Yosunlar-Kara Yosunları-Su Yosunları

Yosunlar-Kara Yosunları-Su Yosunları




Nemli ağaç gövdelerinden kayalıklara, kızgın çöllerden denizlere kadar çok çeşitli ortamlarda kadife gibi yumuşak katmanlar ya da sık öbekler oluşturarak büyüyen bitki benzeri canlılara genel olarak yosun denir Ortak bir adla anılmakla birlikte, botanik açısından bunların bazısı gerçek bitki olarak kabul edilirken bir bölümü daha ilkel canlılar arasında sınıflandırılır Bunlardan gerçek bitkileri kapsayan gruba karayo-sunları, bitkiler gibi fotosentez yapabilen, ama öbür özellikleriyle ilkel sayılan canlıların grubuna ise suyosunları denir Ayrıca, likenlere ve bazı üstün yapılı bitkilere de görünümlerinin şaşırtıcı benzerliğinden ötürü yanlışlıkla "yosun" dendiği olur (bak LİKEN)

Karayosunları Bitkiler âleminin en basit yapılı üyeleri olan karayosunları (Bryophyta) sporlu bitkilerdir Öbür yeşil bitkiler gibi klorofil içeren ve kendi besinini üretebilen bu bitkilerin dünyanın hemen her yerine dağılmış 25 bin kadar türü vardır Adından da anlaşılabileceği gibi birkaç ayrıksı örnek dışında bu türlerin büyük bölümü karada yaşar Karayosunları yapısal özelliklerine göre yaprakyosunları ve ciğeryosunları olarak ikiye ayrılır Yaprak yosunlarıgenellikle dik bir gövde ve bu gövdenin çevresine sarmal olarak dizilmiş sivri uçlu minik yapraklardan oluşur




Yastıksı öbekler halinde büyüyen bu bitkilerin boyları genellikle 10 santimetreyi aşmaz Bununla birlikte, 30 santimetreye kadar uzayan bazı tropik türleri de vardır Yaprak yosunları çiçeksiz bitkiler olduğu için çimlenip yeni bitkiler verebilecek tohumlan yoktur Bu yüzden üremeleri, başka bir deyişle yaşam çevrimleri iki evrede gerçekleşir: Birinci evrede, olgunlaşmış bir yaprakyosununun ince uzun saplarının ucunda bulunan sporkesesi çatlar ya da kapağı açılır ve rüzgârla çevreye yayılan sporlar çimlenerek gametofit denen bitkiciğe dönüşür; ikinci evrede, bu bitkiciğin ürettiği eşey hücrelerinin birleşmesiyle (yani spermanın yumurtayı döllemesiyle) yeni bir yaprakyosunu oluşur

Sporofit denen bu yeni bitki tümüyle erginleşince çevreye spor saçmaya başlar, böylece olay yinelenir Nemli yerleri seven yapraksoyunları yüksek dağların doruklarında, sıcak ve çok nemli tropik ormanlarda, hatta kuzey kutup bölgesinde bile yetişebilir Güneşe ve aşın sıcağa dayanıklı türleri de vardır Çıplak kayalık ya da kumlukların üzerine ilk yerleşen bitkiler genellikle yaprakyosunlarıdır Rizoyit denen kök benzeri uzantılanyla toprağı ve suyu tutarak hem aşınmayı geciktirirler, hem de toprağın nemli kalmasını sağlarlar Yaprakyosunlarının en önemli üyelerinden biri turbalık yosunlarıdır (Sphagnum)

Turbalık yosunlarının yetiştiği göller ölü yosunların suyun dibine çöküp, yerini yenilerinin alması sonucunda giderek bitkisel artıklarla dolar Zamanla sıklaşıp kalınlaşan bu ölü yosun katmanı "turba" denen organik birikintilere dönüşür Turba oluşumu kömürleşme sürecinin ilk aşamasıdır Ciğeryosunları, kuzey kutup bölgesinden Antarktika'ya kadar her yerde rastlarıabilen, hatta bazıları çöl ortamında, bazılan ise suda yaşamaya uyarlanmış en ilkel kara bitkileridir Genellikle nemli tropik bölgelerde yetişirler Ciğeryosunlarının dallarımış, yassı gövdeleri vardır

Adını, bazı türlerde iyice yassılaşa-rak tıpkı bir karaciğer görünümüne bürünmüş yapraksı yapılarından alan bu yosunların eskiden karaciğer hastalıklarını iyileştirebileceğine inanılırdı Yaprakyosunları gibi bu yosun grubunun da yaşam çevrimi biri eşeyli, öbürü eşeysiz iki evreden oluşur Ciğeryosunları doğada minik hayvanlara yiyecek ve barınak sağlamak, kütüklerin çürümesini kolaylaştırmak, kayaların parçalanıp ufalanmasına yardımcı olmak ve toprağın aşınmasını azaltmak gibi önemli işlevler üstlenmiştir

Suyosunları Suyosunları ya da öbür adıyla algler ancak mikroskopla görülebilen tekhücreli canlılardan metrelerce boylarıabilen dev deniz yosun-larına kadar değişik biçim ve boyutlara sahip ilkel canlılardır Örneğin, durgun suların üzerinde oluşan yeşil köpük birikintileri hepinizin dikkatini çekmiştir ya da çoğunuzun ayağına denizde yüzerken kaygan deniz otları dolanmıştır İşte günlük yaşantımızda sıkça rastladığımız bu canlılar suyosunlarıdır Suyosunları, adının çağnştırdığı gibi yalnızca suda yaşamaz, karayosunları gibi duvarlarda, kayalarda, ağaç gövdelerinde ve yeterli nem bulunan her yerde, hatta kaplumbağaların kabuklarında bile yaşayabilir

Suyosunlarının görünümleri her ne kadar bitkiyi andınrsa da, gerçek gövdeleri, yaprakları, kökleri ve çiçekleri yoktur Buna karşılık, yeşil renkli klorofil pigmenti içerirler ve kendi besinlerini üretebilirler Ama bazı türlerin içerdikleri öbür renk maddeleri (pigmentler) öylesine baskındır ki, klorofil görünmez hale gelir Suyosunları renklerine göre yeşil suyosunları, esmer suyosunları, kırmızı suyosunları, altın suyosunları gibi gruplara ayrılır Örneğin, Kızıldeniz'in suyunun zaman zaman kırmızımsı görünmesinin nedeni kırmızı suyosunlarıdır

Suyosunları eşeyli ya da hareketli sporlarla eşeysiz olarak üreyebilir Suyosunlarının önemli bir bölümü denizlerde yaşar Bunların başlıcaianndan biri esmer suyosunlarıdır Biçimleri türden türe değişirse de, esmer suyosunları genellikle derimsi bir sapla kayalara tutunan, üzeri hava kesecikle-riyle bezenmiş, uzun, yassı, sert organlara sahiptir ve keseciklerin yardımıyla su yüzeyine yakın olarak yüzer Böylelikle de güneş ışınlarını alarak fotosentez yapar Esmer suyosunlarının bazısı, örneğin Atlas Okyanusu' nun kıyı kesimlerinde yetişenler 6 metreye kadar uzarken Büyük Okyanus'taki bazı türlerin boyu 65 metreyi aşar Bu dev suyosunları Güney Okyanusu'nda uçsuz bucaksız sualtı ormanları oluşturur

Yeşil alglerin denizlerde yaşayan en yaygın üyelerinden biri deniz maruludur Deniz kıyılarında ve kayaların üzerinde bulunan bu suyosunu, marul gibi kenarları kıvırcık, ince, yansaydam ve yeşil "yapraklarıyla" ayırt edilir En çok sıcak sularda bulunan kırmızı suyosunları ise alımlı ve zarif biçimleriyle denizaltı yaşamına renk katar İpliksi, tüysü ya da yassı olanları vardır Renkleri içerdikleri pigmentlerin oranına bağlı olarak kırmızıdan maviye doğru değişir Suyosunlarının sayısız yararları arasında belki de en önemlisi denizlerdeki yaşama yaptıkları katkılardır

Fotosentez yoluyla kendi besinlerini üreterek bir yandan suya oksijen kazandırıp öte yandan da denizanası, karides gibi binlerce küçük deniz hayvanına besin sağlarlar Suyosuniarını yiyerek beslenen bu hayvanlar da balıklara hatta balinalara yem olur Buradan anlaşılabileceği gibi, denizlerdeki besin zincirinin en önemli halkası olan suyosunları olmasaydı, öbür üstün yapılı su canlılarının hiçbiri olamazdı Suyosunlarından çok çeşitli alanlarda yararlanılır

Örneğin, yüksek oranda potasyum içeren esmer suyosunları hem gübre olarak kullanılır, hem de iyi bir iyot kaynağıdır Başta kırmızı suyosunları olmak üzere birçok suyosunu çeşidi öteden beri özellikle doğu ülkelerinde yiyecek olarak tüketilmektedir Bazı kırmızı suyosunu türlerinden ise agaragar ya da kısaca ağar denen, jelatinsi renksiz bir madde çıkarılır Kozmetikten ilaç üretimine kadar çok çeşitli alanlarda kullanılan bu madde gıda sanayisinde de kıvam verici olarak dondurma, çorba, jöle ve soslara katılır