizikosunu daha da arttırmaktadır
2 Yapay olarak tüy döktürülen tavukların ikinci verim yıllarında ürettikleri yumurta sayısı, yeni bir piliç yetiştirme ve yapay tüy döktürme işlemlerinin masraflarını karşılayabilecek düzeyde olmalıdır Başka bir söyleyişle, ikinci yıldaki yumurta üretimi piliç büyütme ve tüy değiştirme sırasında yapılan yem, iş gücü ve genel harcamaları karşılayabilmelidir İkinci yıldaki yumurta veriminin ilk yıla göre düşük olması bunu zaman zaman güçleştirmektedir

3 tüy dökümünden sonraki dönemde ölüm oranı ilk yumurtlama döneminden % 20 daha yüksektir Örneğin, tüy dökümünden önceki aylık ölüm oranı % 1 ise, ikinci dönemde bu % 1,20’ye kadar çıkabilir

4Yem tüketimi ikinci verim yılında ilk yıla göre biraz daha yüksektir
5 Yumurtlama döneminin uzunluğu ilk yıl ikinci yıldan daha uzundur İkinci verim dönemi genellikle 9 – 10 aydan fazla sürmez Damızlıklarda bu süre daha da kısadır
6 Tüm faktörler göz önüne alınırsa, ikinci yıl üretilen yumurtaların maliyeti, ilk yıl üretilenlerden % 3 – 7 oranında düşüktür
7 Tüy dökümünden sonraki dönemde yumurta verimi daha düşüktür Bu dönemde tavuk başına günlük yumurta verimi % 80 – 81 düzeyine çıkar Bu oran birinci dönemdeki en yüksek verim düzeyinin % 88‘dir Ancak verim 5 ayın sonunda % 70’e, 10 ayda (40 hafta) % 50’ye düşer ki, bunlardan ilki ilk dönemin aynı ayındaki verimin % 85’i, ikinci ise % 75’i dolayındadır İkinci verim yılının tamamında tavuk başına günlük yumurta verimi ilk yılın yaklaşık % 83’ü kadardır Bu dönemdeki toplam yumurta verimi normal olarak hayvan başına 160 – 170 arasında değişir

8 Tüy değiştiren hayvanlar ikinci yıl ilk yıla göre daha büyük yumurtalar yumurtlarlar Eğer yumurtalar kilo işi satılıyorsa veya piyasada büyük yumurtalar daha yüksek fiyat buluyorsa, bu zorlamalı tüy dökümüne yetiştiriciyi özendirecek önemli bir faktördür



9 Tavuklar tüy dökümünün ilk 10 günü içerisinde & 20 düzeyinde canlı ağırlık kaybeder ve 25 günde bunun yarısını yeniden kazanırlar; tüy dökümünün sonunda da eski ağırlıklarına tekrar ulaşırlar

10 Yem tüketiminin artması, buna karşılık yumurta veriminin düşmesi, yemden yararlanmanın azalmasına yol açar
11 Tüy değiştirmeden sonra yumurtlanan yumurtaların kabuk kaliteleri ilk yıla göre çok düşüktür Her ne kadar ikinci yılın ilk 3 –4 ayında kabul kalitesi, ilk yıl kadar iyi ise de, bundan sonra hızla düşer ve aşırı sıcaklar bu düşüşü hızlandırır
12Yumurta iç kalitesi de ikinci yıl biraz düşmekle beraber, bu ekonomik açıdan önemsenecek düzeyde değildir


13 KAFES TAVUKÇULUĞU


Kafes tavukçuluğu, diğer yetiştirme sistemlerine göre yeni olmasına karşın çok yaygınlaşmıştır Bugün yeryüzünde yetiştirilen tüm ticari yumurta sürülerinin % 60 – 65’i kafeslerde barındırılmaktadır
Kafesler, yumurta tavukları için olduğu kadar civciv ve piliçler için de kullanılmaktadır Buna göre hayvanlar yalnız civcivlik veya yalnız piliçlik dönemlerini kafeslerde geçirebildikleri gibi, civcivlik, piliçlik ve yumurta dönemlerini aynı kafeslerde geçirmeleri mümkündür Bu ikinci durumda civcivler kafeslerin bir kısmına konmakta ve hayvanlar9 büyüdükçe boş kafeslere aktarma yapılmaktadır Bunda, kümesten kümese taşıma olmadığı için fazla bir stres söz konusu değildir; ayrıca kümesin boş kaldığı süre de efazla uzun değildir İster yerde, istere kafeste büyütülmüş olsunlar, piliçler yumurta kafeslerine aktarılacaklarsa bu işin 14 – 22 haftalar arasında ve mümkünse 18 hafta dolayında yapılması uygundur Böyle yapılırsa, piliçlere yumurtlamaya başlamadan önce taşınma stresini üzerlerinden atmak için yeterli süre bırakılmış olur
Kafes Boyutları ve Tipleri: Yumurta tavukçuluğunda bir birinden farklı kafes sistemleri kullanılmakta olup, bunların başlıcaları şunlardır:

1 Tekli kafesler: Her birine bir tavuk konan yan yana sıralanmış kafeslerden oluşmuştur Yapım maliyetleri yüksek olduğundan yaygınlıkları gittikçe azalmaktadır



2 Çoklu kafesler: Bunların her birine iki veya daha fazla tavuk konur, fakat konan hayvan sayısı 8 – 10 ‘u pek geçmez

3 Koloni kafesleri: Geniş kafesler olup, her birine 20 30 tavuk konabilir Civciv ve piliç büyütme kafesleri çeşitli boyutlarda olabilirler
İster yumurta kafesi, iste piliç kafesi olsun, kafes tavukçuluğu yapılan kümeslerde, kafeslerin yerleştirilme şekilleri bir birinden farklıdır Bunlar tek sıralı olabildikleri gibi, iki veya üç katlı da olabilirler

1 Tek sıralı kafesler: Kafeslerin tek katlı olarak yerleştirilmeleri kümes maliyetini artırır Bu nedenle tek katlı kafesler kenarları açık kümeslerin yaygın olduğu ılımana iklimler için uygundurlar Tek sıralı kafesler civciv büyütmede hemen hiç kullanılmamaktadır



2 Çift sıralı kafesler: Bunların iki tipi vardır Birincisinde kafesler üst üste gelmeyecek şekilde, yani alt katım kafesleri üsttekilerin ön hizasından ileriye doğru yerleştirilmiş olup, üstteki hayvanların gübreleri alttakine dökülmez Çift katlı kafeslerin diğer tipinde kafesler üst üste gelecek şekilde yerleştirildiğinden, üst kafesten dökülen gübreler, alt kafesin üstüne yerleştirilen tablada birikir veya bu tabla eğimli olarak yerleştirilmişse oradan gübrede çukuruna dökülür Üst üste konan kafeslerle birim kümes alanında daha fazla hayvan barındırmak mümkün olmakla beraber, gübre tablalarının sık sık temizlenmesini gerektirmesi ve üstten dökülen gübrenin alttaki yemlik ve sulukları kirletmesi gibi nedenlerle, diğer tip kadar tutulmamaktadırlar Çift sıralı kafesler civciv büyütmede kullanılacaksa, civcivler sadece bir kattaki kafeslere konur 6 – 8 haftalık olunca da bunların yarısı öbür sıranın kafeslerine aktarılırlar



3 Üç sıralı kafesler: bunlar düzenleme şekilleri de aynen iki sıralılar gibidir Yani, ya katlar üst üste gelecek şekilde veya üst katların gübreleri alttakilerin üstüne gelmeyecek şekilde yerleştirilirler


Üç sıralı kümesler birim kümes alanına en fazla hayvan konmasını sağlayan bir sistemdir Üç den fazla sıralı kafeslerde bulunmakla beraber, bunlar üçlüler kadar yaygın değildir Üçlüler, civciv büyütmede kullanılacağında, civcivlerin tümü bir sıradaki kafeslere konur, bir zaman sonra bunların 1 / 3 ‘ü üst veya alt sıranın kafeslerine aktarılır 6–8 haftada da geriye kalanların yarısı boş kafeslere konur

Nitelikleri: hangi tip kafes olursa olsun, tabanda kullanılan torun delikleri civ büyütme kafeslerinde 1,3 x 5 cm veya 2,5 x 2,5 cm; yumurta kafeslerinde 2,5 x 5 cm olmalıdır
Burada esas olan, deliklerin dışkının aşağıya düşmesine olanak sağlayacak kadar büyük olmasıdır Ayrıca civciv ve piliç kafeslerinde taban düz olduğu halde, yumurta kafeslerinde arkadan öne veya önden arkaya doğru % 165 eğimlidir Bu eğim yumurtaların toplanacakları yere yuvarlanmaların sağlar ve böylece yumurtaları almak için kafesleri açmaya gerek kalmaz Eğim normalden fazla olursa, kırık yumurta oranı da fazla olur Bundan başka, kırık yumurta sayısı tor deliklerinin büyüklüklerine bağlı olarak değişmekte olup, Delikler ne kadar büyükse, kırık yumurtalara o kadar azdır Koloni kafeslerinde esnemeyi önlemek için, tabanın alttan belli aralıklarla desteklenmesi gerekir Civciv büyütme kafeslerinde ilk iki hafta tabana kalın bir9 kağıt serilir Bunun üzerine yem serpilerek ilk yemlik olarak kullanılabileceği gibi, hayvanları da sıcak tutar Ayrıca, kümes tabanında geniş delikli tor kullanılmasına olanak verir ve civcivlere ilk günlerde hoşlandıkları sert bir zemin sağlar


Civciv kafeslerinin ön yüzünün aralıkları ayarlanabilir şekilde yapılır ve böylece aynı kafeste daha büyük hayvanların barındırılmaları sağlanır Bu aralıklar hayvanların yemliklere kolaylıkla ulaşabilecekleri fakat dışarı çıkamayacakları şekilde ayarlanırlar
Kafeslerin kapıları ya önde veya üstte olur Bunlar, içeriye hayvan koyup çıkartmaya elverişli olmalıdırlar
Günlük civciv konan kafeslerin ısıtılmaları şarttır Kullanılan en yaygın sisteme göre, kafeslerin ön veya arkalarında üstten, boydan boya bir sıcak su borusunun geçirilmesidir


Eğer kafesler sırt sırta gelecek şekilde yerleştirilmişse, aradan geçen boru iki kafesi birden ısıtır Bu boruların üzerine, ısıyı alta vermesi için karton veya mukavvadan bir reflektör yapılması yarar sağlar Borudaki sıcak su 820 C, civcivlerin 5 cm, yukarındaki ısı ise 28 – 29,50 C dolayında olmalıdır Ayrıca kümes içi sıcaklığı 15,50 C’nin altına düşmemelidir

Su ve suluklar: kafeslerde en yaygın olarak kullanılan suluklar kap veya oluklu suluklardırbununla beraber,civcivlerin en kısa zamanda su içmelerini sağlamak için ilk birkaç gün kavanoz tipi civciv suluklarının kafes içerisinde kullanılmaları gerekir Ancak, bundan sonra doğrudan doğruya oluklu suluklara geçilir Bunu sağlayabilmek için sulukların yükseklikleri hayvanların boyuna göre ayarlanabilmelidir Yumurta kafeslerinde suluklar, yemliklerin üstüne gelecek şekilde yerleştirilir ve böylece saçılan suyun, alttaki yumurtaları ıslatmaktansa, yemliğe düşmesi yeğlenir Eğer kafesler sırt sırta gelecek şekilde yerleştirilirse, suluk arada kalacağından aynı suluktan her iki kafestekiler de yararlanabilirler


Oluklu suluklarda suyun döküldüğü uç biraz yükseltilerek hafif bir su akıntısı sağlanabilir
Normal olarak,l kafeste barındırılan tavuklar, yer ve tor veya çıtalı zeminlerdekilerden daha fazla su tüketirler Bu, dışkının çok sulu olmasına yol açar, gübrenin temizlenmesini güçleştirir, kümes içi nem düzeyini artırır ve havalandırmayı nemin giderilmesi açısından yetersiz kılabilir Aşırı su tüketimi, sıcak havalarda su tüketimini fazla düşürmekten kaçınmak gerekir Eğer kap tipi otomatik suluklar kullanılıyorsa, her, kafese, içerde çok fazla hayvan yoksa birden fazla konmaması, aşırı su tüketiminin önlenmesine yardımcı olury eğer oluklu suluk kullanılıyorsa, suluk ön yüzü boydan boya geçtiği için, hayvan başına düşen suluk alanı zorunlu olarak yeterinden fazladır

Yem ve Yemlikler:


En fazla kullanılan yemlikler oluklu tip yemliklerdir Civciv ve piliçlerde de kullanılmak üzere yapılan kafeslerde yemlik yükseklikleri ayarlanabilecek şekildedir Yemliklerin genişlikleri 13 – 15 cm kadardır ve kenar ağızları yem saçımını önleyecek şekilde içe kıvrılmıştırçoğu metalik olmakla beraber, plastikten yapılanları da vardır Çoğunlukla kafeslerin önünde boydan boya uzanırlar Fakat, özellikle otomatik olarak doldurulmayanlar kafeslerin içinden geçirilerek hayvanların her iki kenarından yararlanmaları sağlanabilir Civcivlere ilk 6 – 7 haftalar da mutlaka tam yemleme uygulandığı için yemlikler hiç boş bırakılmamalıdır Eğer tabana kağıt serilmemişse, yemlikler ağzına kadar doldurulur Bundan sonra da sınırlı yemleme uygulaması yumurtacı ırklar için büyük önem taşımamakla beraber, kafeste büyütülen hayvanların daha fazla ağırlık artışı yaparak yağlanma eğilimi gösterdikleri unutulmamalı ve gerekirse fazla ağırlık artışlarını kontrol etmek için, her sıranın % 10‘u ayda bir tartılır Bu iş öğleden sonra geç vakit ve günün aynı saatlerinde yapılmalıdır

Eğer piliçlik döneminde kullanılan yemin formu, yumurta döneminde değiştirilmeyecekse ve de yine piliçlik döneminde sınırlı yemleme uygulanmamış ise, yumurta yemine doğrudan doğruya geçilebilir Daha önce kontrollü yemleme uygulanmışsa, yumurta yemine geçişte verilen yem 100 tavuk için her gün yarım kilo arttırılarak sonunda tam yemlemeye ulaşılır Tam yemleme sürü en yüksek verim düzeyine ulaşıncaya kadar sürdürülür, her hangi bir yem kısıtlamasına gidilip gidilmeyeceğine bundan sonra karar verilir Son yapılan araştırmalar, kafeste barındırılan yumurta tavuklarına grit yedirildiğinde yumurta veriminin arttığını göstermektedir verilecek miktar 100 tavuğa haftada 225 gr


Olup, otomatik yemleme sistemi varsa bu miktar 250 gr Civarındadır
Hayvanların iyi yemelerini sağlamak için günde en az iki kez yemleme yapılmalı ve yem günde bir iki kez karıştırılmalıdır Yem saçımı doğrudan doğruya kafesteki tavuk sayısına bağlı olup, hayvan sayısı arttıkça kayıp azalmaktadır Örneğin, yapılan bir araştırmada, içinde tek tavuk bulunan bir kafeste saçılan yem 2 kilonun üzerinde olduğu halde, y iki tavuk konan kümeste bu miktar 1 kilonun, 3 tavuklu kafeste yarım kilonun altına düşmüştür Işık yoğunluğunun azalması da saçımı azaltmaktadır Yem saçımını önlemek için ayrıca yemlikler fazla doldurulmamalı, yem taze olarak ve sık verilmelidir
Aşırı sıcaklar: Aşırı sıcakların yıkıcı etkisi kafes tavukçuluğunda ve özellikle açık kümeslerde daha fazladır Çünkü kafeste bulunan hayvanın vücudu tamamen sıcak hava ile çevrilmiş olup, sığınabileceği serin bir yer yoktur Bu nedenle çok sıcak havalarda hayvanların üzerine güneş ışığının düşmesi önlenmeli, çatı sık sık sulanmalı, hava sirkülasyonunun sağlayacak vantilatörler kullanılmalı, gerekirse, hayvanların üzerine biraz su püskürtülmelidir


Aydınlatma: Aydınlatma konusu, daha önce ayrıntılı olarak incelendiğinden burada ayrıca üzerinde durulmayacaktır Sadece şu kadarını belirtmek gerekir ki, üst sıranın, alt sıralardan daha fazla ışık almasını önlemeye hemen hemen olanak yoktur Bu nedenle üst sırada kannibalizm olasılığı alttaki sıralara göre daha yüksektir Aynı şekilde, kenarları açık kümeslerde duvar tarafından kalan sıralar daha fazla ışık aldığından kannibalizm çok rastlanır ve bunları aşırı gün ışığından koruyacak gölgeliklerin yapılması kannimbalizmin önlenmesine yardım eder


Kafeslerde konacak hayvan sayısı: Kafes tavukçuluğunda her hayvana ayrılacak kafes alanı ırka ve yaşa göre değişir Eğer hayvan sayısı gerektiğinden fazla ve çok sıkışık olursa (a) Büyüme döneminde yeterince canlı ağırlık artışı sağlayamazlar, (b) yumurta döneminde verimleri azalır, (c) Ölüm oranı artar, (d) Yumurtalar küçük olur, (e) Yumurta kalitesi düşer Buna karşılık, birim alana ne kadar fazla hayvan konursa, hayvan başına düşen yatırım harcamaları ve bakım masrafları da o kadar az olur Bu nedenle, yetiştiriciler çoğu kez, verim azalmasına biraz göz yumarak, kafeslere mümkün olduğu kadar fazla hayvan koymayı yeğlerler, ekonomik olarak birim alana konabilecek maksimum hayvan koymayı yeğlerler Ekonomik olarak birim alana konabilecek maksimum hayvan sayısı veya başka bir deyişle, her hayvana ayrılması gerekli minimum alan kafes büyüklüğü, hayvan başına, düşen taban alanı yerine, hayvan başına düşen yemlik alanını kullanmanın daha gerçekçi olduğunu savunanlar da vardır
Her hayvana ayrılacak alandan başka kafes büyüklüğü de önemlidir Çünkü her kafese ne kadar hayvan konacağı doğrudan doğruya buna bağlıdır Yapılan çalışmalar, hayvan başına düşen alan değişmeksizin hayvan sayısı arttıkça, yani başka bir ifadeyle, kafesler büyüdükçe yumurta verimi, yumurta ağırlığı ve yemden yararlanmada önemli bir değişiklik olmamakla beraber, tavukların yumurtlama dönemindeki canlı ağırlık kazançları daha fazla olmakta, yumuşak kabuklu yumurta sayısı azaldığı halde, kırık yumurta oranı artmaktadır Yine yapılan araştırmalar kafeslerin, her birine 4 tavuk konacak büyüklükte yapılmalarının en ekonomik sonuçları verdiğini ortaya koymuştur Kafes büyüklüklerini her ne kadar standardize etme olanağı yok ise de, Leghorn tipi yumurta tavuklarında çeşitli büyüklükteki kafeslere konabilecek hayvan sayısı ile buna göre her hayvana düşen alan, yemlik ve suluk yüzeyleri hakkında faydalı bir kaynak olabilir


KAFES TAVUKÇULUĞUNUN ÜSTÜNLÜK VE EKSİKLİKLERİ

Kafes tavukçuluğu son zamanlarda tüm Dünyada hızla yaygınlaşmakla beraber, tavukçulukta karşılaşılan sorunların hepsine çözüm getirebilmiş değildir Yani, bir çok üstünlükleri yanında, bazı zayıf tarafları da vardır

Üstünlükleri:

1Birim kümes alanına konan tavuk sayısı diğer kümeslerden 4 – 5 misli daha fazladır
2Altlık sorunu yoktur
3Yumurtalar daha temizdir
4Genellikle yemden yararlanma biraz daha yüksektir (fazla dolaşıp enerji kaybetmedikleri için);
5Yere yumurtlama sorunu yoktur
6Gurk durumu söz konusu değildir
7Tavuklar ayak altında dolaşmadıkları için bakımları daha kolaydır
8Yumurtalar biraz daha ağırdır
9Ölüm oranı genellikle daha düşüktür
10İş gücü gereksinmesi, otomasyona bağlı olarak, % 50 – 80 daha azdır
11Tavukların tek tek kontrol edilmeleri ve dolayısıyla, kötü ve düşük verimlilerin ayıklanması daha kolaydır
12Gübrenin alta geçmesi ve hayvanların birbirleri ile temasının az olması nedeniyle hastalık kontrolü daha kolaydır
13Kannibalizm daha düşük düzeydedir
14Tavukların kendi yumurtalarını yemelerine sık rastlanmaz; ayrıca bu alışkanlığı olan hayvanlar kolayca saptanıp ayıklanabilirler
Eksiklikleri:
1Hayvan başına düşen ilk kuruluş masrafları, kafes maliyeti nedeniyle % 50 – 100 daha fazladır
2Yumurta verimi biraz düşük olup, kafes içerisinde sıkışıklık arttıkça verim daha da azalır
3Yumurta kabuk kalitesi ve iç kalitesi daha çabuk düşer
4 Her ne kadar yumurtlama döneminde hayvanlar daha fazla ağırlık artışı sağlansa da, kemiklerinin son derece zayıf olması nedeniyle, dönem sonundaki piyasa fiyatları düşüktür
5 Kafes altlarında ve gübre raflarında biriken gübreyi sık sık temizlemek gerektiğinden, bu bir sorun halini alabilir
6Özellikle yazın, gübre içinde fazla miktarda sinek ürer ve sorun yaratır
7Kan lekeli yumurtaların oranı biraz daha yüksektir
8Bazı özel kafes hastalıkları nedeniyle özel yemleme gerekebilir (Kafes felci ve yağlı karaciğer gibi)
9Hareketsizlikten dolayı karaciğer yağlanması ve buna bağlı ölümlere daha sık rastlanır
10 Kümes içerisinde fazla sayıda hayvan barındırıldığı için daha güçlü bir havalandırmaya gereksinme vardır
11 Yumurtlamayanlar düzenli bir şekilde ayıklandığından kafeslerin bir kısmının boş kalmaması için bir miktar yedek tavuk beslemek gerekir
12 Tavukların kafeslere uyum kabiliyetleri aynı olmayıp, bazı hatlar zor uyum sağlamaktadır

YUMURTA ÜRETİM MALİYETİ

Yumurta üretim harcamaları içerisinde en büyük pay toplam maliyetin % 57‘sini oluşturan yem masraflarına ait olup, onu % 26 ile piliç büyütme harcamaları izlemektedir Yumurta üretim maliyetini en aza indirmek için, şu hususları yerine getirmek gerekir Bunların çoğunluğu yem masraflarını azaltmaya ilişkin konulardır



1Piliçlerin cinsi olgunluğa eriştiklerinde ağırlıklarının fazla olmaması sağlanmalıdır Zira, bu yaşta fazla ağır olmayan hayvanlar yumurtlama döneminde de fazla ağırlaşmaz ve böylece daha az yem yer

2Yumurta üretim düzeyinin arttırılması için gerekli önlemler alınmalıdır Çünkü yumurta verimi arttıkça, yemden yararlanma da artmaktadır

3Büyütme döneminde sınırlı yemleme uygulayarak hayvanların fazla ağırlaşmaları önlenmelidir

4Safha veya dönem yemlemesi uygulayarak yem maliyeti düşürülmeye çalışılmalıdır

5Kötülerin ayıklanması sıkı bir şekilde sürdürülerek yumurtlamayanların boşuna beslenmelerinden kaçınılmalıdır

6Yem saçımı ve zaiyatının önüne geçilmelidir