Türkiye - İrak Sınırının Nasıl Çizildi?

Türkiye - Irak sınırının nasıl çizildi?

Türkiye - Irak sınırının nasıl çizildiğini Murat Bardakçı bakın nasıl anlattı



Usta tarihçi Murat Bardakçı, Habertürk'teki köşesinde son günlerin tartışma konusu olan Irak sınırının yeniden çizilmesine ilişkin bir yazı kaleme aldı Yazısında sınırın 94 yıl önce nasıl ortaya çıktığını anlatan Bardakçı, çok çarpıcı söylemler kullandı

İŞTE O YAZI

Bizde senelerden buyana tekrar edilen bir iddiaya göre, Ortadoğuda yaşanan bütün huzursuzlukların sebebi İngilteredir; İngiltere, kendisinden sonra huzur olmaması için bütün sınırları ileride problemler çıkacak şekilde çizmiş ve öyle bırakmıştır

O ANLAŞMA NASIL ORTAYA ÇIKTI
Bundan birkaç gün önce, Irak sınırımızın yeniden çizilmesi konusu gündeme gelince, yıllardır vârolan bu iddia yeniden hatırlandı ve gündeme geldi Hattâ, Serdar Turgut da geçen gün köşesinde bu konuya temas etti, diğer sınırlar gibi Irak sınırımızın da Sir Mark Sykes tarafından Winston Churchillin gözetiminde çizildiğini yazdı

Bütün bu söylentilerin gerisinde yatan, İngiliz asker ve politikacı Sir Mark Sykesın Fransız diplomat François George-Picot ile 1916da imzaladığı ve o tarihten sonra imza sahiplerinin isimleriyle anılan meşhur Sykes-Picot Anlaşması idi

ANLAŞMA NÜFUZ BÖLGELERİNİ BELİRLİYOR
Ortadoğu, bu anlaşma ile İngiltere ve Fransa arasında nüfuz bölgelerine ayrılmış ama Ruslar 1917 Kasımında “Biz bu işte neden yokuz?” diye hiddete kapılıp gizli anlaşmanın metnini gazetelerde yayınlayınca resmen uygulanma imkânı kalmamış, sadece sonraki gelişmelere ilham verir hâle gelmişti Anlaşma aslında sınırlardan bahsetmiyor, sadece nüfuz bölgelerini belirliyordu Dolayısı ile, Ortadoğunun sınırları Sykes tarafından çizilmedi; zaten çizmesi de mümkün değildi, zira Sykes sınırların belirlenmesinden önce İspanyol Nezlesine yakalanmış ve 1919 Şubatında Pariste ölmüştü

ÇÖL KRALİÇESİ BELL

Irakın sınırlarını, tarihe “Çöl Kraliçesi” diye geçen ve Ortadoğuda oynadığı son derece önemli role rağmen şöhreti kendi yetiştirmesi meşhur casus Lawrenceın gölgesinde kalan bir kadın, İngilterenin siyasi mermuru Gertrude Bell çizdi Türkiye-Irak sınırının ana hatlarını ortaya koyan da Bell ve patronu olan İngiliz Yüksek Komiseri Sir Percy Cox idi Birinci Dünya Savaşı sonrasında İngilterenin Ortadoğunun sınırlarını Fransa olmadan tek başına belirlemesi zaten mümkün değildi, zira Suriye ve Lübnan, Fransız işgalindeydi İngiltere, sadece kendi hâkimiyet alanında kalan Arap topraklarının sınırlarını çizmeye çalıştı ve Irak da bu toprakların arasında idi

SINIRI TAMAMLADIM AMA

Gertrude Bellin evrakı şimdi İngilterede, Newcastle Üniversitesindedir ve belgeler arasında babasına hemen her gün gönderdiği mektuplar vardır Bell, mektuplarında o gün ne yaptığını ayrıntılarıyla yazmakta, “Bu sabah Irakın güney sınırını çizmeye başladım”, “Sınırı tamamladım ama bizimkileri ikna etmekte zorlanıyorum” yahut “Kral Faysal, kabileler konusundaki tavsiyelerime uymayı nihayet kabul etti” gibisinden çok önemli bilgiler vermektedir

ANLAŞMAYA İMZA KOYDUK
Bellin belirlediği Irak, kuzey sınırı hariç hemen hemen aynı kaldı, bugüne kadar geldi ama bizim güneydoğu, Irakın da kuzeyi olan sınır, ancak 1926da belirlenebildi

TÜRKİYE İNGİLİZLERİN OYUNUNA MARUZ KALACAK KADAR ZAYIF DEĞİL
Irak sınırı meselesi ve özellikle de Musul meselesi Lozanda çözülememiş, ileriye bırakılmıştı İngiliz ve Türk delegeler, 1924 yazında İstanbulda biraraya geldiler ama bir anlaşmaya varamadılar ve konu Milletler Cemiyeti Konseyine götürüldü Konsey, 1925te Musulun İngiltereye bırakılmasına karar verince, Türkiye 5 Haziran 1926da İngiltere ile bu karar doğrultusunda istemeye istemeye bir anlaşma imzalamak zorunda kaldı Irak 1932de bağımsız oldu ve Türkiyenin 1936da, Irak Krallığı ile anlaşmanın uzatılması ile ilgili yeni bir bir protokol imzalamasından sonra, sınır bugüne kadar aynen kaldı

Dolayısı ile, Irak sınırımızın bir “İngiliz oyunu” olduğu iddiaları doğru sayılmaz, işin içinde İngiliz parmağı gerçi mevcuttur ama sınır ikili anlaşmalarla belirlenmiştir ve çok daha önemlisi, Türkiye, İngiliz oyunlarına 90 sene boyunca maruz kalacak kadar zayıf bir ülke de değildir