Andalucía-Endülüs Hakkında

Andalucía-Endülüs

Andalucía, ar Endülüs, ispanya'nın güney kesiminde bölge, sekiz ili (Almería, Cádiz, Cordoba, Granada, Huelva, Jaén, Málaga ve Sevilla) içine alır; 87 268 km2; 6 206 800 nüf

COĞRAFYA
Kaynaklardan yoksun kırsal bir Güney bölgesi olan Andalucía, ispanya'nın hem en yoğun nüfuslu hem de dış göç oranı en yüksek bölgesidir ve ciddi iktisadi ve toplumsal sorunlarla karşı karşıyadır; oysa turizm propagandasının yarattığı görüntü Andalucıa'yı, müzik ve edebiyat yapıtlarında, "flamenco"lar ve boğa güreşleri ispanyası'ndan ayırt etmez

Atlas okyanusu etkilerine açık batı kesimi ile kurak ve bozkırlarla örtülü (Cabo de Gala'da yılda 113 mm yağış) doğu kesimi arasında K 'den G 'e doğru dört bütün görülür Eski tabanın (Meseta) alçalma noktası olan Sierra Morena, madencilik (demirli-bakırlı piritler, gümüşlü kurşun) ve yaygın yöntemlerie yapılan hayvancılık (yer yer meşe ağaçlarıyla kaplı otlaklar: dehesas) alanıdır Üçgen biçimli Guadalquivir çöküntüsü, tahıl, zeytin, pamuk ve sulama sayesinde şekerpancarı, yonca, turunçgiller ve sebze yetiştirilen verimli bir tarım kesimidir Ma-rismas'ta, pirinç tarımı ile boğa yetiştiriciliği birlikte yürütülür; Jerez de la Frontera campiña'sında ünlü şaraplar ve sert içkiler yapılır; büyük kentler de bu kesimde toplanır: ispanya'nın güney kesiminin en büyük, ülkenin de dördüncü büyük kenti olan Sevilla; Cordoba; Cádiz; Jerez de la Frontera; Huelva Beticas sıradağları, Alp (Sierra Nevada) ve Akdeniz tipi
özellikler taşır; sulama yapılan vega'sıyla, Granada bir sanayi ve turizm merkezidir Kıyı saçağında, birçok turizm tesisi (Costa del Sol) yer alır Algeciras, Fas kıyısıyla ilişkilerini korumaktadır Cebelitarık cam-po'su, sanayileşmiştir Motril'de büyük şekerkamışı tarım işletmeleri korunmuş, Dalias ve Nijar campo'larıysa, sulamayla değerlendirilmektedir

1955'ten bu yana, tarımdaki etkin nüfus oranı yarıdan çok azaldıysa da büyük toprak mülkiyeti sürmekte ve nüfus artışının baskısı, Madrid'e, Barcelona'ya ve sanayileşmiş Avrupa ülkelerine kitle halinde göçe yol açmaktadır

TARİH
• Eskiçağ Avrupa ile Afrika, Akdeniz ile Atlas okyanusu arasında önemli bir kavşak noktasında yer alan Andalucia'da, daha Eskiçağ'da yüksek düzeyli uygarlıklar gelişmişti; Los Millares megalit uygarlığı (İO 2500'e doğr); tahkimli kaleleri ve tunç silahlarıyla El Algar uygarlığı (İÛ 1900-1600'e doğr) I binyıl başında Fenikeliler, kıyıda ticaret acenteleri kurdular: yazılı kaynaklara göre İÛ 1100'e doğru kurulan Gades (Cadlz), Onuba (Huelva); Malaca (Málaga); Abde-ra (Adra) Aynı dönemde, toprakların iç kesiminde Tunççağının ve Fenike etkisinin mirasçısı efsanevi Tartessos (Tevrat' taki Tarsis) krallığı ortaya çıktı Bu, madencilik, tarım, hayvancılık ve değerli taş ticaretiyle geçinen ekonomisi ve toplum yapısı karmaşık ve altın çağına İÛ VII -V yy'lar arasında ulaşan zengin bir ülkeydi İÛ VIII yy'da Andalucia'da Yunan etkisi de başladı Bununla birlikte her ne kadar Phokaialılar Málaga yakınında Mainake'yi o sırada kurdularsa da Andalucía kıyısı hâlâ Fenikeliler'in etklsindey-di İÛ VI yy'dan başlayarak Kartaca, Fenike ticaret acentelerini fiilen himayesine aldı İÛ 237-228 arasında, Kartacalı Hamilkar Barkas ülkeyi işgal etti İşgalin amacı hem Birinci Pön savaşinda elden giden Sicilya'ya karşılık bu toprakları ele geçirmek, hem de değerli madenler ve paralı askerler bakımından zengin bir bölgeyi Barkas ailesinin topraklarına katmaktı İÛ 227'de Hasdrubal'ın kurduğu Cartagena (günümüzdeki Murcia) İspanya'daki Kartaca egemenliğinin merkezi oldu İÛ 221'de Hamilkar'ın oğlu Annibal, ispanya'nın güneyindeki bu Kartaca mevkiini Roma'ya yaptığı (İÛ 219-218) saldırının üssü olarak örgütledi Bunun üstüne Roma karşı-saldırısı, sözkonusu üsse yöneltildi: Publius Comelius Scipio, İÛ 209 da Cartagena'yı aldı ve İÛ 206'da Kartacalı Magon ve Massinis-sa'nın birliklerini ilipa'da yendi; İÛ 205'te Gades'i aldı, emekli askerleri için itálica kolonisini kurdu

İÛ 197'de Andalucía, yedi yüzyıl boyunca Roma'ya bağlı kalacak olan Hispa-nia Ulterior (Baetica) eyaleti haline getirildi Bundan sonra başlayan uzun barış döneminde, ancak birkaç romalılararası çarpışma oldu: İÖ 45'te Sezar, Pompe-ius'un son yandaşlarını Baetica'da Mun-da'da yendi

işgalin erken başlaması ve büyük sayıda Romalının ülkeye yerleşmesiyle Baetica ispanya'nın romalılaşmış eyaleti haline geldi İÛ 27'de, Augustus'un ispanya'nın idari taksimatını yeniden örgütlemesi üzerine, senatör-praetorium tarafından yönetilen bir eyalet oldu imparatorluk döneminde, son derece yoğun kent dokusu, çok zengin madenleri (Linares yakınında Cástulo'da ve Onuba'da Huelva Rio Tinto'da bakır, Sisapo'da Almadén cıva, Cartagena'da gümüş ve kurşun) ve gelişmiş tarımıyla Roma dünyasının en zengin bölgelerinden biriydi Sürekli ticari ilişkiler sayesinde ülkenin madenleri, zeytinyağı, şarabı ve kıyılarda hazırlanan salamuraları Roma'ya akıyordu Ayrıca romalı birçok yazar (Seneca, Lu-canus, Columella), ilk eyalet konsülü, imparatorlar (Traianus, Hadrianus, The-odosius) ve III yy'ın ikinci yarısında hı-ristiyanlığı benimsedikten sonra, Nikaila konsili'nin başkanı Cördobalı Osius gibi piskoposlar da Baetica'dan çıktı

• Ortaçağ 411'e doğru işgalci silingae Vandalları, eyalete bugünkü adının kökeni olan Vandalusia adını verdiler 429'da Vandallar Afrika'ya geçtiler ve 458'den sonra Vandalusia yavaş yavaş Vizigotlar' ın denetimine girdi Yalnızca Baetica'nın güneyi 551 'de iustinianos tarafından ele geçirildi ve bir yüzyıl süreyle Bizans impa-ratorluğu'na bağlı kaldı Bu bakımdan Baetica Vizigot Ispanyası'nın içinde klasik ve hristiyan kültürünün önemli bir merkezi olarak kaldı

711 'de Tarık bin Ziyad, 7 000 berberi ile Cebelitarık'a çıktı ve aynı yıl Vizigot kralı Rodrigo'yu Guadelate'de yendi Vizigot devleti çöktü ve 712'de ifrikiye valisi Musa bin Nuseyr'in 18 000 arapla gelmesi, müslüman fethini hızlandırdı 716'da Araplar, aşağı yukarı bütün Hispania'yı ele geçirdiler, elli yıl sonra, fatihlerin hiçbir zorlamada bulunmamasına karşın, halkın büyük çoğunluğu islam dinini benimsemiş ve kabul etmişti Araplar'ın Ceziret-üt Endülüs adını verdikleri yeni müslüman ispanya'da eski Baetica yalnızca bir eyaletti ama, hem eyaletlerin en zenginiydi, hem de iktidarın merkezi olan başkent Kurtuba (Córdoba) buradaydı Şam halifeliğinin eyaleti olan Andalucía, (Endülüs), Emevi sülalesinin son temsilcisi Abdurrahman lll'ün ispanya'ya geçmesiyle 756'da bağımsızlığına kavuştu 929'da Abdurrahman III, halifeliğini ilan ederek, Doğu'yla bütün manevi bağlarını kopardı O sıralarda Kurtuba halifeliği, Avrupa'nın en güçlü devletiydi ve Endülüs uygarlığı da, birçok etkin kentiyle, yoğun ticareti ve el sanatlarıyla, dönemin en gelişmiş uygarlığıydı

El Mansur'un oğlunun ölümü ve son halife Hişam ll'nin sürgüne gönderilmesi üzerine 1009'da Andalucfa'nın siyasi bütünlüğü bozuldu ve ortaya birçok bağımsız devlet çıktı: Sevilla (İşbiliye), Córdoba (Kurtuba), Toledo (Tuleytule), Badajoz (Batalyavs), Zaragoza (Sarakusta), vb Bunlar arasında Andalucia'daki en önemlisi Abbadiler'ln Sevilla devletiydi (1013-1091) Müslümanların siyasi çözülmesi ülkeyi ele geçirmek isteyen kuzeyli hıristiyanların işini kolaylaştırdı Bölünmüş olan Andalucía ayakta kalabilmek için Kuzey Afrika'daki "mücahitler"e başvurmak zorunda kaldı XI yy'da Murabıtlar, XII yy'da Muvahhitler, müslüman birliğini bir süre için yeniden kurarak, hıristiyanları durdurdular 1212'de Muvahhitler, Las Navas de Tolosa'da hıristiyan kralların birleşik ordusuna yenildiler ve müslüman ispanya, yeniden, hırlstiyanlara kolaylıkla yem olabilecek birçok güçsüz krallığa bölündü O dönemde Endülüs hemen tümüyle hıristiyanların eline geçmişti: Castilla - León kralı Fernando III, Andüjar'ı (1225), Córdoba (1236) ve Sevilla'yi (1248), oğlu Alfonso X da, Cadiz'i (1265) ele geçirdiler Bu dönem sonunda bağımsız kalabilen tek müslüman devlet, Gırnata (Granada) idi ve bu bağımsızlığını ancak Castilla'nın süzerenliğini kabul ederek koruyabilmişti

• Yeniçağ ve Yakınçağ Nasri Gırnata devleti ve parlak kültürü daha iki yüzyıl süreyle, hıristiyan devletler arasındaki iç çekişmelerden yararlanarak bağımsızlığını sürdürdü Ama 1492'de, Castilla ve Aragón hükümdarlarının evlilik yoluyla birleşmesinden sonra, Katolik Kralların eline geçti Castilla krallığı'na katılan Andalu-cfa'da yoğun bir yerleşme olmadı Toprak, üzerinde yaşayan insanlarla beraber soylular arasında bölüşüldü ve günümüze kadar gelen büyük malikâneler ortaya çıktı Başlangıçta dinine ve geleneklerine bağlı kalan müslüman halk, hırlsti-yanlaştırma ve ispanyollaştırma girişimlerine karşı 1499'da ve 1568'de iki kez ayaklanarak direndi ( -> ALPUJARRALAR), sonunda da 1610'da ispanya'dan sürüldü Bununla birlikte bölge, XVI yy'da büyük bir refah dönemi yaşadı Amerika'nın keşfiyle sonuçlanan seferlerin çoğu, Andalucfa'nın Atlas okyanusu kıyılarından yola çıktı Casa de Contratación'm bulunduğu ve değerli maden taşımacılığının ticari merkezi olan Sevilla, Avrupa'nın en önemli kentlerinden biriydi Tarımda da, Amerika pazarı sayesinde parlak bir dönem yaşandı

XVII yy'da el sanatlarında ve tarımda çalışanların çoğunluğunu oluşturan morisco 'ların ülke dışına sürülmesi (1610) ve Amerika ile ticaretin durgunlaşması Andalucfa'nın gerilemesine yol açtı 1640'ta soylularırv hoşnutsuzluğu, Andalucla'yı Castilla'dan ayırmak ve Medinasidonia dükünü kral ilan etmek için komplo kurmalarına kadar vardı 1767'de Carlos III' ün bakanı Olavide'nin Morena dağlarını yerleşmeye açmasına karşın, XIX yy başında Andalucía hâlâ bir büyük mülkler ülkesiydi

Amerika ile ticaret merkezi olarak yavaş yavaş Sevilla'nın yerini almış olan Cadiz, Bağımsızlık savaşı sırasında Fransız birliklerine teslim olmayan tek ispanya kentiydi 1812'de ilk ispanya Anayasası'nı ilan eden Cortes de orada toplandı XIX yy'da Andalucía kentlerinin liberal devrim geleneği sürerken, köylerdeki gündelikçi tarım işçileri arasında güçlü bir anarşizm akımı iyice kök saldı ve Loja' da (1861), iç savaşın patlak vermesinden önce de Jerez de la Frontera'da birçok ayaklanmaya yol açtı iç savaş sırasında ve devrimci geleneğe rağmen Andalucfa'nın büyük bir bölümü, kısa sürede kentlerdeki Franco yanlısı askerlerin denetimine girdi Franco döneminde sanayileşmeyi geliştirmek için harcanan çabalar, köyden kente doğru göçlere yol açtığı için kırsal kesimin sosyal sorunları da azalmaya yüz tuttu 1981 ekiminde yapılan referandumla özerkliğe kavuşan Andalucfa-lılar, 1982 mayısında sosyalistlerin çoğunlukta olduğu bir bölge meclisi seçtiler

MÜZİK

Yanlış olarak tüm ispanyol halk müziğiyle bir tutulan Andalucía folklorunun birçok kökeni vardır: bizans ayinleri, yunan müziği, arap etkisi, flamenco adını borçlu olduğu çingene etkisi (XV yy) Cante jondo ve onun seçkin biçimi olan siguiriya, ilk özgün türlerdir Kutsal hafta boyunca doğaçtan söylenen saeta'lara varıncaya değin, dansın ve şarkının ilk türleri (potos, cañas, martinetes, soleares, seguidillas, fandangos, algrias, tonás, carceleras, vb) bunlardan türedi Şarkıcıların ve gitarcıların, ritimleri ve armoniyi sürekli olarak geliştirmelerine karşın, Andalucía müziğinde genellikle şu özellikler hiç değişmedi: ezgilerin en tiz ve en pes sesleri arasındaki en geniş aralığın altılı oluşu; artık ikili aralığın kullanılması; sık sık üçlemelere başvurulması; yunan ya da gregorius makamlarının yaşatılması; 1/3 ve 1/4 ton değerinde ikili aralıkların kullanılması, böylece tampere diziden kaçınılması; çigenelerin getirdiği hindu raga 'larının izleri

IX yy'dan başlayarak, Mağrlbliler Andalucia'nın müzik yaşamını canlandırdılar Sevilla'nın önemli bir çalgı yapımı merkezi olduğu sıralarda, Abdurrahman ll'nin Cordoba'ya getirdiği iranlı şarkıcı Ziryab'ın etkisi önemli sonuçlar doğurmuş olsa gerek XIII - XV yy'lar arasında, trubadurlar, romans türünde, çeşitli öğelerden yararlandılar Bu öğeler, An-dalucia'da bir bireşime dönüştü (Abená-mar'ın romansı), ispanya'nın müslüman-lardan geri alınmasını izleyen kısa bir duraklama döneminin ardından Andalucía okulu, "dünyanın başkenti" denilen Se-vllla'da basılmış önemli kuramsal yapıtlar, F de Peraza ve Villada gibi değerli orgcular ve özellikle dinsel çoksesliliğin büyük ustaları (C de Morales, F Guerrero, F de las infantas, R Ceballos ve F Contreras) sayesinde eski gücüne kavuştu Vihuelacılar ve klavsenciler arasında, çeşitlemenin (diferencia) öncülerine de o dönem Andalucia'sında rastlanır L de Narvâez, A Mudarra, M de Fuenllana gibi müzikçller, çok geçmeden, tiento'da çeşitleme türünden yararlandılar Bu altın çağdan sonra, Andalucía okulu, uzun süre, Aragón ve Castilla okullarının gölgesinde kaldı XIX yy'da zarzuela türünün Andalucia'lı bir bestecisi varsa da (R Chapí), Andalucía halk müziğinin başyapıtlarını ortaya çıkaran, M de Falla ve J Turina'dan çok, Katalonya'lı F Ped-rell'dir, yine Katalonya'lı olan i Albeniz de aynı kaynaktan beslendi