Ses Olayları Nelerdir

Ses Olayları Nelerdir


Ses Olayı Nedir?: Kelimelerde zamana ve sahaya bağlı olarak sürekli değişmelerin gelişmelerin olması dilin canlılığının bir göstergesidir Dil durağan değil dinamik bir yapıya sahiptir Dilin söz varlığını oluşturan kelimelerdeki sesler heceleri ve kelimeleri oluştururken tarihî süreç içerisinde düşerler yer değiştirirler türerler başka seslere benzerler İşte bütün bunlar ses bilgisi başlığı altında incelenir Dilde ses olayları çeşitli sebeplerden kaynaklanır

Ses olaylarının sebepleri

A) Dilin ses özellikleri: Türkçede kelime sonunda b c d g sesleri olmadığı için Arapça kitâb kelimesi Türkçeye kitap şeklinde geçmiştir Uzun ünlü olmadığı için de â ünlüsü kısalarak normal a’ya dönüşmüştür

B) Başka seslerin etkisi: Bazı sesler yanlarındaki diğer seslere etki ederek onları kendilerine benzetirler değiştirirler Meselâ anbar kelimesindeki b sesi yanındaki n’ye etki ederek onu kendisi gibi dudak ünsüzü olan (m) yapmıştır Böylece kelime ambar şekline dönüşmüştür

Yaşıl kelimesinin yeşil’e dönüşmesinin sebebi y ve ş seslerinin inceltici etkisidir

C) Vurgu: Türkçede orta hece vurgusu genellikle zayıf olduğu için bu hecedeki ünlüler bazen daralır bazen de düşerler: Tasarıla> tasarla besileme> besleme yalınız > yalnız vb gibi

D) Zayıf sesler: ğ h ı l n r y z sesleri zayıf sesler olduğu için bazı ses olaylarına sebep olurlar: ağabey > âbi hastahane > hastane pek iyi > peki bir daha> bi daha soğan> soan uğur> uur ınanmak > inanmak

E) Söyleyiş güçlüğü ve kakofoni: Bazı seslerin yan yana gelmesi söyleyiş güçlüğüne veya kakofoniye sebep olur Bu durumda bazı ses olayları olur: büyükcek > büyücek küçükçük > küçücük ufakcık > ufacık
Ses olaylarının sebebini dildeki en az emek yasasına bağlamak mümkündür


DİLİMİZDEKİ BAZI SES OLAYLARI

Daha önce gördüğümüz yumuşama ve sertleşme ses olaylarındandır Bunlardan başka şu ses olayları vardır:

1- Kaynaşma
Ünlüyle biten bir sözcüğe ünlüyle başlayan bir ek getirilince araya bir ünsüz girer Bu ses olayına kaynaşma araya giren seslere de kaynaştırma harfleri denir Kaynaştırma harfleri dört tanedir: y s ş n (Kolaylık: Yaşasın)

Örnek: Bahçe-n-in iki-ş-er kapı-s-ı oda-y-a

2- Hece (ses) (ünlü) Düşmesi
İki heceli bazı kelimeler ünlü ile başlayan bir ek aldıklarında ikinci hecedeki dar ünlülerini yitirirler Bu olaya ünlü düşmesi denir

Örnek: Burun - bur-u-nu - burnu (Düşen ses -u-)
Emir - em-i-ri - emri (Düşen ses -i-)
Fikir - fik-i-ri - fikri (Düşen ses -i-)
İçeri - içer-i-si - içersi (Düşen ses -i-)
Ne + için - niçin (Düşen ses -e-)
Ne + asıl - nasıl (Düşen ses -e-)
Nerede - nerde (Düşen ses -e-)

3- Ses Türemesi
Bazı kelimeler bir ek veya yardımcı fiille birleşirken yeni bir ses türetirler

Örnek: Az-cık - azıcık (Türeyen ses -ı-)
Zan-etmek - zannetmek (Türeyen ses -n-)
Öp-cük - öpücük (Türeyen ses -ü-)

4- Ses Değişmesi
Bazen bir ses başka bir sese dönüşebilir

Örnek: İyi-idi - iyiydi (i - y oldu)
Saygı-ile - saygıyla (i - y oldu)
Kayıp-oldu kayboldu (p - b oldu ayrıca ses düşmesi var)