4. Sınıf Cümlenin Öğeleri Etkinlikleri

4 Sınıf Cümlenin Öğeleri

4 Sınıf Cümlenin Öğeleri Nelerdir

CÜMLENİN ÖĞELERİ

Kelimelerin cümledeki görevlerine cümlenin öğreleri denir Bir cümlede üç çeşit öğe bulunur

1 Yüklem: Cümlede yapılan işi, oluşu ya da eylemi bildiren kelimeye yüklem denir

Yüklem cümlenin temel öğelerinden biridir Genellikle cümlenin sonunda bulunur

Annen sofrayı kurmaya hazırlandır (hazırlandı yüklem)

Cümlede Yüklemi Bulma Kuralı: Cümlede fiil veya ek fiil olan kelime ya da kelime grubu yüklem olur

Yüklemsi fiilimsi olan söz gruplarına cümlecik, yüklemi fiil olan söz gruplarına da temel cümlecik denir

Şebnem az önce koşarak bize geldi

yan cümlecik temel cümle

2 Özne: Yüklemin bildirdiği işi, hareketi yapan ya da bir oluş içinde bulunan varlığa özne denir

Cümlede Özneyi Bulma Kuralı: Cümledeki yükleme insanlar için kim, diğer varlıklar için ne soruları sorulduğunda cevap veren kelime ya da kelime grubu öznedir

Arkadaşın koştu (Kim koştu? arkadaşın )

Özne Çeşitleri:

a Gerçek Özne: Cümlede özne açık şekilde belli oluyorsa gerçek öznedir

Dünya dönüyor (Kim dönüyor? dünya)

b Gizli Özne: Bazı cümlelerde özne bllirtilmez Böyle durumlarda özneyi yüklemin sonundaki eke bakarak buluruz

Eşyaları alanlar yerine bıraktılar (Bırakanlar kim? Onlar)

c Sözde Özne: Aslında özne oladığı halde, özne gibi görünen kelimelerdir

İnsanlar vapura doluştu (Kim doluştu? insanlar - sözde özne)

3 Tümleç: Yüklemi tümleyen ya da kuvvetlendiren kelimelere tümleç denir

Serpil kitabı yırttı (Neyi yırttı? kitabı - tümleç)

Tümleç Çeşitleri: Dörde ayrılır:

a Düz Tümleç: (Nesne) Öznenin yaptığı eylemden dorudan doğruya etkilenir

Ötede çocuk top oynuyor (Kim oynuyor? çocuk - özne / Ne oynuyor? top - tümleç)

b Dolaylı Tümleç: (Nesne) Yüklemin anlamını yer, yön, kalma, çıkma, bakımından tamamlayan tümleçlerdir

Annem eve gidiyor (Nereye gidiyor? eve - d tümleç)

c Zarf Tümleci: Yüklemin anlamını zaman, yer, durum bakımından tamamlayan kelimelerdir

Akşam oradan geçerek eve gittim (oradan - zarf tümleci / eve - d tümleç)

d Edat Tümleci: "ile, (-le), için" edatlarıyla birleşerek yüklemi tamamlayan söz öbekleridir

Özne ile yüklem arasındaki edat tümleçleri "ne, niçin, ile, kim, için" soruları getirilerek bulunur

Babamı görmek için iş yerine gittim (kimi görmek için? babamı görmek için - edat)

Yüklemlerine Göre Cümle Çeşitleri:

Yüklemlerin göre cümleler ikiye ayrılır:

a Fiil Cümlesi: Yüklemi fiil olan cümlelerdir

Sincap ağaca tırmandı

b İsim Cümlesi: Yüklemi isim soyundan olan cümlelerdir

İstanbul güzel bir şehirdir

Yapılarına Göre Cümleler

a Basit (yalın) Cümle: Yalnız tek bir düşünceyi anlatan söz dizisine basit cümle denir

Işıklar paça parça âdeta ayaklarımızın dibinde sönüyordu

b Birleşik Cümle: Tamlayan ve tamlanan cümleciklerden kurulmuş söz dizisine birleşik cümle denir Bu tür cümlelerde, fiil ve ek fiil temel cümleyi, fiilimsi de yan cümleciği meydan getirir

Annem gelmeden bulaşıkları yıkamalıyız

c Sıralı Cümle: Arasında anlam ilgisi olmayan bağımsız cümlelerin virgül ya da noktalı virgül yardımıyla birbirine bağlanmasından oluşan cimlelerdir

Halk oyunları oynarken, eller rahat, ayaklar canlı, başlar dikleşir ve insan sesi müziğe eşlik eder

d Bağlı Cümle: Anlamca aralarında ilgi olan cümlelerin bağlaçlarla bağlanmasından oluşan cimlelerdir

Orta çeşmeden sağa dönüp ve ormana girince, güzel bir çiçek kokusu, buketi ile karşılaşırsınız ama; bu sizi yanıltmasın

Dizilişlerine Göre Cümleler

A Kurallı Cümle: Yüklemi sonda olan cümlelerdir Bu çeşir cümleler kurala uygun kuruldukları için kurallı cümle diyoruz

Tarla, bereket yüklü bahara motor sesleriyle uyandı

Seyhan, Sakarya, Tunca gayrı keyfince akmayacak

B Devrik Cümle: Yüklemi başta veya ortada olan cümlelerdir Bu çeşir cümlelere devrik cümle diyoruz

Silkindi karanlığından pırıl pırıl sabahlara

Keyfince akmayacak gayrı Seyhan, Sakarya, Tunca

Alamlarına Göre Cümle Çeşitleri

Yüklem anlamların göre cümleler beşe ayrılır

1 Olumlu Cümle: Eylemin yapıldığı ya da işin olduğunu bildiren cümlelerdir

Güneş akşamları erken batıyor

2 Olumsuz Cümle: İşin ve eylemin yapılmadığını bildiren cümlelerdir Olumsuz cümle, fiil cümlelerindeki yüklemin sonuna "-me" olumsuzluk eki şimdiki zaman kipinin sonuna geldiğinde daralır "-mi, -mı, -mu, -mü" halini alır

Hoca efendi hiç şaşmaz Aysel kibar değildir

3 Ünlem Cümlesi: SEvinç, korku, hayret ve üzüntü gibi duyguları anlatan cümlelerdir

Vah vah, çok üzüldüm Aa, sen ne yapıyorsun?

4 Soru Cümlesi: Bir işin, eylemin olup olmadığını soran, içeriğini araştıran cümlerdir

Sana kim baktı? Hangi oyuncuyu gördün?

5 Şart Cümlesi: Bir işin yapılmasını, bir başka işin yapılması şartına bağlı kılan cümlelerdir

Parayı alırsam, doğru eve döneceğim

KELİME

Türkçe kelimeleri anlamlarına, yapılarına ve cümlede aldıkları görevlere göre sınıflandırabiliriz Bu sınıflandırma aşağıdaki ŞEKLİ meydana getirir

1)Anlamları Bakımından

Zıt Anlamlı Kelimeler

Eş Anlamlı Kelimeler

Eş Sesli Kelimeler

Zıt Anlamlı Kelimeler

Mecaz Anlamlı Kelimeler

2)Yapıları Bakımından

Basit Kelimeler

Türemiş kelimeler [Çekim ve yapım ekleri]

Birleşik Kelimeler

3)Görevleri Bakımından

İsim Olan Kelimeler

Sıfat Olan Kelimeler

Zamir Olan Kelimeler

Zarf Olan Kelimeler

Edat Olan Kelimeler

Bağlaç Olan Kelimeler

Ünlem Olan Kelimeler

Fiil Olan Kelimeler

Fiilimsiler

ANLAMLARINA GÖRE KELİMELER1 Zıt Anlamlı Kelimeler: Anlam yönünden birbirinin karşıtı olan kelimelere ZIT (KARŞIT) ANLAMLI KELİMELER denir çok - az, akıllı - akılsız, zor - kolay, arka - ön, sağ - sol

2 Eş Sesli Kelimeler: Yazılışları ve okunuşları aynı, anlamları farklı olan kelimelere EŞ SESLİ (SESTEŞ) KELİMELER denir

Gül, çok sevdiğim bir çiçektir

Gül, sınıfımızın en çalışkan öğrencisidir

Anlatılan fıkraya herkes güldü

3 Eş Anlamlı Kelimeler: YAzılış ve okunuşları ayrı, anlamları aynı olan kelimelere EŞ ANLAMLI (ANLAMDAŞ) KELİMELER denir nemli - rutubetli, sor - güç, okul - mektep, öğretmen - muallim

4 Terim Olan Kelimeler: Bilim, sanat, meslek ve teknik konularda bazı kavramları karşılayan kelimelere TERİM denir

Coğrafya terimi

Hukuk terimi

Geometri terimi

Matematik terimi

Edebiyat terimi

Müzik terimi

Ada, dağ, ova, deniz, göl, nehir

Anayasa, kanun, dava, davacı, mahkeme

Açı, kenar, köşegen, kare

Toplama, çıkarma, eksi, artı, kalan, denklem

Raman, piyes, masal, hikaye, denem, makale

Nota, solfej, türkü, şarkı

5 Mecaz Anlamlı Kelimeler: Kelimelerin cümle içinde, sözlük anlamlarından başka anlamlarda kullanılmasına MECAZanlamı denir

Keçi ağaçların baş düşmanıdır

Keçi gibi birisin

Aslan, ormanların kralıdır

Ahmet Ali'yi gösterip: "Aslana bak aslana" dedi

6 Deyimler, Özdeyişler ve Atasözleri

1 Deyimler : Bir anlamı karşılamak amacıyla, birden çok kelimenin gerçek anlamı dışında kullanılarak oluşturdukları kalıplaşmış sözbirliğine DEYİM denir Kafası kızmak, Gözünü budaktan esirgememek

2 Özdeyişler: Kim tarafından söylendiği belli olan, kısa ve özlü sözlere ÖZDEYİŞ (VECİZE) denir

Ben sporcunun zeki, çevik, aynı zamanda ahlaklısını severim (Atatürk)

Bana arkadaşını söyle sana kim olduğunu söyleyeyim (Cervantes)

3 Atasözleri: Söyleyeni belli olmayan, toplumumuza mal olmuş, kısa, özlü ve kalıplaşmış sözlere ATASÖZÜ denir

Akacak kan başta durmaz

Boş çuval ayakta durmaz