Yanardağ Hakkında

Yanardağ Hakkında

Dünya'nın iç kesimlerindeki erimiş kayaçların yüzeye çıktığı yere yanardağ ya da volkan denir Bu tür yerler, her zaman olmasa da genellikle dağ biçimindedir Henüz yüzeye ulaşmamış erimiş kay açlara magma, dışarı akanlara ise lav denir Magma yukarı doğru yükselirken açtığı bir bacadan ya da yerkabuğu parçalarının arasındaki yarıklardan dışarı çıkar Lavların sıcaklığı 1200°C dolayındadır Yanardağlarda, özellikle de ilk oluşum evrelerinde sık sık lav patlamaları olur

Patlama sonucunda lavlar parçalar halinde çevreye saçılır Bu parçalar ince toz ya da küllerden, "yanardağ bombası" denen büyük bloklara kadar değişen çeşitli biçim ve büyüklüklerde olabilir Birçok patlamaya, lavın yüzeye çıkmadan önce deniz suyu ya da bir yeraltı suyuyla temas etmesi neden olur Lavın içinde çözünmüş halde bulunan kızgın buharların ve karbon dioksit gazının neden olduğu öteki patlamalar ise son derece tehlikelidir Çok değişik biçim ve kıvamda lav vardır; bazıları ince ve akışkan, bazıları ise ağdalı ve yapışkandır

İnce ve akışkan lavların en sık rastlanan türü, soğuyup sertleştiğinde ağır ve siyah bir kayaç haline gelen bazalt'tır Ağdalı ve yapışkan lavların en çok görülen türü ise, gerçekte erimiş granitten başka bir şey olmayan, çok açık kahverengi riyoliftir Akışkan bazalt lavı 600 metreye kadarı yükselebilen fıskiyeler halinde püskürür Sonra da yamaçlardan aşağı akarak geniş bir çevreye yayılır ABD'nin kuzeybatı kesimlerinde ve Hindistan'ın Dekkan Yaylası'nda, lav akıntılarının üst üste birikmesiyle oluşmuş çok kalın bazalt katmanları görülür Kuzey İrlanda'nın Devler Yolu adıyla anılan kesiminde görülen lav akıntısı oluşumları da son derece ilginçtir

Yanardağlarda lav püskürmelerinden önce çoğunlukla patlamalar olur ve dışarı büyük miktarlarda kül ve cüruf fışkırır Koni biçimindeki bir yanardağın gövdesi, üst üste binmiş kül ve lav katmanlarından oluşur Lavlar ve küller koninin tepesindeki krater boşluğundan dışarı püskürür Birikintiler artıp koni iyice büyüdüğünde lavlar ana koninin yamaçlarında yer alan daha küçük konilerden püskürebilir Yapışkan riyolit lavları ise fazlaca akışkan olmadığından yanardağ krateri çevresinde kubbe biçiminde kütleler oluşturur Bunlar çok tehlikelidir

Gazlı riyolit lavı bu kubbelerin tabanından, sıkıştırılmış bir kabarcık gibicyanlara doğru patlar Bunun sonucunda, nuie ardente ya da "kızgın bulut" olarak adlandırılan yakıcı bir gaz kütlesi püskürür Havada asıltı halinde duran akkor Sıcaklığındaki sayısız tanecikten oluşan lav, yoluna çıkan her şeyi yok ederek hızla yamaçtan aşağı iner Bu arada püsküren ince küllerin oluşturduğu büyük bulutlar da çevreye yayılır Yanardağlar normal olarak kısa bir süre püskürür, sonra uzun bir süre sessiz kalır Sessizlik dönemlerinde lavlar kraterde bir lav gölü halinde kabanp kaynayabilir ya da katı-laşabilir Katılaşma, yanardağ etkinliğinin artık son bulduğu, yani yanardağın söndüğü anlamına gelebilir

Ama çoğunlukla yanardağ hâlâ etkindir ve bir sonraki püskürmesi bir patlama biçiminde olur Çünkü, yanardağın boğazmdaki katılaşmış lavın oluşturduğu tıkaç ancak büyük bir gaz basıncıyla patlatılıp atılabilir Birçok yanardağ iki püskürme arasında kalan dönemlerde "tüter"; çıkan duman, alttaki lavdan kaçan kızgın buharlardır DÜNYA maddesinde açıklandığı gibi, yer-kabuğu "okyanus kabuğu" ile "kıta kabuğu" olmak üzere iki ayrı bölümden oluşur ve bunların her ikisinin de altında manto katmanı bulunur Mantodaki erimiş kayaçlar sıkışıp okyanus ortası sırtlardan dışarı akar ve böylece sürekli olarak yeni okyanus kabuğu oluşur Okyanus ortası sırtlarda ve okyanus çukurlarında birçok yanardağ yer alır

Bu okyanus yanardağlarının en yüksekleri, Hawaii Adaları ve İzlanda gibi adalar biçiminde suyun üstüne çıkmıştır Okyanus yanardağlarındaki lavlar hemen hemen tümüyle bazalttır Okyanus kabuğu Büyük Okyanus'u çevreleyen kıyılarda ve Hint Okyanusu'nun kuzeydoğusunda, derin okyanus çukurlarında yeniden Dünya'nın iç kesimlerine doğru yönelir Buralarda, okyanus kabuğunun dibe dalan okyanus levhasının üstünde bir yanardağlar zinciri oluşur Bu tür yanardağ zincirleri, Büyük Okyanus'un kuzeyindeki Aleut Adaları gibi bir adalar dizisi ya da kıtaların kenarı boyunca uzanan, Güney Amerika Andlan gibi bir sıradağ oluşturabilir Batan okyanus kabuğu üzerindeki yanardağlarda, özellikle de kıta kenarında yer alan yanardağlarda lav püskürmeleri genellikle patlamalı biçimde gerçekleşir Son dönemlerde oluşan Krakatoa, Kat-mai ve Pelee püskürmeleri bu türdendi