Yakut Türklerinin Dini İnancı Nedir?

Yakut Türklerinin dini inancı nedir?
Yakut Türklerinin dini inancı nedir? FrmSinsi Yakut Türklerinin dini inancı nedir? Hakkında

Yakut Türkleri kendileri için Saha adını kullanmaktadır Yakut adı Tunguzlarda Yako şeklinde, Buryatlarda +t çokluk eki ilavesiyle Yakut şeklinde kullanmaktadırlar Saha kelimesinin ise *çaka > *yaka (kıyı) kelimesinden ses değişmesiyle ortaya çıktığı ve bu halkın uygarlığın kıyısında veya ülkenin uzak sınırında yaşadığını ifade etmek üzere kullanıldığı yolunda görüşler bulunmaktadır Böylece Yakut adıyla Saha adı y > s değişikliği ile aynı kökten getirilmektedir Bu kelimelerin Türk lehçe ve şivelerinde olduğu gibi Moğolca, Buryatça gibi diğer Altay dillerinde de karşılıkları bulunmaktadır

Yakutlar'ın, Hun Türkleri'nin bir kolu olan Kurıkanlar'dan (Güligan) veya Sakalar'dan geldiği yolunda görüşler vardır

Yakut Ülkesi, Rusya Federasyonunun en geniş Slav kökenli olmayan milli cumhuriyetidir Yüz ölçümü 3103000 km² dir Ancak bu alanın %1'i tarıma el verişlidir Yakut Ülkesinin asıl zenginliği altın, elmas, kurşun, kömür gibi madenlerdir Yakut Ülkesinde sayısı yüz bini bulan göl ve çok sayıda nehir bulunmaktadır Irmakların en uzunu 4700 kmlik Lena'dır Yakutlar, ren geyiği yetiştiriciliği, avcılık, balıkçılık ve Lena Vadisi'nde yapılan tarımla geçinirler Bu günkü Yakut Özerk Cumhuriyeti 1922'de kurulmuştur

Daha güneylerde yaşarlarken, bu güne kadar tam belirlenemeyen bir tarihi olay sebebiyle 13-14 yüzyıllarda şimdiki ülkelerine gelmişlerdir

1989'da yapılan nüfus sayımına göre 382555 kişilik bir nüfusa sahip olan Yakut Türkleri'nin 365236 kişilik nüfusu Yakut Özerk Cumhuriyeti'nde bulunmaktadır ve bu özerk cumhuriyetin 1094065'i bulan nüfusunun % 334'ünü meydana getirmektedir Yakut Özerk Cumhuriyeti'nde Yakut Türkleri'nden başka 17415 Tatar Türkü ve 13366 diğer Türk topluluklarından insanlar yaşamaktadır Bunların genel nüfusa oranı ise 28'dir Böylece Yakut Özerk Cumhuriyeti'nin genel nüfusunun 362'sini Türk toplulukları teşkil etmektedir 550263 kişilik nüfuslarıyla Ruslar genel nüfus içinde 503'lük bir orana sahiptirler Diğer bir Slav asıllı topluluk olan Ukraynalılar 77114 kişi olan nüfusları ile Yakut Özerk Cumhuriyeti'nde %7'lik bir orana ulaşmışlardır

Çok güçlü bir milli şuura sahip olan Yakutlar, dillerini Ruslara da öğretmişlerdir Tüccar ve idareci Ruslar Yakut Türkçesi ile konuşurlar Ayrıca Evenki, Even, Dolgan boyları ile Sahalin ve Amur vilayetlerinin yerli ahalisi de Yakut Türkçesi'nin ağızlarıyla konuşmaktadır

Bu topluluklardan en büyüğü olan Dolganlar 5000 kişidir ve kuzeyde Rusların çoğunlukta olduğu Taymir bölgesinde yaşarlar Yaşadıkları bölge yanında ağız özellikleri ile de araştırmacıların ilgisini çeken Dolganlar, Yakut Türkçesi'nin Tunguzca ile karışmasından meydana gelmiş, Yakut Türkçesi'nden ses ve şekil bakımından çok fazla farklılaşmamış bir Türkçeyle konuşurlar Dolgan Türkçesi'nde Eski Türkçenin fonetik özellikleri Yakut Türkçesi'ne göre daha fazla korunmuştur Tunguzca'nın Dolgan Türkçesi üzerindeki etkisi ise büyük ölçüde kelime hazinesiyle sınırlı kalmıştır25'i Tunguzca'nın bu etkilerine rağmen Dolgan Türkçesinin söz varlığı, diğer Türk lehçe ve şiveleri ile mukayese edildiğinde Türkçe unsurların büyük ölçüde korunduğu görülmektedir

Rus tarihçilerinin verdiği bilgiye göre 1681'de 26 Yakut Türkü Hıristiyanlığı kabul etmiştir Çar IPetro'nun vergi indirimi ve mükafatlandırma çabalarıyla 18 yüzyılın sonunda Yakutların yarısı Hıristiyanlaştırıldı Kiliseler açıldı, Yakut dilinde ibadetler başladı Ancak Hıristiyanlaşan Yakutlar Şamanlık'taki dini gelenek ve ibadetlerinden vazgeçmediler

Hıristiyanlaştırma siyaseti, Ruslaştırma çabası için bir basamak teşkil etti Rus isimleri şart koşuldu, hatta coğrafi isimler bile değiştirildi

Yakutlar'ın dili, diğer Türk boylarından uzakta kalmış olmalarının da etkisiyle önemli fonetik değişiklikler göstermektedir Fakat diğer Türkler için Yakut Türkçesi'ni anlamaktaki asıl zorluk, bu dile bir çok Moğolca unsurun girmiş olmasından kaynaklanmaktadır Yakut Türkçesi'nin kelime hazinesinin %26'sını Moğolca, %325'ini Türkçe %5'ini Tunguzca ve Samoyedce, geri kalan % 365'ini de Yakutlar'dan önce buraılaırda yaşayan ve Yakutlar tarafından asimile edilmiş olan bir topluluğun dilinin teşkil ettiği sanılmaktadır Yakut Türkçesi'nin kelime hazinesinin %50 Moğolca ödünç kelimeye dayandığı görüşü varsa da bunu doğru kabul etmek mümkün değildir Yakut lehçesinde veya bazı iddialara göre Yakutça'da diğer Türk lehçe ve şivelerine göre bazı önemli fonetik ve morfolojik farklılıkların bulunduğu herkes tarafından kabul edilmektedir Ancak bu dil veya lehçenin başka hiç bir dil veya dil kolu ile (lehçe, şive vb) olmadığı kadar Türkçe ile şekil ve cümle yapısı bakımından ortaklığı vardır Türkçe'nin uzak kollarından olan Yakut Türkçesi diğer Türk şivelerine göre Tuva, Hakas ve Başkurt Türkçeleri'ne biraz daha yakındır 19yüzyılın başlarından beri bir yazı dili olan Yakut Türkçesi'nin üç ağzı bulunmaktadır: Birincisi yazı dilinin dayandığı Kangal-Vilguy, ikincisi Nam-Aldan, üçüncüsü ise Dolgan ağzıdır

Daha önce de belirtildiği gibi, Yakut Türkçesi'nin kökeni konusunda birbirinden farklı görüşler vardır Reşid Rahmeti Arat, Yakut Türkçesi'nin Ana Türkçe'den Çuvaş Türkçesi ile birlikte ayrıldığını; Poppe, Yakut dilinin Türk dili ailesinin Kuzey grubuna girdiğini ve muhtemelen 14 yüzyılda Tuva diline yakın bir koldan çıktığını söylemektedir Ramstedt ve Ligeti ise Yakut Türkçesini, Çuvaş Türkçesi gibi Türkçe'nin ayrı bir lehçesi olarak ele almaktadır

Yakut Türkleri'nin 19 yüzyılın başlarına kadar bir yazı dilleri ve alfabeleri yoktu Böhtlingk 1851 yılında Yakut Grameri'ni yazdığında Rus Kiriline dayanan bir alfabe kullandı Bu alfabeyi daha sonra 1899 yılında Pekarski, 1908 yılında da Radloff kullanmaya devam ettiler

Resmi alfabe, SA Novgorodov tarafından Rus Kiriline dayandırılarak hazırlandı ve 1923 yılında yürürlüğe kondu 1929 yılında Latin alfabesine geçildi ise de 1938'de yeniden Kiril alfabesi kabul edildi

Sovyet ihtilaline kadar Yakut Türkleri'nde hikaye, roman, tiyatro türü eserlerin verildiği bir yazılı edebiyat yoktu Bunun birinci sebebi edebiyatla ilgili olanların sayısının azlığı ve okuma-yazma oranının düşüklüğüdür Rusların Yakut Türkleri için meydana getirdiği alfabe tamamen dini amaçlıydı ve İncil türünden dini eserler dışında başka eserlerin basımında kul1anılmamaktaydı Bu sebeple değişik defalar Yakut Türkleri için düzenlenen alfabelerin hiç biri edebi eserlerin ortaya çıkmasına katkıda bulunmadı

Yakut Edebiyatı uzun süre diğer Türk toplulukları ile ortak olan ve kökleri çok eskilere dayanan masal, destan, kahramanlık efsaneleri türünden anonim eserlerden ibaret kalmıştır

Bu anonim eserler arasında "Olongkho" diye anılan kahramanlık hikayeleri nesilden nesile zenginleşerek ve genişleyerek aktarılmış; bazıları 10-15 bin beyite kadar çıkmıştır Bunlar genellikle ana kahramanlarının adıyla, "Nyurgun Bootur, Erbekhtei Bergen, Müljü" gibi adlarla anılır Üslup ve kurgu olarak hepsi birbirine az veya çok benzer Hepsinde de bilgeler, köleler, Abaasy denilen insan yiyen mitolojik varlıklar bulunur

Bu destanlardaki ortak konu, insanları öldüren Abaasy adlı deve karşı bir kadını veya bir toprağı kurtarmak için verilen mücadeledir Kahraman, köyün veya kabilenin mutlu olması için savaşır ve sonunda başarılı olur Bu eserler yapı olarak diğer Türk ve Moğol destanlarına benzerler Gösterişli törenler, hayal ve abartma örnekleri , sıfat ve benzetmeler oldukça fazladır Bu destanlardaki tasvirlerden, tabiat zenginlikleri , giyim-kuşam, evler , silahlar ve sosyal pratikler hakkında çok şey öğrenilebilir Bu Olongkholar ezberden ve enstrümansız olarak şarkı şeklinde söylenir

Yakut Türklerinin sözlü edebiyat terimleri, bu eserleri ortak Türk Edebiyatı köküne götürmekte ve geleneğin eskiliğini ortaya koymaktadır Olongkho, Kırgız Türkçesinde "oleng,ölöng" şeklinde ve şarkı anlamında kullanılır; -ko kısmı ise koş- "şarkı söylemek" sözüyle ilgilidir

"Toyuk" terimi "şarkı söylemek, terennüm etmek, övmek" anlamına gelir Eski Türkçede "toyık" şeklinde "şiir,şaman marşı, sihir" anlamlarında kullanılır

"Kılıhak" terimi ise kıl ve sak sözlerinden meydana gelir, kıl "kopuzun teli", sak ise "çak-" fiilidir İkisi birden "kopuzun telinden çıkan ses'' anlamında kullanılır

Yazılı edebiyat döneminde eser veren Yakut yazar ve şairlerine de ilham veren sözlü edebiyatın diğer türleri arasında efsaneler (sahan), hikayeler (kapsan), masallar (ostuoruya), ilahiler (algis), türküler (iria, chohon), atasözleri ve destanlar sayılabilir

Manzum sözlü edebiyat eserlerinde kafiye yerine, eski Türk şiirinde olduğu gibi, mısralardaki ilk hecelerin ses uyumlarına dayanan aliterasyon kullanılır Mısralar yedi heceli veya daha uzun olabilir

Yakut Türkleri'nin yazılı edebiyatı 20 yüzyılın ilk yarısında ortaya çıkmıştır Ruslar, 1632'de Yakut Ülkesi'ni ilhak ettikten sonra Yakut Türkleri'nin sosyal, ekonomik ve kültürel durumlarında önemli değişiklikler ortaya çıkmıştır Rus etkisi her alanda gittikçe artmış; bu durum hürriyet özlemini ve bağımsızlık duygusunu artırmıştır Yakut yazarı VVNikiforov kurduğu Saha Soyuna (Yakutlar Birliği) adlı dernekle "Yakutlar için Yakutisan" fikrini yaymaya çalışmıştır

Yakut Edebiyatı'nın kurucuları şair AE Kulakovskoy (1879-1926) tiyatro yazarı AISofronov (1886-1936) komedi ve hikaye yazarı ND Neustroev(1895-1929)'dir

1920'de aydınların teşviki ve işbirliği ile halkın kültür seviyesinin yükseltilmesi düşüncesiyle Saha Omuk (Yakut Halkı) adıyla bir topluluk kurulur Yayın organı olarak da "Çolban" adıyla bir dergi çıkarılır Ancak bu dergide yazılan yazılar ve topluluğun faaliyetleri hürriyetçi ve milliyetçi bulunduğu için 1928'de topluluk dağıtılır ve Çolban'ın yayın kurulu değiştirilir

Aynı yıllarda Sovyetçi bir edebiyat eğilimi baş gösterir Bu hareketin başta gelen ismi PA Oyunuskay Slepcov (1893-1939)'dur Oyunuskay iyi bir şair, nesir ve tiyatro yazarıdır Otuzlu yılların sonunda tutuklanmış ve hapiste ölmüştür 1956'da itibarı iade edilmiş ve 7 cildi bulan eserleri 1960'lı yıllarda yayınlanmıştır Rus iç savaşlarını anlatan "Köngül İriata" (Kartalın Vasiyeti) şiiri ve "Kihil Öyün" (Kızıl Şaman) adlı manzum tiyatrosu ünlüdür Halk şiirinden yararlanan Oyunuskay, Yakut şiirine hece ölçüsünü sokar Sosyalizm propagandası yapan Allay, Mayakovski'nin etkisi ile şiirler yazmıştır Aİvanov-Kundo (1898-1934) ise "Şu Yıllar" adlı eserinde bir komsomol üyesinin Sovyet ihtilalinin gerçekleşmesi için verdiği mücadeleyi anlatır Sovyet propagandasının ön plana çıktığı bu dönemde şiir güçlenirken nesir pek fazla etkili olamamıştır Daha sonraki yıllarda İkinci Dünya Savaşı ile ilgili konular da işlenmiştir

Yakutlar, diğer Türk boylarından en fazla Kazaklarla ilişki kurmuşlar ve Kazak Türkçesi'nden bazı eserleri Yakut Türkçesi'ne aktarmışlardır

Yakut dilinde yayınlanan ilk gazete ve dergiler, 1905'te çıkmaya başlayan "Saha Doyuta" (Yakut Dünyası), "Saha Olaha", (Yakut Hayatı), 1912-1913'te neşredilen "Saha Sangata" (Yakut Sesi)'dir