Kaç Çeşit Mezhep Vardır ?

slâm’da iki türlü mezhep vardır:

1 İtikadi Mezhepler: İmanla-inançla ilgili konulardaki görüşler

2 Ameli Mezhepler: İbadet ve muamelelerle ilgili konulardaki görüşler

İTİKADİ MEZHEPLER

İman esaslarını kabul etme konusunda bir çok görüş ve mezhep vardır Bunlar da iki gruba ayrılır:

a) Hak Mezhepler veya Ehl-i Sünnet Mezhepleri

b) Batıl Mezhepler veya Ehl-i Bid’at Mezhepleri

Ehl-i Hak veya Elh-i Sünnet, dinî yorumlarda Peygamber Efendimizin (sav) ve sahabenin (ranhüm) yolunu takip edip onları örnek alan, sahabe arasında ayrım yapmadan onları bütün olarak seven ve kabul eden mezheplerin adıdır

Ehl-i bit’at ise, yorumlarını daha ziyade kendi görüş ve fikirlerine dayandıran, ashaptan bazılarını sevgide aşırıya kaçan, bazılarına karşı da nefret duyan mezheplerin adıdır
***

HAK MEZHEPLER (Ehl-i Sünnet Mezhepleri)

İtikatta Ehl-i Sünnet Mezhepleri ikidir:

1 Eş’arî mezhebi

Mezhebin kurucusu İmam Eş’arî’dir Basra’da doğmuş, Bağdat’da vefat etmiştir İmanla ilgili mevzularda ayet ve hadisleri temel almakla birlikle bunların anlaşılmasında akla da yer veren bir mezhep anlayışıdır Şâfiîler, Malikiler genelde Eş’ari mezhebindendir Mezhep, Kuzey Afrika, Endonezya ve Hicaz’da yaygındır

2 Maturîdi mezhebi

Mezhebin kurucusu, İmam Mâtüridî’dir Kendisi Türkistan’ın Semerkant şehrinin Mâtürid köyündendir Mâtüridilik, imanla ilgili mevzularda ayet ve hadisleri temel almakla birlikte dinin anlaşılması konusunda aklı temel kabul etmiş bir mezheptir

Mâtürîdî akaidinin temelini İmam-ı Azam Ebû Hanife’nin (rh 80/699 - 150/767) içtihatları-görüşleri, bilhassa onun Fıkhu’l-ekber isimli eseri teşkil eder

Mâtürîdîler fıkıhta İmam-ı Azam Ebû Hanife’nin (rh) yolunu takip etmiştir Hanefilerin büyük çoğunluğu Mâtüridî mezhebine bağlıdır

Mezhep, Türkiye, Balkanlar, Orta Asya, Hindistan, Pakistan’da yaygındır

Çoğunlukla Türkler fıkıhta Hanefi, itikatta ise Mâtüridi mezhebindendir
***

İtikatta bu iki hak mezhebe üçüncü olarak “Selefiye”yi ilave edenler olsa da buna gerek yoktur Çünkü Ehl-i Sünnet’in tuttuğu, takip ettiği yol zaten selefin yoludur Kaldı ki sonraları “Selefilik”, selefin yolu ve görüşleri olmaktan çok İbn Teymiye ve Muhammed b Abdülvahhab’ın mugalatalarını-düşüncelerini yansıtır hale gelmiştir

Selefîler, ilk olarak Hicri 4 yüzyılda ortaya çıkmışlardır Bunlar, amelde Hanbelîİmam Ahmed İbn Hanbel´e (rh) ait olduğunu söylüyorlardı Ancak Hanbeli mezhebinden olan bazı zatlar; onların bu görüşlerinin, Ahmed İbn Hanbel´e (rh) ait olduğu hususundaki sözlerine katılmamışlardır

Selefiye inancı Hicrî 7 yüzyılda tekrar ortaya çıkmış ve bu de¬fa bu görüş, İbn Teymiyye tarafından ihya edilmeye çalışılmıştır İbn Teymiyye, Müslümanları yoğun bir şekilde bu görüşü kabul etmeye davet etmiş ve kendine göre, zamanının gerektirdiği bazı düşünceleri (!) de Selefiye görüşüne ilave etmiştir

Daha sonra Selefiye inancı Hicrî 12 yüzyılda Muhammed b Abdülvahhab tarafından Arap yarımadasında yeniden ortaya çıkarılmıştır Günümüzde de Vehhabîler, Müslümanları bu Ehl-i Sünnet dışı görüşe davet etmekte ve bu görüşleri şiddetle savunmaktadırlar

Hanbelî mezhebinde olduklarını iddia eden bu insanlar, bazı çok temel mevzularda Ehl-i Sünnet çizgisinden ayrı görüş ve inançlara sahiptirler Mesela tevhid inancı yani ’ın birliği meselesi, şefaat, tevessül, rabıta, kabir ziyaretleri… gibi hususlarda işi, Sünnîleri tekfire kadar götürmüşlerdir Bu akım Hicri 4 yüzyılda ortaya çıkmış ve bu görüşü benimseyenler, görüşlerinin, Ahmed İbn Hanbel´e ait olduğunu söylemişlerdir Ancak Hanbeli mezhebinden olan bazı zatlar bu görüşlerin, Ahmed İbn Hanbel´e ait olduğu hususunda bunlara katılmamışlardır


Bâtıl Mezhepler (Ehl-i Bit’at Mezhepleri)

Ehl-i bid‘at mezhepleri de ikiye ayrılır:

a) Küfre düşmeyenler,

b) Küfre düşenler

Küfre düşen bid‘at mezheplerinin temeli, İslam’ın ana esası olan âyet ve hadislerin görüşlerine uymayan, genellikle kişilerin kendi arzu ve hevesleri doğrultusunda uydurdukları iddialardır ki, bunların sayıları çoktur
***

AMELDE HAK MEZHEPLER

Fıkıhtaki (ibadet ve amele dair olan konularda) ihtilaflar, akaitteki ihtilaflar gibi insanı bid‘at ve dalâlete götürmez Nitekim fıkhî meselelerde ictihatların farklılığı ümmet için rahmat sayılmıştır Böylece zaman ve mekânlara göre Müslümanlara genişlik-rahatlık ve kolaylıklar sağlanmıştır

Amelde hak olan dört mezhep sırasiyle şunlardır:

1 Hanefî mezhebi

Mezhebin kurucusu İmam-ı A‘zam Ebû Hanîfe’dir (rh) Hicri 80 (M 699) yılında Kufe’de doğmuş, 150’de (M 767) Bağdat’ta vefat etmiştir Aslen varlıklı bir aileden gelen İmâm-ı A‘zam hazretleri, ilim öğrenme ve öğretmenin yanında ticaretle de meşgul olmuştur Ticari hayatı, günlük meseleleri iyi bilmesine, ihtiyaçları yakından tanıyıp problemleri kolay ve isabetli çözmesine yardımcı olmuştur

İmam-ı Azam Ebû Hanife (rh) ictihatlarında daima insanların ihtiyaçlarını, dinin inanç ve ameldeki maksadını, temel kriterleri dikkate alarak hareket etmiştir Mezhebin en önemli özelliği, ayet ve hadislerin hükmü ile aklın yorumu arasında makul bir dengenin oluşudur Dört ana şer‘î delilin yanında örf ve âdet gibi fer’î delilleri, kamu yararını daima göz önünde bulundurmuş, kişi hak ve hürriyetlerinin korunmasını düstur (ilke) edinmiştir

Kaynaklarda, İmâm-ı Azam’ın (rh) dört bine yakın talebesinin olduğu ifade edilir Bunlardan kırk tanesi ictihad yapabilecek seviyeye gelmiştir İmam Ebû Yusuf ve İmam Muhammed (İmameyn) rahımehümAllah en meşhur iki talebesidir Ebû Hanîfe (rh), Ehl-i Irak fıkhının temsilcisidir Mezhep ekseriyetle Türkiye, Balkanlar, Türkistan, Hindistan, Pakistan’da yaygındır

2 Mâlikî mezhebi

Mezhebin kurucusu İmam Malik’tir (rh) Hicri 93 (M 711) yılında Medine’de doğmuş, 179 (M 795) yılında yine Medîne’de vefat etmiştir Mezhebin en önemli özelliği, İmam Mâlik’in , o günün ilim merkezi durumunda olan Medine halkının uygulamasına büyük ehemmiyet vermesidir Ona göre, Medinelilerin ameli, mütevatir sünnet (en kuvvetli sünnet) hükmündedir Mezheb genellikle Mısır ve Kuzey Afrika’da yaygındır İmam Mâlik, ehl-i hadis veya ehl-i Hicaz fıkhının temsilcisidir

3 Şâfiî mezhebi

Mezhebin kurucusu İmam Şâfiî’dir Hicri 150 tarihinde (M 767) Filistin’in Gazze şehrinde doğmuş, 204’te (M 819) de Mısır’da vefat etmiştir (rh) İmam Mâlik’ten Hicaz fıkhını, Ebû Hanîfe’nin talebesi olan İmam Muhammed’den de Irak fıkhını öğrendi Mezhebinin en önemli özelliği, âdeta Hanefî ile Mâlikî fıkhının terkibi/sentezi (birleşimi) niteliğinde olmasıdır Şâfiî mezhebi genellikle Mısır, Suriye, Irak, Horasan’da yaygındır Ayrıca Türkiye’nin Doğu ve Güney Doğu bölgelerinde de epeyce mensubu bulunmaktadır

4 Hanbelî mezhebi

Mezhebin kurucusu İmam Ahmed b Hanbel’dir (rh) Hicri 164’te (M 780) Bağdat’da doğmuş, 204’te (855) de yine Bağdat’ta vefat etmiştir İmam Ahmed b Hanbel ibadet ve muamelat konularında iki ayrı usûl benimsedi İbadetle ilgili hususlarda ayet ve hadislere çok sıkı sarılmakla birlikte, muamelat(3) konularında (günlük hayatın icapları) bir şeyin haram olduğuna dair ayet ve hadislerde açık bir delil yoksa, onun mubah olduğuna hükmederek daha serbest bir anlayış geliştirdi Mezheb genellikle Hicaz, Filistin, Mısır gibi ülkelerde yaygındır

Bu dört hak mezhepten başka daha otuza yakın amelde hak mezhebin olduğu bilinmektedir Ancak bunların bağlıları kalmadığı için kitaplarda sadece isimleri vardır
***