Asr-I Saadette Kur'an Ve Sünnet 'İn Anlaşılması

9-Sahabe Ve Mevzu Hadis

Peygamber (sav) kendi ağzından hadis uyduranları şiddetle kınamıştır Bu konuda pek çok hadis vardır Bunlar arasında "kim benim ağzımdan bilerek hadis uydurursa, cehennemdeki yerine hazırlansın" hadisi mütevatir olup altmıştan fazla sahabî tarafından rivayet edilmiştir[169]
Peygamber (sav)'in, kendi ağzından,hadis uydurulmasını kınamasına dair hadislerinin çokluğunu, o 'dönemde bu işi yapanların çokluğuna yormamak gerekir Herşeyden Önce bu kınama bir peygamber tarafından yapılmaktadır Ayrıca önceki peygamberlere yalan isnadları da ortadadır Bu konuda vahyin kendisini uyarmış olmasına da gerek yoktur
Vasat bir akla sahip olan bir kişi bile peygamberlere yalan is-nad edildiğini ve edilebileceğini bilir
Sahabe, hadis uydurmacılığı konusunda çok hassas idiler Öyle ki, acaba bir kelimeyi unutmuş muyum diye yahut kelimeleri takdim te'hir ederim diye bizzat duyduğu hadisi nakletmekten endişe edenleri vardı
Hadis uydurmamn ne zaman başladığı konusunu araştıranlar şöyle bir vak'a naklederler: Kim olduğu bilinmeyen bir şahıs, Hz Peygamberin elbisesine benzeyen bir elbise giyerek, Medine'ye iki mil mesafede bulunan Benû Leys kabilesine gelir ve Hz Peygamber'in kendisim salahiyetli bir memur olarak gönderdiğini söyler Bu adam, cahiliye devrinde bu kabileden bir kadınla evlenmek istediği halde talebi reddedilmiştir Bu sebeple mezkûr hileye başvurur ve doğruca o kadının evine veya kendisine gösterilen yere yerleşir Bu tayin işinden şüphelenen kabile halkı, durumu tahkik etmek üzere içlerinden birini Peygambere gönderirler Bu habere pek öfkelenen Hz Peygamber "yalan söylemiş Allah düşmanı!" diyerek ashaptan birini veya Hz Ebu Bekir ile Hz Ömer'i vazifelendirir Onu diri olarak yakaladıkları takdirde öldürmelerini, ölü olarak buldukları takdirde ise ateşte yakmalarını emreder Kabileye varıldığında sahtekârın, gece dışarı çıktığı bir sırada yılan sokmasıyla öldüğü anlaşılır Emrin ifasını müteakip Medine'ye dönüldüğü zaman, Hz Peygamber: "Kim bilerek benim ağzımdan bir yalan uydurursa, cehennemdeki yerine hazırlansın" buyurur[170]
Elbetteki Peygamber'in döneminde onun muarızları; münafık ve mürtedler vardı ve bunların hadis uydurmacılığına kalkışmaları düşünülebilir Ancak bunun önü de bir bakıma tıkalı idi Çünkü hem sahabe her verilen haberi rastgele kabul eden muhakemesi zayıf bir toplum değildi ve hem de Peygamber (sav) hayatta olduğu için bizzat kendisi bunu yalanlayacaktı Ayrıca münafıkların birtakım tasavvurları, onlar henüz bu tasavvurlarını fiile dökmeden vahiy tarafından deşifre edilmişti Bu durum onları bu yola başvurmaktan engelleyen önemli bir husustu
Hz Peygamber döneminde zikrettiğimiz hadise dışında hadis uydurulduğuna dair elimizde bir delil mevcut değildir Sahabe arasında böyle bir durumla itham edilen de yoktur Ancak Hz Osman'ın şehit edilmesinden sonra batıl fırkalar ortaya çıkmış ve halkı davalarının doğruluğuna inandırmak ve taraftar kazanmak için hadis uydurma cihetine gitmişlerdir Ayrıca işlerine gelmeyen kimi sahih hadisleri uydurma olmakla karalamaya çalışmışlardır
itiraf etmek gerekir ki muhaddislerin takdire şayan çabalarına rağmen sonraki nesillerin kültürlerinin oluşmasında uydurma hadislerin etkisi büyük olmuştur Her ne kadar muhaddisler, ümmeti uyarmak ve onları uydurma hadislerden uzak tutmak için mevzu hadisleri deflemiş ve ravîlerle ilgili değerli eserler telif etmişlerse de çoğu zaman yazdıkları kendi eserlerinde kalmıştır
Belli bir dönemden sonra tabiri caizse çeyrek âlimler ümmet üzerinde daha etkili olmaya başlamış ve islâm kültürüne yön verir hale gelmişlerdir
Genelde Ehl-i Sünnet dışı fırkaların hatalarım tenkit etmek kolaydır Çoğu zaman bu tenkitlerin haklılığı da araştırılmadan kabul görebilir Ancak iş Ehl-i Sünnet olarak bilinen birini tenkide gelince durum değişir Tenkit eden haklı da olsa kimi çevrelerin karalamasından kurtulamaz Esrarengiz yorumlarla tenkit edilen temize çıkarılır ve tenkit eden kişi karalanır Halbuki Ehl-i Sünnet anlayışına göre en büyük müctehid bile masum değildir Hata yapmış olması, onu müctehid olmaktan çıkarmaz ve yine büyük bir müctehid olarak kendisine saygı duyulur
Ehl-i Sünnet içerisinde eserlerinde mevzu hadislere en çok yer verenler tasavvuf ehlidir Aralarında muhaddislerin takip ettikleri yolu beğenmeyen ve rüya ile keşf yolunu tercih edenler az değildir Hatta mevzu hadisleri caiz görenleri bile vardır Muta-savvuf ve müfessir ismail Hakkı Bursevî, müfessirlerden Zamahşerî, Kadi Beydavî ve Ebu's-Suûd'un sûre sonlarında o sûrenin faziletiyle ilgili naklettikleri mevzu hadisler konusunda şöyle demektedir:
Bu hadisler hakkında âlimler çok şey söylemişlerdir Kimi onları kabul etmekte ve kimi, imam Sağanı ve benzerlerinin mevzu oldukları iddialarına dayanarak onları reddetmişlerdir Bu fakir kula görünen o ki: Bu hadisler ya sahihtir ya zayıftır veya uydurulmuş yalan mahsulü hadislerdir Eğer sahih iseler, haklarında söylenecek bir şey yoktur demektir Eğer senedleri zayıf ise, muhaddisler sadece tergib ve terhib (iyi amalleri işlemeyi teşvik ve kötülerinden sakındırma) konusunda onlarla amel edilebileceğine dair ittifak etmişlerdir Eğer uydurma iseler, Hakim ve başkaları şöyle bir olay zikrederler: Zahidlerden biri, Kur'an-ı Kerim ve sûrelerinin faziletine dair hadis uydurmaya koyulmuş Bunu niçin yapıyorsun, denildiğinde de şöyle demiştir: Baktım ki insanlar Kur'an'dan uzaklaşıyorlar, onları Kur'an'a teşvik etmek istedim Kendisine: Ama Peygamber (sav) "Kim benim ağzımdan bilerek yalan söylerse cehennemdeki yerine hazırlansın" buyurmuştur, dediklerinde şu karşılığı vermiştir: Ama ben onun aleyhine değil, lehine yalan uydurdum Nitekim "et-Tergib ve't-Terhib"in şerhi "Fethu'l-Karîb"te de öyle deniliyor:
Zahid kişi bu sözleriyle şunu kastediyor: Peygamberin aleyhine yalan uydurmak, Islâmm temellerinin yıkılışına, şeriat ve hükümlerin ifsadına götürür Halbuki lehine yalan söylemek böyle değildir Lehine yalan söylemek,şeriatına tabi olmayı ve izinden gitmeyi teşviktir Nitekim îzzuddin b Abdisselam şöyle demektedir: Söylenen sözler, maksatlara ulaşmak için birer araçtırlar, îyi maksada hem doğru sözle ve hem de yalan sözle ulaşmak mümkün ise yalan söylemek haramdır Ama yalan sözle ona ulaşi-lacaksa, yalan söylemek caizdir Ayrıca varılmak istenen maksat mubah ise, yalan söylemek mubah, varılmak istenen maksat va-cib ise, bu takdirde yalan söylemek vacib olur[171]
Müfessirimiz bu sonuca vardıktan sonra ravilerin masum olmadıklarını, insanın unutma ve yanılma ile malul olduğunu, bu sebeple muhaddislerin sahih dedikleri bir çok hadisin haddizatında sahih olmadığım, Ibnu Arabî gibi büyük velilerin keşf yoluyla hadislerin değerini tesbit ettiklerini anlatır[172]
Bursevî'nin, uydurma hadisin naklini caiz gören sözlerini eleştiri konusu yapan Yusuf el-Kardavî'nin şu sözlerine katılmamak mümkün değildir:
Kendisini Allah'ın Kitabım tefsir edenler zümresinden sayan ve bazılarının fakîh ve usulcü diye takdim ettikleri bu zatın böyle şeyler söylemesine şaşmamak mümkün değildir Muhakkik âlimler için ilmin ABCsi sayılan hususları bilmeyen bu zatın ne fikhı olabilir!
Sûfî eğilimli bu şeyh, Allah'ın bizler için dini tamamladığını ve nimetini kemaliyle verdiğini bilmiyor Artık bizim dinimizi tamamlayacak; sanki Allah'ın hatalarını düzeltiyor ve eksiklerini tamamlıyormuş gibi bir tavır içerisine giren birine ihtiyacımız yoktur Sanki Muhammed (sav )'e minnet edercesine: Uydurduğum hadislerle eksiklerini tamamlamak ve açık kalmış yönlerini doldurmak için senin lehine yalan uyduruyorum, diyor
tmam tbnu Abdisselam'm sözlerine gelince, başka bir konuyla ilgili olarak söylenmiştir Savaş, müslümanları barıştırma ve zalim biri tarafından kovalanan suçsuz birini kurtarma gibi konularla ilgilidir
Kaldı ki Ibnu Abdisselam'm sözleri, bu iddiayı reddetmektedir Çünkü o, hem doğru ve hem de yalan sözle ulaşılması mümkün olan iyi bir maksada ulaşmak için yalan söylemek haramdır, diyor Diyoruz ki: Uydurma hadislerin teşvik ettikleri iyi davranışların tamamına ve bu tür hadislerin sakındırmak istediği kötülüklerin hepsine sahih ve hasen hadislerle ulaşmak mümkündür Sahih ve hasen hadislerin bu konuda yeterli olduklarında şüphe yoktur O halde tergib ve terhib için de yalan söylemek kesinlikle haramdır ve büyük günahların en büyüklerindendir[173]
Kasdın yamsıra rüya ve keşf gibi iddialarla ya da bilgisizlik veya gevşek davranmaktan dolayı kültürümüze birçok mevzu hadis girmiştir Bunların ayıklanması dinî bir görevdir [174]

Sonuç

Kur'an-ı Kerim'i beyan etmekle görevlendirilen ve bize örnek olanarak takdim edilen Peygamber (sav)'in sünnetinin dindeki önemi büyüktür Dini anlama ve yaşama konusunda başvurulacak ikinci kaynak olmakla nitelenmesi bundan dolayıdır
Peygamber (sav), ya kendisine yöneltilen sorulara cevap olarak ya da kendisi ihtiyaç duyduğu durumlarda gelen vahyi açıklıyordu, ibadet ve hayatın pratiğiyle ilgili vahiyleri de bizzat uygulayarak insanlara rehberlik ediyordu
Peygamber (sav)'in açıklamalarının vahiy eseri olup olmadığı, metlüv vahiy dışında Peygambere vahyin gelip gelmediği meselesini tartışmak, zannedildiği gibi sonuçta herhangi bir değişiklik ortaya çıkarmaz Peygamber (sav)'in kimi davranışlarının vahiy tarafından düzeltilmiş olması, Peygamberin de ictihad-larının bulunduğuna ve bu ictihadlannın bazısında hata ettiğine kesin delilidir Ancak ictihad etmiş olması, sünnetinin müslümanları bağlamadığı anlamına gelmez Çünkü Peygamber (sav) ictihadlannda yanıldığı takdirde bu yanılmalar vahiy tarafından düzeltilmiştir Düzeltilmemiş olsaydı^Kur'an-ı Kerim'de Peygamber (sav) bize örnek olarak takdim edilmezdi Hatası üzere devam eden bir içtihadın örnek olarak takdim edilmiş olması düşünülemez Önemli olan sünnet olarak takdim edilen söz ve fiillerin gerçekten Peygamber tarafından söylenmiş veya yapılmış olduğunu tesbit etmek ve o söz veya davranıştan ne kastedildiğini iyice anlamaktır
Sahabe, Peygamber'in sünnetine Önem veriyor ve onu birbirlerine aktarıyorlardı Nakledilen sözün Peygamber'e ait olup olmadığı konusunda bir şüpheleri sözkonusu olduğunda Peygamber'e giderek onu tahkik ediyorlardı Peygamberin vefatından sonra ise, tahkik için ya haberi nakledenden şahit getirmesini istiyorlardı veya ona yemin ettiriyorlardı
insanların Kur'an ile olan ilgilerini azaltıp daha çok hadislerle meşgul olmaları ya da hadislerin Kur'an'a karışması endişesiyle sahabe döneminde hadislerin yazılması yaygın değildi Hadislerin yazılması genelde hoş karşılanmıyordu ki o dönemde yazılan hadislerin toplamı, bugünkü hacimli hadis eserlerinin biri kadar bile değildir
Peygamber (sav)'in vefatından sonra nakledilen hadisler ihtiyatla karşılanmış, nakledilen sözün Peygamber'e ait olup olmadığı araştırılmıştır
Hz Osman'ın şehit edilmesinden sonra rivayet zincirine daha çok önem verilmeye başlanmıştır Çünkü o zamana kadar müslümanlar birbirlerine güveniyorlardı Hz Osman'ın şehit edilmesinden sonra fırkalar ortaya çıkmış, müslümanlar arasında guruplaşmalar başlamıştır Hadis uydurma işi de bu dönemden sonra başlamıştır
Sahabe, raviler zincirinin yanısıra metin tenkidi işine de önem vermişlerdir Nakledilen hadisler Kur'an âyetlerinin ışığında eleştirilmiştir Islâmın genelinden anladıklarını baz alarak da eleştiri yapmışlardır
Sahabeyi takip eden nesillerde de muhaddisler nakledilen hadisleri hem raviler zinciri ve hem de metin açısından eleştiriye tabi tutmuşlardır Ancak bu eleştirilerin yeterince yapıldığını, oluşan islâm ümmetinin kültürü üzerinde arzu edildiği kadar etkili olduklarım söyleyemeyiz Ümmetin kültürünün oluşmasında uydurma hadislerin o kadar etkisi olmuştur ki bu kültürün yeniden bir değerlendirmeye tabi tutulması, nakledilmiş hadislerin hem sened ve hem de metin açısından ciddî ve tutarlı bir tenkide tabi tutulması kaçınılmaz olmuştur [175]

BİBLİYOGRAFYA

Ahmed b Hanbel; Müsned, Beyrut-1313 h
Ahmed Emin; Fecru'l-îslâm, Beyrut-1969
Aliyyu'1-Karî; Şerhu'ş-Şifâ, Daru'l-Kütübi'l-İlmiyye, Beyrut-tarihsiz
Acurrî, EbuBekr, Muhammed b Huseyn; Ahlâku Hameleti'l-Kur'an, Beyrut-1987
Âlusî; Ruhu'l-Maânî, Beyrut-tarihsizBuharî, Ebû Abdillah b ismail; el-Câmiu's-Sahîh, lstanbul-1315h
Bağavî, Muhammed b Huseyn b Mes'ud el-Ferrâ'; Maâlimu't-Tenzîl, Beyrut-1987
Buhârî, Ebû Abdillah Muhammed b İsmail; el-Câmiu's-Sahîh, îstanbul-1315 h
Cassas, Ebû Bekr; Ahkâmu'l-Kur'an, Daru'l-Kitabi'I-Arabî, Beyrut-Tarihsiz
Dârimî; Sünen, Daru Îhyai's-Sünneti'n-Nebeviyye, Beyrut-tarihsiz
Ebû Davud, Süleyman b el-Aş'as es-Sicistânî; Sünen, Mı sır-tarihsiz
Ebû Şuhbe, Muhammed; el-Madhal li Diraseti'l-Kur'ani'l-Kerim, Kahire-1972
Halid Abdurrahman el-Akk; Usûlu't-Tefsîr ve Kavaiduh, Dmaşk-1986
İbnu Kesîr; Tefsîru'l-Kur'ani'l-Azîm, Kitabu'ş-Şa'b, Kahir e-tarihsiz
İbnu Kesîr; el-Bidaye ve'n-Nihaye, Beyrut-1966
îbnu Mâce; Sünen, Mısır-1952
İbnu Teymiyye, Takiyyu'd-Vin; Mecmûu'l-Fetâvâ, 1399 h
ibnu Teymiyye, Risaletun fi İlmiz-Zâhir ve'l-Batın,
Mecmûta'r-Resâili'l-Munînyye-, Beyrut-1970
îbnu Hacer el-Askalânî; Fethu'l-Bârî, Kahire-1959
îbnu Kayyim el-Cevziyye; Î'lamu'l-Muvakıîn, Matbaatu's-Saade-1955
İbnu Kesîr, es-Siretu'n~Nebeviyye, Kahire-1964
îsmail Hakkı; Rûhu'l-Beyân, el-Matbaatu'1-Usmaniyye, 1306 h
Gazali; îhyau Ulûmid-Din, Kahire-1967
Kettânî, Abdu'l-Hayy; et-Teratîbu'l-îdariyye, Daru Îhyai't-Turasi'l-Arabî, Beyrut-tarihsiz
Kurtubî; el-Câmi' li Ahkâki'l-Kur'cn, Beyrut-1965-1966
İ / 258Asr-i Saadet'te Kur'an ve Sünnet'in Anlaşılması
M Yaşar Kandemir; Mevzu Hadisler, Ankara-1975
Muhammed Accâc el-Hatîb; es-Sünnetu Kable't-Tedvtn, Kahire-1988
Muhammed Hamidullah, (tbnu Ishak'ın Siyer'ine yazdığı mukaddime), Kon- ya-1981 Muhammed Mustafa el-A'zamî, Menhecu'n-Nakd Înde'l-Mııhaddisîn, Suudi Arabistan-1990
Mûsâ İbrahim el-Ibrahim, Teemmulât Kur'aniyye, Amman-1979 Müslim; Sahihu Müslim, Mısır-1955-1956 Nesâî, Ebû Abdirrahman; Sünen, İstanbul -tarihsiz- Nevevî, Sahîhu Müslim bi Şarhi'n-Nevevî, Kahire-1349 h Nevzat Âşık; Sahabe ve Hadis Rivayeti, tzmir-1981 Nureddin el-Itr; Menhecu'n-Nakd fi Ulûmi'l-Hadîs, Dmaşk-1981 Subhî es-Salih; Hadis İlimleri ve Hadis Istılahları, -çev M Yaşar Kandemir-Ankara-1973
Suat Yıldırım; Peygamberimizin Kur'an Tefsiri, îstanbul-1983 Suyûtî; Âdâbu Hameleti'l-Kur'an, Beyrut-1987 Suyûtî; el-îtkanft Ulûmi'l-Kur'an, Mısır-1978 Şatibî; el-Muvafakat ft Usûli'ş-Şeria, el-Mektebetu'r-Rahmaniyye, Mısır-tarihsiz
Taberî; Câmiu'l-Beyân an Te'vîli Âyi'l-Kur'an, Beyrut-1988 Tirmizî; Sünen, Kahire-1937 Vehbe ez-Zuhaylî; Usûlu'l-Fıhhi'l-îslâmî, Dmaşk-1986Yusuf el-Kardavî;
Keyfe Netehamelu maa's-Sünneti'n-Nebeviyye, Mısır-1990 Zamahşerî; el-Keşşâf, îr an-tarih siz,
Zehebî, Şemsu'd-Din Ebî Abdillah; Tezkiretu'l-Huffâz, Hindistan-1333 h Zerkeşî, Bedruddin; el-îcâbe, Beyrut-1970 Zebîdî, Zeynu'd-Din Ahmed b Ahmed; Sahih-i Buharı Muhtasarı Tecrid-i
Sarih Tercemesi, -Çev ve şerheden, Kâmil Miras-, Ankara-1971 Zehebî, Muhammed Huseyn; et-Tefsîr ve'l-Mufessirûn, Mısır-1976 Zehebî, el-îsrâiliyyât fı't-Tefsîr ve%Hadis, Mısır-1986 Zerkeşî, Bedruddin; el-Burhanfi Ulûmi'l-Kur'an, Beyrut-tarih siz [176]

[1] Zebîdî, Zeynu'd-Din Ahmed b Ahmed b Abdi'l-Latîf; Sahîh-i Buhârl Muhtasarı Tecrîdri Sarîh Terce^esi, -Çeviren ve şerheden, Kâmil Miras-, Ankara-1971, IX 76
[2] Kur'an-ı Kerim'de, Hz Nuh'un savmi arasında 950 yıl davetle meşgul olduğu anlatılmaktadır, (bk Ankebut, 29/14)
[3] Hz Yakub'a kadar bütün yiyeceklerin insanlara helal olduğu Kur'an-ı Kerim'de beyan edilmektedir, (bk, Âlu îmrân, 3/93)
[4] Doç Dr M Sait Şimşek, Bütün Yönleriyle Asr-ı Saadet’te İslam, Beyan Yayınları: 1/203-204
[5] De ki:Andolsun bu Kur'an'm bir benzerini ortaya koymak üzere insanlarla cinler bir araya gelseler, birbirlerine destek de olsalar, onun benzerini ortaya getiremezler" (17/lsrâ, 88)
[6] Yoksa onu (Kur'an'ı) kendisi uydurdu mu diyorlar? De ki: "Eğer doğru (söylüyor) iseniz, Allah'tan başka çağırabildiklerinizi (yardıma) çağırın da siz de onun gibi uydurulmuş on sûre getirin" (11/Hûd, 13)
[7] Yoksa, onu uydurdu mu diyorlar? De ki: Eğer doğru (söylüyor) iseniz Allah'tan başka gücünüzün yettiklerini çağırın da (hep beraber) onun benzeri bir sûre getirin" (10/Yunus, 38)
[8] Doç Dr M Sait Şimşek, Bütün Yönleriyle Asr-ı Saadet’te İslam, Beyan Yayınları: 1/204-205
[9] Furkan, 25/32
[10] Bk A'raf, 7/144,145,154,171
[11] Bağavî, Maâlimu't-Tenzîl, Beynıt-1987, I 357; îbnu Kesîr, Tefsîru'l-Kur'ani'l-Azîm, Kitabu'ş-Şa'b, (Baskı yeri ve tarihi yok)
[12] Âl-i îmrân, 3/144
[13] Taberî, Camiu'l-Beyan an-Te'vUi Âyi'l-Kur'an, Beyrut-1988, XXVIII 2-4; Bağavî, Maâlimu't-Tenzîl, IV 303-304
[14] Mücadele, 58/1-4
[15] Taberî, age, X 99-100
[16] Tevbe, 9/25-27
[17]Onların kendilerinden sonraki nesillere model oluşları, nassların bulunduğu konularda ve nassların anlattığı espiriyle ilgilidir Ancak bu gibi hususlarda modeldirler
Mesela kimi çevreler, giyim-kuşamları ve ekonomik imkânlarını ilgilendiren hususlarda onları örnek almaya çalışırlar Halbuki giyimle ilgili nasslar incelendiğinde bu nasslardabir giyim tarzının önerilmediği görülür Nass-larda, insan bedeninden nerelerin örtüleceği ve nerelerin açıkta kalmasının caiz olduğu anlatılmaktadır Nasıl örtüleceği, nasıl bir elbise kullanılacağı anlatılmamaktadır Zaten evrensel bir dinin belli bir giyim şeklini önermesi düşünülemez
[18] Doç Dr M Sait Şimşek, Bütün Yönleriyle Asr-ı Saadet’te İslam, Beyan Yayınları: 1/205-209
[19] Maide, 5/44
[20] Hicr, 15/9
[21] Âcurrî, Ebu Bekr Muhammed b Huseyn; Ahlâku Hameleti'l-Kur'an, Bey-rut-1987, s 59
[22] Buhârî, Fazâilu'l-Kur'an 21; Ebû Davud, Kitabu's-Salat, 14; Tirmizî, Fazâilu'l-Kur'an, 15; Ahmed b Hanbel, Müsned, I 57, 258, 261; İbnu Ma-ce, Mukaddime, 16; Darimî, Sünen, Daru Îhyai's-Sunneti'n-Nebeviyye, Beyrut-tarihsiz, II 437
[23] Abdu'1-Hayy el-Kettânî, et-Teratîbu'l-îdariyye, Daru Îhyai't-Turâsi'l-Arabi, Beyrut-tarihsiz,! I, 42
[24] Muhammed Muhammed Ebu Şuhbe, el-Madhal li Diraseti'l-Kur'ani'l-Kerîm, Kahire-1972, s 400
[25] Müslim, Kitabu'z-Zikr ve'd-Dua
[26] Ebu Şuhbe, age, s 430
[27] Doç Dr M Sait Şimşek, Bütün Yönleriyle Asr-ı Saadet’te İslam, Beyan Yayınları: 1/209-211
[28] Muhammed, 47/24
[29] Sâd, 38/29
[30] Bk Müslim, Salatu'l-Musafirîn 38; Nesâî, Kıyamu'l-Leyl, 25; îbnu Mâce, İkametu's-Salat, 179
[31] Suyûtî, Âdâbu Tilaveti'l-Kur'an ve Te'lifihi, Beyrut-1987, s 104
[32] Vehbeez-Zuhaylî, Usûlu'l-Fıkhı'l-îslâmî, Dmaşk-1986,1 421
[33] Taberî, Camiu'l-Beyan, I 35-36; İbnu Teymiyye, Mecmûu'l-Fetâvâ, -ikinci baskı-, 1399 h, XIII 365; Suyûtî, el-îtkan fi Ulûmil-Kur'an, Mısir-1978, İt 226
[34] Suyûtî, age, II, 226
[35] Kettânî, age, II, 296
[36] Zerkeşî, Bedruddin; el-Burhan ft Ulûmi'l-Kur'an, Beyrut-tarih siz, I 455
[37] Acurrî, age, s 50
[38] Sâd, 38/29
[39] Taberî, Câmiu'1-Beyân, I 36
[40] Kettânî, age, II 279
[41] Buharı, Savm, 54, 55, 56, 57; Fazâilu'l-Kur'an, 34; Müslim, Savm, 35; Ebu Davud, Salât, 8; Tirmizî, Kıraat, 13; Nesâî, Sıyâm, 76; îbnu Mace, tkameiu's-Salât, 187; Ahmed b Hanbel,Müsned, II, 162
[42] Âcurrî, age, s 82
[43] Suyûtî,Âdâbu Tilaveti'l-Kur'an, s 93
[44] Suyûtî, Âdâbu Tilaveti'l-Kur'an, s 94
[45] Bakara, 2/144
[46] Müslim, Mesacid, 15
[47] Abese, 80/31
[48] Ibnu Teymiyye, MecmûuVFetâvâ, XIII 372; Suyûtî, el-îtkan, II 113
[49] Suyûtî, age, II 113
[50] Bakara, 2/187 Âyetin meali şöyledir: "Şafağın beyaz ipliği (aydınlığı) siyah ipliğinden ayırt edilinceye kadaryeyin, için"
[51] Buharı, Tefsir, 2/28
[52] Maide, 5/93
[53] Maide, 5/90
[54] Şatibî, el-Muvafakat fi Usûli'ş-Şeria, el-Mektebetu'r-Rahmaniyye Mısır-tarihsiz, III 349
[55] Cassas, Ahkâmü'l-Kur'an, Daru'l-Kitabi'l-Arabî, Beyrut-tarihsiz, II 466; Şatibî, age, III 349
[56] Doç Dr M Sait Şimşek, Bütün Yönleriyle Asr-ı Saadet’te İslam, Beyan Yayınları: 1/211-216
[57] Bk Zehebî, Muhammed Huseyn; et-Tefsîr ve'l-Müfessirûn, Mısır-1976,1 37; Menna' el-kattan, Mebâhis fî Ulûmi'l-Kur'an, Rİyad-1981, s 335-336
[58] Doç Dr M Sait Şimşek, Bütün Yönleriyle Asr-ı Saadet’te İslam, Beyan Yayınları: 1/217
[59] En'am, 6/82
[60] Lokman, 31/13
[61] Buhârî, Tefsir, 6/2
[62] Doç Dr M Sait Şimşek, Bütün Yönleriyle Asr-ı Saadet’te İslam, Beyan Yayınları: 1/218-219
[63] Bk îbmı Teytmyye, Mecmûu'l-Fetâvâ, XIII 363
[64] Müslim, Musâfirûn, 149
[65] Buharı, Ezan, 18, 60; Darimî, galat, 42; Ahmed b Hanbel, Müsned, V 56
[66] Ahzab, 33/21
[67] Âluîmrân, 3/31
[68] Âl-i İmrân, 3/33; Nisa, 4/59; Maide, 5/92; Enfal, 8/1, 20, 46; Nur, 24/54
[69] îleri sürülen deliller için bk Zehebî, et-Tefnr ve'l-Milfessirûn, I 48-55; Suat Yıldırım, Peygamberimizin Kur'an Tefsiri, îstanbul-1983, s 45-69
[70] Doç Dr M Sait Şimşek, Bütün Yönleriyle Asr-ı Saadet’te İslam, Beyan Yayınları: 1/219-220
[71] Ebu Davud-,ilim, 5
[72] Tirmızî, Tefsir 1; Ebu Davud, İlim, 5
[73] Tâberî, Gâmiu'l-Beyân, I 35; İbnu Teymiyye, age,XIII 371
[74] İsça, 17/3Ş
[75] Nahl, 16/44
[76] Zerkeşî, el-Burhan, II 162; Suyûtî, el-îtkan, II 229 (69) Zerkeşî, age, İT 162; îbnu Teymiye, age, XIII 370-371; Suyûtî, el-îtkan, II 229
[77] Aynı kaynaklar ve aynı sayfalar
[78] Zerkeşî, age, II 162; Halid Abdurrahman el-Akk, Usûlu't-Tefsir ve Kava-iduh Dmaşk-1986, s 168
[79] Muhammed, 47/24
[80] Sad, 38/29
[81] Nisa, 4/83
[82] Suyûtî, ü-îtkan, II 230
[83] Ibnu Teymiyye, age, XIII 369
[84] Zehebî, et-Tefsir ve'l-Mufessirûn, I 58
[85] Şatibî, el-Muvafakat, Mısır-1975, III 389; İbnu Teymiyye, Risaletun fi İl-mi'l'Batın ve'z-Zahir, -Mecmûatu'r-Resâili'l-Munriyye- Beyrut-1970, I-230
[86] Gazalı İhyau Ulâmi'd-Din, Kahire-1967,1 377
[87] Nahi, 15/94
[88] Buhârî, Cihad, IV 69
[89] bk Zerkeşî, el-Burhan, II 169
[90] îbnu Teymiyye, Risaletun fi İlmi'z-Zahir ve'l-Bâtın, -Mecmûatu'r-Resâili'î-Munîriyye isimli derleme kitap Beyrut-1970,1 230
[91] Bu sözcük ile Allah katından verilmiş ilim kastedilmektedir
[92]Peygamberliğine dair delilleri şöylece özetlemek mümkündür a- «Orada kullarımızdan bir kul buldular ki biz ona katlınızdan bir rahmet vermiştik ve katımızdan bir ilim öğretmiştik» (Kehf, 18/65) âyetinde geçen "rahmet" peygamberlik "ilim" de vahiy karşılığında kullanılmış olmalıdır Çünkü Hz Hıdır, kıssada geçen olayları yorumlarken: «Ben bunları kendiliğimden yapmadım» (Kehf, 18/83) diyor İşlerin içyüzünü ona haber veren yüce Allah'tır ve bu bilgilerin Allah tarafından geldiği konusunda Hıdır kesin bir bilgiye sahiptir Hz Hıdır'a gelen bilgi ilham kanalıyla gelmiş olsaydı, kesin bir bilgi olmazdı Vahiy ile ilham arasındaki farklardan biri, vahyin kesin bir bilgi, ilhamın ise kesin bilgi ifade etmemesidir Kur'an-ı Kerim'de tekil kişi için "rahmet" sözcüğü kullanıldığında umumiyetle peygamberlik karşılığında kullanılmaktadır (Misal olarak bk Hûd, 11/28, 63; Meryem, 19/2, 21) b- Kıssada Hz Musa'nın Hz Hıdır'a karşı kullandığ üslûp ve kıssa boyunca Hz Hıdır'm öğretici, Hz Musa'nın ise öğrenici konumunda olması, Hz Hı-dır'm da bir peygamber olduğunu göstermektedir Eğer bir peygamber değilse nasıl olur da ismet sıfatına sahip Hz Musa, o derece esrarengiz ve görünüşü haksızlık ve zulüm olan davranışlarına rağmen ona tabi olmaya devam eder
c- Kıssada Hz Hıdır, Hz Musa'dan daha bilgindir Bir velinin bir peygamberden daha fazla bilgiye sahip olması düşünülemez (Daha geniş bilgi için bk; îbnu Kesîr, el-Bidaye ve'n-nihaye, Beyrut-1966,1 328)
[93] Kurtubî, el-Câmi'li Ahkâmi'l-Kur'an, Beyrut-1965-1966, XI 40-41
[94] Âlûsî, Rûhu'l-Maânî, Beyrut-tarihsiz, XVI 19
[95] Doç Dr M Sait Şimşek, Bütün Yönleriyle Asr-ı Saadet’te İslam, Beyan Yayınları: 1/220-226
[96] Maide, 5/13
[97] Maide,5/14
[98] Buhârî, Enbiyâ, 50; Müslim, Zühd, 72; Tirmizî, İlim, 13; Ahmed b Han-bel, Müsned, III 39
[99] Muhammed Huseyn ez-Zehebî, el-îsrailiyat fi't-tefsir ve'l-Hadis, Mısır-1986, s 46
[100] îbnu Teymiyye, Mecmûu'l-Fetâvâ, XIII 366
[101] Ahmed b Hanbel, Müsned, VIII 120
[102] Bakara, 2/136
[103] Buharî, Tefsir, 2/136
[104] Buharı, Şehadât
[105] Doç Dr M Sait Şimşek, Bütün Yönleriyle Asr-ı Saadet’te İslam, Beyan Yayınları: 1/227-229
[106] Doç Dr M Sait Şimşek, Bütün Yönleriyle Asr-ı Saadet’te İslam, Beyan Yayınları: 1/229-231
[107] Buhârî, Ezan 18-60; Darimî, Salât 42; Ahmed b Hanbel, Müsned, V 56
[108] Bk Maide, 5/68
[109] Nahl, 16/44
[110] İbnu Kayyim el-Cevziyye, Î'lâmu'l-Muvakkiîn, Matbaatu's-Saade-1955, I 202
[111] Ahzâb, 33/21
[112] Nisa, 4/80
[113] Nisa, 4/59
[114] Zamehşeri, el-Keşşaf, İran-tarih s iz, I 524; ibnu Kesîr, Tefsîru'l-Kur'ani'l-Azîm, Kahire-tarihsiz, II 304; Ebu's-Suûd, Îrşadu'l-Akli's-Selîm, Kahire-tarihsiz, II 193
[115] Enfal, 8/20
[116] Nisa, 4/65
[117] Âluîmrân, 2/31-32
[118] Zebîdî, Tecrid-i Sarih Tercemesi, Ankara-1972, II 592-593
[119] Bk İbnu Hacer el-Askalanî, Fethu'1-Bârî, Kahire-1959,1195; Muhammed Accâc el-Hatîb, es-Sunnetu Kable't-Tedvîn, Kahire, 1988, s, 58-60
[120] Ibnu Kesîr, es-Siretu'n-Nebeviyye, Kahire-1964, II 402-403
[121] Müslim
[122] Şarhu'ş-Şifâ, Daru'l-Kiitübi'l-îlmiyye, Beyrut-tarihsiz, II 244
[123] Sahabeden bazılarının takındıkları bu tür tavırlar konusunda bk Muhpmmed Accâc el-Hatîb, age, s 85-88 Doç Dr M Sait Şimşek, Bütün Yönleriyle Asr-ı Saadet’te İslam, Beyan Yayınları: 1/233-237
[124] Müslim, Zühd 16; Ahmed b Hanbel, Müsned, III 12, 21
[125] Ebû Davudim; Ahmed b Hanbel, Müsned, X 21-22
[126] İbnu İshak'ın Siyer'ine yazdığı mukaddime, Konya-1981, sy
[127] Ahmed Emin, Fecru'l-îslâm, Beyrut-1969, s 209; Musa İbrahim el-îbrahim, Teemmulât Kur'aniyye, Amman-1979, s 9
[128] Subhi es-Salih, Hadis ilimleri ve Hadis İstilahlan, -çev M Yaşar Kan demir , Ankara-1973, s 15
[129] Bk Nureddin el-Itr, Menhecd'n-Nakd fi Ulûmi'l-Hadis, Dmaşk-1981, s 43-45
[130] Doç Dr M Sait Şimşek, Bütün Yönleriyle Asr-ı Saadet’te İslam, Beyan Yayınları: 1/237-239
[131] Daha geniş bilgi için bk Muhammed Accac el-Hatîb, es-Sünnetu Kable't-Tedvin, Kahire-1988, s 126 ve devamı; Nevzat Aşık, age, s 180 ve devamı
Doç Dr M Sait Şimşek, Bütün Yönleriyle Asr-ı Saadet’te İslam, Beyan Yayınları: 1/239
[132] Müslim, Musâfirûn, 120
[133] Buhârî, Mezâlim, 25
[134] Nesâî, Menasik 46
[135] Doç Dr M Sait Şimşek, Bütün Yönleriyle Asr-ı Saadet’te İslam, Beyan Yayınları: 1/239-241
[136] Zehebî, Şemsu'd-Din Ebû Abdillah; Tezkiretu'l-Huffâz, Hindistan-1333 h:, 14
[137] Zehebî,age,I 3-4
[138] İbnu Kayyim el-Cevziyye, Î'lâmu'l-Muvakknn, Kahire-1968,1 61
[139] Doç Dr M Sait Şimşek, Bütün Yönleriyle Asr-ı Saadet’te İslam, Beyan Yayınları: 1/241-242
[140] Buharî
[141] Zehebî, Tezkiretu'l-Huffâz, I 8
[142] Daha geniş bilgi ve misaller için bk Nevzat Âşık, age, s 172-174
[143] Ahmed b Hanbel, Müsned, 1154,174,178; Zehebî, Tezkiretu'l-Huffar, I 10; Muhammed Accâc el-Hatîb, age, s 116
[144] Kurtubî'nin Camin Beyani'l-îlm isimli eserinden naklen, Ahmed Emin, Fecru'l'İslâm, Beyrut-1969, s 210
[145] Muhammed Accâc el-Hatîb age, s 155
[146] Doç Dr M Sait Şimşek, Bütün Yönleriyle Asr-ı Saadet’te İslam, Beyan Yayınları: 1/242-244
[147] Nevevî, Sahihu Müslhn bi Şerhi'n-Nevevi, Kahire-1349 h I 84
[148] Nevevî, age , I, 80
[149] Darimî, Sünen, Çam Îhyafs-Sünneti'n-Nebeviyye» -baskı yen ve tarihi yok-, 1146
Doç Dr M Sait Şimşek, Bütün Yönleriyle Asr-ı Saadet’te İslam, Beyan Yayınları: 1/244-247
[150] Talak, 65/1
[151] Buhârî, Talak, 41
[152] Muhammed Mustafa el-A'zamî, Menhecu'n-Nakd İnde'l-Muhaddisln, Suudi Arabistan-1990, s 77
[153] En'am 6/164; îsrâ 17/15; Fatır 37/18; Necm, 53/38; Zümer, 39/7 Rivayet için bk Zerkeşî, el-îcâbe, Beyrut-1970, s 76
[154] Ahmed b Hanbel, Müsned, VIII 88-89; Zerkeşî, el-îcâbe, s 102
[155] Zerkeşî, el-îcabe, s 114
[156] Hadid, 57/22
[157] En'am, 6/103
[158] Zerkeşî, îcâbe, s 96
[159] Tekbîr, 81/23
[160] Necm, 53/13
[161] Zerkeşî, îcabe, s! 96-97
[162] Zerkeşî, age, s 119
[163] En'am, 6/164; Isrâ, 17/15; 37/Fatır 18; Necm, 53/38; Zümer, 39/7
[164] Şatibî, el-Muvafakat, ÎU 20
[165] Nesâî, Taharet, 121
[166] Müslim, Hayz, 90
[167] Beyhakî, es-Sünenu'l-Kübrâ, Haydarâbâd-1344h I 55
[168] Nevzat Aşık, Sahabe ve Hadis Rivayeti, s 250-251
Doç Dr M Sait Şimşek, Bütün Yönleriyle Asr-ı Saadet’te İslam, Beyan Yayınları: 1/247-251
[169] Hadisin kaynaklan ve bu konudaki diğer hadisler için bk M Yaşar Kandemir, Mevzu Hadisler, Ankara,1975, s 17-19
[170] M Yaşar Kandemir, age, s 24
[171] İsmail Hakkı, Rûhu'l-Beyan, el-Matbaatu'l-Usmaniyye-1306,1 977-978
[172] Aynı kaynak, I 978
[173] Yusuf el-Kardavî, Keyfe Neteâmelu maa's-Sünneti'n-Nebeviyye, Mısır-1992, s 36
[174] Doç Dr M Sait Şimşek, Bütün Yönleriyle Asr-ı Saadet’te İslam, Beyan Yayınları: 1/251-255
[175] Doç Dr M Sait Şimşek, Bütün Yönleriyle Asr-ı Saadet’te İslam, Beyan Yayınları: 1/255-256
[176] Doç Dr M Sait Şimşek, Bütün Yönleriyle Asr-ı Saadet’te İslam, Beyan Yayınları: 1/257-258