Anı Türünün Tarihsel Gelişimi

Anı Türünün Tarihsel Gelişimi

Anı Nedir - Türk Edebiyatında Anı - Dünya Edebiyatında Anı - Anı Türünün Önemli Temsilcileri

Anıların edebiyat türü olarak yazılmaya başlanmasına çok eski dönemlerde girişilmiştir Sözgelimi Ksenophon'un Anabasis'i (Genç Keyhüsrev'in, kardeşi Artakserkses'e karşı giriştiği seferin ve Onbinlerin Dönüşü'nün öyküsü), Jül Sezar'ın De Bello Gallico (Galya Savaşları) ve De Bello Çivili (İç Savaş) adlı yapıtları birer anı olarak nitelendirilebilir Sonraki çağlarda da Mazarin Anılar, jj Rousseau İtiraflar , Chateaubriand Mezar Ötesinden Anılar Maksim Gorki Çocukluğum, Ekmeğimi Kazanırken ve Benim Üniversitelerim, Andre Gide Tohum Ölmeyince, anı türünün en başarılı örneklerini vermişlerdir

Türk Anı Yazarları

Türk dünyasında anı,tarih, toplumbilim, siyasetbilim edebiyat gibi alanlara kaynaklık etmesinin yanı sıra, okurun yakından ilgilendiği bir tür olmuştur Türkçenin ilk yazılı ürünleri olan Orhun Yazıtları'nda (Kültigin ve Bilge Kağan yazıtında) Göktürk kağanı Bilge Kağan, dağınık Türk boylarını nasıl örgütlediğini, çevre boylarla savaşımını, devletin örgütleniş biçimini anı-söylev üslubu çerçevesinde anlatmıştır Hint-Türk devletinin kurucusu olan Babür Şah (1483-1530), Babürname adlı yapıtında, çocukluğundan başlayarak siyaset, askerine ve edebiyat yaşamını büyük bir içtenlikle (ama dönemin ünlü kişileriyle ilgili yönleri anlatırken,duygusal davranmaktan kurtulamamıştır) aktarmıştır Osmanlı Devleti döneminde anı, çeşitli yazı türlerinin gereci olarak kullanıldı Tezkire, tarih, gazavatname, vakayiname, menakıpname, sefaretname, seyahatname gibi türlerde yer yer, yaşanan olaylar, yakından tanınan kişilerin ilgi çekici özellikleri, ayrıntılarıyla ortaya kondu XIX yy'ın sonlarında, özellikle de

XX yy'da bazı yazarlar, siyaset adamları ve askerler, görüşlerini anı biçiminde dile getirdiler Ahmet Rasim, birçok yapıtında çocukluk, gençlik, olgunluk anılarını anlatırken o çağın günlük yaşamını, "Beyoğlu âlemleri"ni, Direklerarası'ndaki tiyatroları, başlıca gazeteleri ve gazetecileri ilgi çekici gözlemlerle canlandırdı Halit Ziya Uşaklıgil Kırk Yıl (5 cilt, 1936) adlı yapıtında, çocukluğundan Mehmet V Reşat'ın tahta çıkmasına (1909) kadar geçen süre içindeki yaşamını, Servetifünuncuları, yakından tanıdığı kişileri, romanlarıyla ilgili bazı bilgileri, ölçülü dengeli bir tutum ve dille anlatmayı başardı Kırk Yıl'ın devamı niteliğinde olan Saray ve Ötesi (3 cilt,1940-1942),adlı yapıtındaysa Mehmed V Reşat'ın tahta çıkması üstüne Dolmabahçe Sarayı'nda mabeyn başkâtipliğine atanmasından İttihat ve Terakki hükümetinin düşmesiyle görevine son verilmesine kadar süren dönemi aktardıHüseyin Cahit Yalçın Edebiyat Hatıraları 'na (1935) çocukluk yıllarında başladıServeti Fünuncu dönemini Malta sürgününü ve Tanin gazetesini yeniden çıkarmasını, tarihten olabildiğince uzaklaşarak anlatmaya çalıştı Türkiye'de son elli yıl içinde kitap olarak yayımlanmış anılar şöyle sınıflandırılabilir

1 Tanınan kişilerle ilgili anılar (Yusuf Ziya Ortaç, Portreler, 1960; Oktay Akbal, Şair Dostlarım, 1964; Yahya Kemal, Siyasi ve Edebi Portreler, 1968; Zekeriya Sertel, Nazım Hikmet'in Son Yılları, 1978; Haldun Taner, Ölürse Ten Ölür Canlar Ölesi Değil ,1979)

2 Özyaşamöyküsüne dayanan anılar (Halide Edip Adıvar, Mor Salkımlı Ev, 1963; Halikarnas Balıkçısı, Mavi Sürgün, 1961; Aziz Nesin, Böyle Gelmiş Böyle Gitmez, 1966; Hıfzı Veldet Velidedeoğlu, Anıların İzinde, 2 cilt, 1977-1979; Kerime Nadir, Romancının Dünyası, 1981 Rıfat Ilgaz, Yokuş Yukarı, 1982)

3 Yaşanılan olaylara tanıklık ederek çeşitli dönemlere ışık tutan anılar Yakup Kadri Karaosmanoğlu, Politikada 45 Yıl, 1968; Halide Edip Adıvar, Türkün Ateşle imtihanı, 1962; Falih Rıfkı Atay, Çankaya, 1961; Ahmet Emin Yalman, Yakın Tarihte Gördüklerim ve Geçirdiklerim, 4 cilt, 1970-1971; Mehmet Kemal, Acılı Kuşak, 1967; Vasfi Rıza Zobu, O Günden Bu Güne, 1977; Yunus Nadi, Kurtuluş Savaşı Anıları, 1978Ayrıca, İsmet İnönü (Hatıralarım], Celal Bayar (Ben de Yazdım], Kâzım Karabekir (İstiklâl Harbimiz], Ali Fuat Cebesoy gibi Türk siyasal yaşamında rol oynamış kişiler de anı türüne giren yapıtlar vermişlerdir