Cisim Nedir?İslama Göre Cisim Anlayışı

Cisim Nedir?

Cisim alanlara göre tanımı değişmektedir Matematiğe göre cebirsel yapı , fizikte hacim kaplayan , üç boyutlu yapılara , felsefede hissedilen, dokunulan var olan herşeye denmektedir Genel olarak kabul edilen ifade ise boyutu ne olursa olsun evrende yer kaplayan herşeye denmektedirYani uzunluğu, genişliği, derinliği olan ve bu nedenlerle evrende yer kaplayan şeye cisim denir Başka bir ifadeyle bir yer kaplayan, aynı zamanda kütlesi ve ağırlığı olan ve doğada ele ment, bileşik ya da bunların karışımları halin de bulunan şeyler cisim olarak tanımlanabilir Sözgelimi kimya biliminde çişimin; kütleyle elektriğin bir arada madde halinde görünüşü şeklindeki tanımı böyledir
Cismin oluşmasında proton, nötron ve elek tron tanecikleri temel birimler olup bunların her birinin belli bir kütlesiyle elektrik yükleri bulunmaktadır Bu üç taneciğin belli oranlarda birleşmcleriyle elementler meydana gelir Bugün sayıları yüzü bulan elementler proton oranına göre belirlenmektedir

Bir atom,proton ve nötronların bir arada toplandığı çekir dek ile bunun etrafındaki elektronlardan oluş muş bir yapı özelliği arzeder Kimyasal alanda ortaya çıkan her tür olay, yani birleşme ve ay rılmalar atomun elektron yapısındaki değişim lere bağlıdır Doğada atomların çekirdekleri sağlam yapılı olduklarından, geleneksel müda hale yöntemlerinin etkisi ne kadar şiddetli ol sa bile, hiçbir değişiklik göstermezler (Geç mişte simyacıların altın elde etmek için baş vurdukları işlemlerin başarısız olmalarının ne deni böylece anlaşılır olmaktadır)


İzafiyet teorisine göre, kütleyle enerji arasın da herhangi bir fark sözkonusu olmadığı İçin, cisim büyük şiddetle yoğunlaştırılmış bir ener jiden ibaret görülmektedir Bu anlamda De-nıokriios tarafından cismin meydana getirile mez (yaratılamaz) ve yok edilemez şeklinde belirtilen temel özellik olarak ileri sürülen gö rüşünün doğruluğu tartışmalı hale gelmektedir Çünkü cisim başka enerji biçimlerinden meydana geldiği gibi, aynı oranda başka ener ji şekillerine de dönüşebilmektedir ki, enerji nin ışığa dönüşümü böyledirCisim, duyularla algılanır Basit ve mürekkep olmak üzere ikiye ayrılır Mürekkep cisim de mailde ve suret olmak üzere iki öğeden oluşurBir başka açıdan cisimleri dış görünüşlerine, sertliklerine, iletkenliklerine, yoğunluk, uçucu luk veya ışığı geçirmelerine vb göre çeşitli sı nıflara ayırmak mümkündür Ancak cismin katı,sıvı, gaz halinde bulunması uygun şartların oluşmasıyla ilgilidir İnsan bir kısım nitelikleri algılar ve bu algılamada düzenli bîr tekrar gö rürse yani aynı nitelikleri sürekli olarak birlik te algılarsa, o takdirde belirli bir cismin varlı ğından sözedilcbilir Bu bakımdan bir cismin mekanda insandan (algılayan süjeden) bağım sız bir şekilde varolduğu kabul edilir Böylece bir cismin üç boyutlu «İması ve bir kütlesinin bulunması şeklinde iki niteliğinin vurgulanma sı mümkün olur


Ne var ki, cismin bu şekilde tanım felsefede tartışmalara yol açmıştır Buna göre algıların dışında, bu algıların nedeni olarak bağımsız cismin varlığını kabul edenler (ki bunlara Re alistler denilir) ve bunların karşısında algıları mızdan cisme geçebilmek İçin bîr sıçrama yap mak gerektiğini, çünkü algımızı cisme bağla yan herhangi bir şeyin sözkonıısu edilemeye ceğini, dolayısıyla tek güvendiğimiz şeyin algılarımız olduğunu savunan görüş vardır Sonuç, olarak cisim üc kastedilen doğrudan doğruya algılarımızdan başkası değildir ki, bu görüş sa hiplerine de Sübjektif İdealistler, denilir

İslama Göre Cisim Anlayışı

İslâm düşüncesinde cismin, cevherden ve cevherle kaim olan arazdan meydana geldiği hususunda ittifak vardır Cisim, atomların birleşmesinden meydana gelen ve bölünebilen bir varlık olarak görülmüş, bu düşünceyle ele alınmıştır


İslam Kelama lan arasında gerek tanım, gerekse açıklamada farklılık gösteren cismin söz lük anlamı, İri yaratılışlı ve şahsi leştin im iş var lıkların yapı ve uzuvlarıdır Genel olarak akıl cı filozofların anlayışına uygun bir tarzda ci sim en, boy, derinlik olmak üzere üç boyutlu varltk şeklinde tanımlanır Parçalanması veya parçalara ayrılması cismin esasını değiştir mez


Demek oluyor ki, Kclamcılar arasında cis min ianımı, cevheri ferilerin (atomların) bir leşmesiyle meydana gelen ve aynı zamanda bö lünebilen varlık şeklinde kabul görmüştür Cürcani’y^ göre cisim, varlıkların esası olan beş cevherden biridir (Tarifen) Bütün bunlar dan sonra Kelamcıların ve filozofların ianım ve açıklamaları şu hususların teshilini müm kün kılar: a) Parçalanabildi ve esasları başlı başına güç olan parçacık (cüz)ların birleşmele ri sonucunda cisim oluşmaktadır; b) Bölünc-meyen en küçük cevherlerin birleşmesi cismi meydana getirmektedir Yani sonsuz ve başlı başına bir güç olan cevherin münferit halin den cisim ortaya çıkar Böylece cisim asılları güç olan; fakat sonsuz olmayan parçacıklar dan oluşmaktadır


Cisim, cevherle arazdan meydana gelir Cev her kendi zatıyla kaimdir, başlı başına yer tu-tarvevarlığını hissettirir Buna ‘Ayaıı’da denilir Araz ise başkasına bağlı olarak yer tutar ve varlığını hissettirir Ayan, basit ve mürek kep olmak üzere ikiye ayrılır Basit olanına Ccvherü’l-Fcrd’adı verilir Bölünemcyen bu en küçük parçaya ‘Cüz’ü lâ Yctecezzâ’ denir Mürekkep Ayan ise en az iki cevherin birleş mesinden meydana gelir
Eş’arilerve Mutezile, Özellikle de Karmati-Icr cismin ianım ve açıklamalarında farklı an layış sergilerler Ayrıca Eş’ari Kclamcılar cev-her-i ferdin cisim haline dönüşmesinde başka bir cevher-i ferd İle kaynaşması konusunda an laşmazlığa düşmüşlerdir Sözgelimi Bakıllani (ölm1013), cevlıer-İ ferdin (atom) mekanda bulunmuş halini “kevn” (oluş) olarak nitelen direrek, onun durma, hareket etme, ayrılma ve birleşme şeklinde dört konumda bulunaca ğını ileri sürer Bu bağlamda cismin meydana gelmesinde cevher-i (ercilerin birleşmelerinin doğal sonucu olarak dürtüşme, bitişme, kay naşma ve ayrılma durumlarını birer “araz” biçi minde değil, dışarıda kalan bir kavram olarak düşünmekledir Oysa Kelamcıların birçoğu cismin meydana gelmesinde cevlıer-İ fertlerin kaynaşma ve bitişmelerinde sözkonıısu edilen dört “araz”ı onların dışında kalan gerçek var lıklar şeklinde düşünürler


Mutezile İse “araz”ın belirli sayıda olduğu ve sonsuz olamayacağı görüşündedir Fakat bu “araz”ııı gerçek bir varlık olduğunu kabul et meyen bazı Eş’ari Kelamcılar, “kcvıV’in ko num ve durumuna göre “araz” türlerinin arta bileceğini ileri sürerek İmkan alanında kalan “araz”ın sonsuz olabileceğini ifade ederler


Kısacası cismin en küçük parçalara kadar ay rılabileceği ya da bir durumdan başka bir du ruma geçebileceği kabul edilmekle beraber, bu değişim cismin özünde değil, sadece nite liklerinde olmaktadır Bu bakımdan Vaci-bü’l-Vücud’un cismi konusunu açıklamak mümkün olabilmekledir Cismin cevher ve arazlardan oluştuğunu benimseyen Kelamcı lar, gerçekle aıom teorisini açıklamaktadırlar Fakat bunların atomculuğu Demokritos’un maddeci atomculuğundan ayrı olarak Allah’ın birliğini, cismin ayrı oluşunu ve ebediliğini ka nıt için kullanan bir sistem olmuştur


Özetlemek gerekirse Kelamcılar, cismin cev herle arazdan meydana geldiğini kabul eder ler Allah hakkında cisim lafzım kullanmazlar Cismi meydana getiren cevher ve araz hadis tir, sonradan varolmuştur Ama Allah kadim dir Varlığın temelinde cevherin olduğunu ka bul eden gruba Cevheriyye adı verilir Cevhaiy-ye’nin bir grubu maddi cevheri, diğer grubu da ruhi cevheri inkar ederler Arazziyye’yc gö re ne cevher, ne madde, ne ruh vardır