Kirgizistan Tanitimi

KIRGIZİSTAN

DEVLETİN ADI: Kırgızistan Cumhûriyeti
BAŞŞEHRİ: Bişkek
YÜZÖLÇÜMÜ: 198500 km2
NÜFUSU: 4468000
RESMİ DİLİ: Kırgız Türkçesi
DİNİ: İslâmiyet ve Hıristiyanlık
PARA BİRİMİ: Som
Orta Asyada yer alan bir Türk Cumhûriyeti Batısında Özbekistan, kuzeyinde Kazakistan, güneyinde Tacikistan, doğusunda ise Çin yer alır

Târihi

Yenisey Irmağı boyunda medenî bir hayat süren Kırgızlar Mîlâddan sonra birinci yüzyılda Hun Devleti tâbiyeti altına girdiler Hunluların dağılması üzerine, Kırgızlar, Hakas Devletini kurdular Dördüncü yüzyılda kurulan Hakas Devleti, Baykal Gölünden Tibete kadar olan kısma hâkim oldu Altıncı yüzyılda kurulan Göktürk Devleti ile mücâdele eden Hakaslar, 840ta Uygur Devletini yıktılar

Onuncu yüzyılda Karahanlıların tesiriyle İslâm dînini kabul eden Kırgızlar, 13 yüzyılda Moğolların hâkimiyetini tanıdılar On yedinci yüzyılda Rus istilâsına karşı diğer Türk boylarıyla hareket ettiler Kırgızların harp kâbiliyetleri yüksekti On dokuzuncu asırda Kırgız toprakları bütünüyle Rus hâkimiyetine girdi 1924 senesine kadar Türkistan Özerk Sovyet Sosyalist Cumhûriyetine bağlıyken, 1925te KaraKırgız Özerk Oblastı adını aldı Bir süre sonra Kara kelimesi kaldırıldı 1936da Kırgızistan Sovyet Sosyalist Cumhûriyeti hâline getirildi ve Sovyetler Birliğini meydana getiren 15 İttifak Cumhûriyetinden biri hâline geldi

Eski Sovyetler Birliğinin 1991de dağılması üzerine, Kırgızistan bağımsızlığını îlân etti Bağımsız Devletler Topluluğuna üye oldu

Fizikî Yapı

Ülke topraklarının büyük kısmı dağlarla kaplıdır 3000 metreye kadar olan dağlar toprakların yarısından fazlasını kaplar Tanrı Dağlarının bir parçası olan Kokpaalatau Sıradağları, Çin ile tabiî sınırı meydana getirir Yüksek dağların dorukları dört mevsim karla kaplıdır Çok sayıda kısa nehir, dağlardan kaynaklanarak aşağılara doğru akar Başlıca akarsuları Narin, Tar, Kubaş, Kızıl Sudur Dünyânın ikinci büyük krater gölü olan Issık Gölü Kırgızistan topraklarında yer alır Deniz seviyesinden 1609 m yükseklikte olan Issık gölü 6202 km2lik bir alana sâhiptir En derin yeri 702 metredir

İklim

Kırgızistanın denizlerden uzak ve yüksek bir arâziye sâhib olması iklimi büyük ölçüde etkiler Dağların etekleri sıcak çöl rüzgarları tesirindedir Yüksek bölgelerde soğuk bir iklim hâkimdir Arada kalan bölgede bol yağışlı bir iklim görülür Batı ve kuzeydeki sıradağlar yılda ortalama 600-900 mm, güney etekleri 200-335 mm, yüksek vâdiler ise 100-150 mm civârında yağış alır Yaz ile kış, gündüz ile gece arasında ısı farkı çok fazladır

Tabiî Kaynaklar

Kırgızistan mâden yönünden zengin yataklara sâhiptir Tanrı Dağlarında demir, cıva, sürme, altın; Fergana Vâdisinde petrol ve gaz yatakları bulunur Ayrıca kömür, tuz, kaolin, cam tozu yatakları vardır Kömür yatakları 31 milyon ton rezerv ile Orta Asyada birincidir

Bitki örtüsü ve hayvanlar: Dağların kuzeye bakan yamaçları ve alçak vâdiler ormanlarla kaplıdır Bu ormanlar ülke topraklarının ancak % 6sını kaplar Ormanlarda yabandomuzu, kurt, vaşak, dağkeçisi, as, geyik, leopar gibi av hayvanları yaşar

Nüfus ve Sosyal Hayat

Kırgızistanın nüfûsu 4468000dir Başkent Bişkek olup nüfûsu 641000dir Nüfûsun % 524ü Kırgız, % 21i Rus, % 129u Özbek, % 25i Ukraynalı, % 81i diğer milletler, % 16sı Tatardır Kırgızistan 6 vilâyete bölünmüştür Bunlar Celiabad, Issıkul, Narin, Oş, Talas ve Çuydur

Kırgızistan yüksek bir eğitim düzeyine sâhiptir Ülkede 9 üniversite olup, ilk üniversite 1932de kurulmuştur Okuma yazma oranı % 998dir Ülke genelinde 1806 ortaokul, 48 teknik lise vardır Diğer Türk Cumhûriyetlerinde olduğu gibi Kırgızistanda eğitim devlet tarafından yapılırken 1992de çıkarılan yeni kânunlarla özel okul ve üniversite eğitimine izin verildi

Kırgızlar Müslüman olup, Sünnî ve Hanefî mezhebindedirler Kırgızların İslâmiyeti kabûlünde tasavvuf büyükleri önemli rol oynamışlardır Kırgızlarda mevcut olan güçlü kabile sistemi İslâmiyetin hızlı yayılmasını sağlamıştır Kırgızistanda dînî hayâtın çok canlı olması, Orta Asya cumhûriyetleri içinde Özbekistanın dışında en çok bu cumhûriyette din aleyhtârı propaganda yapılmasına sebeb olmuştur 1948den sonra günümüze kadar Bişkekte 100e yakın İslâmiyet aleyhtârı kitap basılmıştır Aynı zamanda devamlı din aleyhtârı konferanslar veriliyordu Buna rağmen bölgede İslâmiyet unutulmamış, Kırgızistan bağımsızlığını kazandıktan sonra, gizli yapılan ibâdetler, açık olarak yapılmaya başlanmıştır

Ekonomi

Ülke ekonomisi tarım ve madenciliğe dayalıdır Daha çok hayvancılık kesimi ağırlıklı bir tarım ekonomisi hakimdir Başlıca tarım ürünleri buğday, pamuk, şekerpancarı, mısır, tütün, sebze ve meyvedir Dağlık bölgelerde yarış atları yetiştirilir, tavşan beslenir, arıcılık yapılır En çok küçükbaş hayvan beslenir

Kırgızistanda 1970li yıllarda çeşitli mâdenler çıkarılmaya başlanınca mâden sektörü büyük hızla gelişti Makina, otomotiv, gıda, çimento, cam ve konserve fabrikaları başlıca sanâyi kuruluşlarıdır Akarsu üzerlerinde kurulan hidroelektrik santralleri ekonomiye önemli ölçüde katkıda bulunur Ülkede 600 civârında sanâyi kuruluşu vardır