Felsefi Görüşler

Empirizm



Doğru ve genel geçer bilginin duyumlar yoluyla oluşan deneylerle kazanılabileceğini öne süren felsefe görüşüdür Empirist anlayışa göre insan zihninde doğuştan getirilen hiçbir bilgi yoktur İnsan zihni, bu nedenle boş bir levha gibidir


Empirist görüş, 17 ve 18 yüzyıllarda sistemli bir düşünce olarak felsefe tarihinde yerini almıştır Empirizmi geliştirerek sistemli bir felsefe görüşü haline getiren önemli düşünürler John Locke, Davit Hume, Condillac, Herbert Spencer'dir


JOHN LOCKE (1632-1704)


İnsan zihninde bulunan bütün düşüncelerin kaynağı deneydir Yaşam içinde gözlemler ve deneylerle kazanılan bilgiler zihni doldurur Locke'a göre deney iki aşamada gerçekleşir


Dış Deney (Duyumlama)


Duyu organları yoluyla edinilen izlenimler


İç Deney (Düşünme)


Duyu verilerinin işlenerek yargılar biçiminde bilgiye dönüşmesi


DAVİD HUME (1711-1776)


İnsan zihninde önce duyumlama yoluyla oluşan "izlenimler" vardır İzlenimlerden de düşünceler oluşur İzlenimler, duyumlarla oluştuğu için canlı ve dinamik tasarımlardır Düşünceler ise izlenimlere dayanır İzlenimler, severken, nefret ederken algılanan canlı duyumlardır Düşünceler ise bu canlı duyumların canlılığını kaybetmiş kopyalarıdır


DHume nedensellik ilkesini kabul etmez Ona göre doğadaki hiçbir olayda nedensellik ilişkisi yoktur Olaylar kendi başına oluşur Hiçbir şeyin başka bir şeyle ilişkisi olamaz Biz, olayları ardarda gördüğümüz için onlar arasında nedensellik olduğunu, birinin neden, diğerinin ise sonuç, olduğunu belirtmekteyiz


DHume'un bu yorumu "nedensellik ilkesi" üzerine bir kuşkunun doğmasına yol açmıştır Eleştirici felsefenin kurucusu olan Alman düşünürü İmmanuel Kant, DHume'un bu görüşünden etkilenerek "Hume, beni dogmatik uykumdan uyandırdı" demiştir


E CONDİLLAC (1715-1780)


Empirist anlayışı duyumculuğa (sensualizm) indirgemiştir Locke'un bilgi anlayışındaki dış deneyi bilgilerin tek ve mutlak kaynağı yapmıştır Yani bütün insan düşüncesini duyumla temellendirmiştir (Görüşlerini mermer bir heykel örneği ile açıklamıştır)


HERBERT SPENCER (1820-1903)


Deneyci anlayışı evrimcilikle birleştirmiştir Spencer'e göre insan, tüm yaşamı boyunca yaptığı deneylerle kazandığı deneyimleri, kalıtım yoluyla kazandıklarıyla birleştirerek gelecek nesillere aktarır Spencer, empirizmi, türlerin yapmış olduğu deneyler toplamı olarak yorumlamıştır

Bu düşünüşün en önde gelen temsilcisi Fransız düşünür Henri Bergson'dur (1859-1941) Bergson'a göre yaşam, sürekli değişim gösteren bir süreçtir Zaman da yaşamla birlikte değişim gösterir Yaşamın bu değişimi yaratıcı bir atılımdır


Yaratıcı atılım (Hayat hamlesi), bütün canlı varlıklardaki iç kuvvettir Bu kuvvet, yaratıcılık özelliğiyle sürekli yeni türler ve yeni cinsler meydana getirir Yaratıcı atılım, her canlıya sıçramalı hayat veren tanrısal güçtür Tanrı, bitip tükenmeyen bir hayattır, sonsuz eylem ve özgürlüktür


Zekâ, sürekli yaşam değişimini kavrayamaz Zekâ, duruk ve eylemsiz maddeyi kavrayıp bilebilir Sezgi, kavradığı madde bilgisinden ve pozitif bilimlerin sağladığı bilgiden farklı bir bilgidir İnsan böyle bir bilgiye, varlığın iç gelişimini, iç dinamiğini sağlayarak ulaşabilir


Bergson'un sezgici görüşü, Ortaçağ'da İslam düşünürü Gazali tarafından da benzer biçimde dile getirilmiştir Gazali'ye göre insan, "Kalp Gözü" ile her şeyi bilebilir Bu ise ancak içsel temizlenme ve arınmayla mümkün olabilir