Bayburt (İl)

Trİl
İl adı=Bayburt
Bölge=Doğu Karadeniz Bölgesi
Harita adı=Bayburt
Yüzölçümü=3652km2
Nüfus:102,000
Nüfus yoğunluğu=
Plaka kodu=69
Telefon kodu=458
İlçe sayısı=2
Vali=Musa Küçükkurt
Belediye sayısı=9
köy sayısı=168
wwwbayburtgovtr
TarihçesileftBayburt ilinin ilçeleri
Eski çağlarda halcilerin yaşadığı sahada yer alan Bayburt`un bir müddet Roma İmparatorluğu hakimiyetine girdiği ve bu imparatorluğun ikiye ayrılması üzerine Doğu Roma toprakları içinde kaldığı bilinmektedir Bizans İmparatorluğu teşkilatına göre ülke, bugünkü eyaletlere benzer bir takım temalara ayrılmıştı Bayburt Heldia temasına bağlıydı ve bu eyaleti meydana getiren yedi piskoposluğun dördüncüsünü meydana getiriyordu İmparator Bugünkü İtalyanın Latium bölgesinde, Tiber Irmağına bakan tepelerde kurulmuş birkaç köyden oluşan eski Roma, sonradan dünyanın en büyük imparatorluklarından birinin merkezi oldu Romalılar tarihte pek çok ülkenin dilini, edebiyatını, yasalarını, yönetim biçimini ve mimarlığını etkiledi

Justinianus tarafından kalesinin tahkim ve tamir edildiği bilinen Bayburt, bkz Jüstinianos

Arap fetihleri sırasında Bagrat sülalesinin hakimiyeti altında bulunmaktaydı

Bayburt ve yöresi, Araplar, anadili Arapça olan topluluklara denir Akdeniz'in güneyinde Afrika'da Büyük Sahra ve Sudan'a, doğusunda Irak'a ve Arabistan Yarımadası'na kadar uzanan bir coğrafyada yaşarlar Arapça konuşulan ülkeler Arap ülkeleri olarak adlandırılır Bu ülkelerde, Arapçanın dışında Kuzey Afrika'da Berberice , Irak'ta Kürtçe ve Türkmence, Güney Arabistan'da ise çeşitli yerel diller konuşulur

Türklerini Türk kelimesinin aslı "türümek" fiilinden gelmektedir Bu fiilden türetilmiş, kişi ve insan anlamında "türük" ve nihayet hece düşmesiyle "Türk" kelimesi ortaya çıkmıştır Nitekim Anadolu'da bir kısım göçebeler de yürümekten "yürük" adını almışlardır Türk kelimesi, ayrıca, çeşitli kaynaklarda; "töre sahibi, olgun kimse, güçlü, terk edilmiş, usta demirci ve deniz kıyısında oturan adam" manalarında kullanılmaktadır


Coğrafi ad olarak Turkhia (Türkiye) tabiri ise altıncı yüzyıldak

Anadolu`da ilk yerleştikleri bölgelerdendirAnadolu kelimesi Yunanca güneşin doğduğu yer anlamına gelen "Anatoli"dan doğmuştur Romalılar, kendi topraklarına göre doğuda kaldığından buraya doğu toprağı anlamında Thema Anadolia demişlerdir Anadolu isminin bir bölge adı olması ise Selçukluların Anadoluya gelmesiyle başladı

Tuğrul Bey`in Anadolu seferi (1054) sırasında Bayburt, Çoruh nehri ve Karadeniz dağlarına (Parhar) uzanan sahalara akınlarda bulunan Selçuklu kuvvetlerinin hücumlarına maruz kaldı ise de fethedilemedi Kesin Türk hakimiyeti Malazgirt zaferinden sonra gerçekleşti Şehir

1072`den 1072 yılı olayları ve detayları

1202`ye kadar bazen Erzurum yöresinde hüküm süren Saltuklar`ın bazen de Danişmendiler`in hakimiyetinde kaldı Bir ara Trabzon imparatoru IAlexis Comnen`in kumandanı Theodore Gabras tarafından işgal edildiyse de, kısa süre sonra yeniden Danişmendli hakimiyetine girdi ( 1098) Selçuklular 1202`de Saltuklu Devletine son verince Bayburt`u da ele geçirdiler

Bayburt`un asıl gelişmesi, Süleyman Şah`ın kardeşi Erzurum Meliki Mugisuddin Tuğrul Şah ve oğlu Cihan Şah (1020-1230) döneminde oldu Tuğrul Şah Bayburt kalesini yeniden inşa ve tahkim ettirdi I:Alaeddin Keykubad tarafından Moğollara karşı sınırlar kuvvetlendirilirken Bayburt da Erzurum ile birlikte Konya`ya bağlandı 1243 Kösedağ savaşının ardından Moğolların Anadolu`yu istilası esnasında yapılan anlaşma gereği Bayburt Selçukluların kontrolünde kaldı Bu durum 1291`de burada Giyaseddin Mesud tarafından para bastırılmasından anlaşılmaktadır

İlhanlılar devrinde Tebriz-Trabzon yolu üzerinde bulunması sebebiyle daha da gelişen Bayburt, Ceneviz ve Venedik kervanlarının konakladığı bir yerdi Moğolistan`a giderken buraya uğrayan Marko Polo şehirde zengin Gümüş madenlerinin bulunduğunu belirtir Hatta İlhanlılar buradan yüklü bir vergi geliri temin ediyorlardı Bu dönemde Darül Celal adı ile anılan ve iktisadi bakımdan canlılık kazanan şehir aynı zamanda bir kültür merkezi durumundaydı Burada Mahmudiye ve Yakutiye medreseleri kurulmuş, Mevlevilik gelişme göstermiş, ayrıca ahilik teşkilatı da yayılmıştı

Son İlhanlı hükümdarı Ebu Said Bahadır Han`ın ölümünden sonra (1334) Bayburt, Eretnaoğulları`nın eline geçti Zaman zaman Erzincan Beylerinin hücumlarına uğrayan şehir, bir ara Mutahharten`in idaresine girdi Fakat çok geçmeden Kadı Burhaneddin zamanında Akkoyunlu beylerinden Kutlu Bey oğlu Ahmet Bey`in yardımı ile alındı ve Ahmet Bey`e ikta olarak verildi Bir ara Karakoyunluların da eline geçen şehir sonra tekrar Akkoyunluların eline geçti ve uzun süre öyle kaldı

Bayburt yöresi 1501`de bir ara Safeviler tarafından alındı Bu dönemde Trabzon valisi olan Yavuz tarafından bu bölgeye akınlar yapıldı ( 1507) Yavuz tahta çıktıktan sonra da çıktığı İran seferinde bir kısım kuvvetlerini Bayburt üzerine gönderdi Ekim 1514`te Bayburt Şah İsmail`in elinden alındı Bundan sonra Bayburt Erzincan ile birlikte Trabzon Beyi Bıyıklı Mehmet Paşa`ya verildi ve Sancak merkezi ilan edildi

Kanuni`nin İran seferi sırasında önemi daha da artan Bayburt kalesi 1541`de esaslı bir tamir gördü 1553`te Şah Tahmasb`ın akınlarına şahit olunduysa da, bundan sonra XIX Yüzyıla kadar önemli bir olay yaşanmadı 1828- 1829 Osmanlı-Rus savaşı esnasında Rus birliklerinin işgaline uğradı 1878 ve 1916`da Ruslar tarafından yeniden işgal edilen Bayburt bu işgaller sırasında önemli oranda tahrip edildi
1927`ye kadar Erzurum`a bağlı olan Bayburt bu tarihte Gümüşhane`ye bağlandı 21061989 tarihinde 3578 sayılı yasa ile il statüsüne kavuştu

Coğrafyası

Bayburt ili 40 derece 37 dakika kuzey enlemi ile 40 derece 45 dakika doğu boylamı, 39 derece 52 dakika güney enlemi ile 39 derece 37 dakika batı boylamı arasında yer alır Doğu ve Güneydoğusunda Erzurum, batısında Gümüşhane, kuzeyinde Trabzon ve Rize, güneyinde Erzincan illeri ile çevrili Anadolu`nun kuzey-doğusunda Çoruh nehri kenarında ve denizden 1550 metre yükseklikte kurulmuş 3652 km2 yüzölçümü olan bir ildir

Bayburt ve çevresi yeryüzü şekilleri bakımından genel olarak üç bölümden oluşmaktadır Birincisi sahanın batı yarısını oluşturan Bayburt ovası, ikincisi akarsuların oluşturduğu vadiler ve üçüncüsü de yörenin etrafını çevreleyen ve doğu yarısında yer tutan dağlık alanlardır

Yaklaşık 900 km2`yi bulan Bayburt ovası 1450-1750 metre arasında değişen yüksekliktedir

Arazinin %45`ini oluşturan dağlık alanda; Pulur (2300 m), Otlukbeli (2520 m), Saruhan (2400 m), Çoşan (2963m), Kop (2600 m), ve Çavuşkıran (2850 m) dağları güney kesimde batıda doğuya doğru sıralanır Kuzey kesimde ise; Zülfe (2750 m), Kemer (2856 m), Soğanlı (2750 m), Haldize (3000 m), Kırklar (3350 m) dağları mevcuttur Çoruyh nehrinin çizmiş bulunduğu yayın orta bölümündeki sahanın doğusunda ise; Kaledere tepesi (2500 m) ve Ziyaret tepesi (2400 m) yer alır

İldeki Kop ve Soğanlı dağlarında çok sayıda yaylalar mevcuttur Çoruh nehri ise 3239 metre yükseklikteki Mescit dağından doğarak güneydoğudan il sınırlarına girmekte ve Çoruh vadisine girerek ili terk etmektedir İlin Soğanlı dağları üzerinde Haldizen (Balıklı Göl) ve Göloba (Atlı Göl) gibi bazı krater gölleri de mevcuttur

Ekonomisi
Ekonomik hayat, tarihi gelişim içinde temel değiştirmemiştir Ticaret ve sanayiin gelişmediği ilde tarım ve hayvancılık başlangıçtan beri ekonomiyi sürükleyici bir rol oynamıştır Tarım ürünü olarak ilde hububat çeşitleri, yem bitkileri, şeker pancarı ve az da olsa meyve sebze üretimi yapılmakta, genelde ilin sebze ihtiyacı diğer illerden karşılanmaktadır Arazinin büyük bir kısmı kıraç olup Çoruh vadisinde; Aydıntepe ve Sünür ovalarında sulu tarım yapılmaktadır

Hayvancılık ilin geçim kaynaklarından en önemlisidir Arazi hayvancılık yapmaya çok elverişlidir Mera hayvancılığı yapılmaktadır Son yıllarda besi hayvancılığına doğru bir gelişme gözlenmektedir Süt inekçiliği ıslah çalışmaları da devam etmektedir İlimiz ilçe ve köylerinde arıcılık yapan aile sayısında büyük artış gözlenmekte, il sathında çok nefis kokulu bal üretimi yapılmaktadır

Bayburt ili çok eski transit ticaret yolu olan Trabzon-İran arasındaki İpek ve baharat yolunun bir durağıdır Ekonomisi tarım, hayvancılık ve ticaret ağırlıklıdır Tarım dışında kalan ekonomik yapısı, üretim yolu ile satışa arz şeklinde değil, dışarıdan getirip satışa sunma şeklinde gelişmiştir

Tarihi yerler

Bayburt Kalesi

Şehrin kuzeyindeki yalçın kayalar üzerinde inşa edilmiş olan Kalenin ilk defa kimler tarafından yapıldığı kesin olarak bilinmemektedir Bagrat Sülalesi ( 885- 1044) zamanında varlığından söz edilen Kalenin çok daha önce miladın ilk yüzyıllarında mahalli prens ve krallıkların mücadelesine konu olduğu anlaşılmaktadır

Kale Türklerin eline geçmeden önce; Roma, Ermeni, Bizans, Arap ve Komnenos hakimiyetinde kalmıştır Zengin bir tarihe sahip olan kalenin birçok defa onarım gördüğü duvarlarındaki farklı inşaat ve tarih kaynaklarından anlaşılmaktadır

Halk arasında Çinimaçin Kalesi de denilen Kale, dede Korkut hikayelerinden Kam Büre Oğlu Bamsı Beyrek Boyunu Beyan Eder adını taşıyan hikayede Beyrek`in (Bey Böyrek veya Bamsı Beyrek) fethedip ün kazanmak üzere yola çıktığı kaledir

Dede Korkut Türbesi

İlin güney doğusunda merkeze 39 km mesafedeki Masat Köyü yakınında bulunan, yapılış şekli ve mimarisi ile çok eskilere dayandığı anlaşılan ve halk arasında Ali Baba diye geçen türbenin, Dede Korkut`a ait olduğu Şair Orhan Şaik Gökyay tarafından ortaya konulmuştur Ali Baba veya Büyük Baba adıyla anılan türbeyi inceleyen Gökyay 1986 baskılı Dede Korkut Hikayeleri adlı kitabında türbenin resimlerini de vererek Dede Korkut`a ait olduğunu ifade etmiştir Türbe üzerinde eski Türkçe ile 718 tarihi okunmaktadır

Her yıl Temmuz ayının 3 haftasında uluslararası düzeyde dede Korkut Kültür ve Sanat Şöleni düzenlenmekte, şölen esnasında ilde Dede Korkut`la ilgili sempozyum, sergi, şiir gibi dallarda faaliyetler yapılmaktadır

Pulur Ferahşat Bey Camii

Demirözü ilçesine bağlı Pulur kasabasında Akkoyunlulardan Korkmaz Bey`in oğlu Ferahşat Bey tarafından 1517 yılında yaptırılmıştır

Sünür Kutlu Bey Camii

Akkoyunluların kurucusu Turali bey oğlu Fahrettin Kutlu Bey tarafından yaptırılan caminin kapısı üzerindeki kitabeden 1538 yılında onarıldığı anlaşılmaktadır Minaresi ise 1616 tarihi taşıyan tarihi bir kitabeye sahiptir İran Şahı Tahmasp`ın işgali sırasında tahrip edilmiş ve bu olay kapı üzerindeki kitabede yer almaktadır Kanuni döneminde 1538 yılında onarım görmüştür

Aydıntepe Yeraltı Şehri

Aydıntepe ilçesinde yer alan kent, tüf içerisinde, yüzeyden 2-2,5 metre derinde, başka yapı malzemesi kullanılmadan ana kayaya oyulmuş galeriler, tonozlu odalar ve bu odaların açıldığı daha geniş mekanlardan oluşmaktadır Yaklaşık bir metre genişliğinde ve 2-2,5 metre yüksekliğinde tonoz örtülü galeriler yer yer her iki yanda genişlemektedir 3-8 metrekareye yakın planlı odalar bu mekana açılmaktadır Gözetleme mekanlarının oluşturduğu havalandırma amaçlı konik biçimdeki deliklerin galeri odaların aydınlatılması amacıyla duvarlara oyukların açıldığı görülmektedir

Bunun tarihi Halde şehrine ait olduğu söylendiği gibi, geç Roma veya erken Hıristiyanlık devirlerine ait olabileceği de söylenmektedir
bunların yanı sıra aydıntepe ilçesine bağlı GÜMÜŞDAMLA köyünde bulunan ve bu zamana kadar korunan sarkıç köprü ihtişamını kaybetmemiştir

Sarıkayalar Şelaleleri

Bayburt -Erzurum karayolunun 6km`sinden ayrılarak 16km daha yol aldıktan sonra ulaşılan Sarıkayalar şelaleleri, ilin merkez Sarıkayalar köyünün girişinde ve köy içinde olmak üzere iki tanedir Yaz aylarında çevreleri mesire yeri olarak kullanılan her iki şelalede görülmeye değer doğal güzelliklere sahiptir

Mağaralar

Çimağıl Mağarası: İl merkezine 35 km mesafedeki Çimağıl köyünün Taşındibi mahallesindedir Mahalleden sonra yaya olarak yaklaşık bir saatte ulaşılabilen mağara, 600 metre uzunluğunda ve 11 bölümden oluşmaktadır Tavan yüksekliği yer yer 30 metreyi bulmakta, güzel sarkıt ve dikitlerin yanı sıra mağarada yer yer su birikintileri de vardır

Helva Köyü Buz Mağarası: Helva Köyünde yer almaktadır İl merkezinden 33 km mesafede, hemen köyün yamacında yer alan mağaranın içinde Buzdan oluşmuş sarkıt ve dikitler bulunmaktadır Köy halkı tarafından değişik zamanlarda soğuk hava deposu olarak kullanılmış olan mağara buz oluşumlarının değişik şekillerini yansıtmaktadır

Yakutiye Camii

Bunlardan başka Bayburt`ta Yukarı Hinzeverek camii, Yakutiye Camii, Zahit Efendi Camii, Çarşı Hamamı, bent Hamamı, Paşaoğulları (Kondolotlar) Hamamı ve Şehit Osman Türbeleri gibi tarihi ve turistik değeri olan eserler de vardır

Bayburt ilçeler

turkiyenin_illeri

türkiye-yerleşim-taslakaz:Bayburt (vilayÉ?t)bs:Bayburt (provincija)cs:Bayburtská provinciede:Bayburt (Provinz)en:Bayburt Provincees:Provincia de Bayburtfa:باÛ?بÙ?رتfr:Bayburt (province)hy:Ô²Õ¡Õ¢Õ¥Ö?Õ¤id:Provinsi Bayburtit:Bayburt (provincia)nl:Bayburt (provincie)uz:Bayburt (viloyat)vo:Bayburtií¤nzh:å·´ä¼?å¸?å°"� �?¹ç?

Bu makale, online kullanıcı topluluğu tarafından oluşturulan ve düzenlenen özgür ansiklopedi projesi Wikipedia'nın Türkçe versiyonu Vikipedi'deki Bayburt (il) maddesinden kopyalanmıştır Bu makale, GNU Özgür Belgeleme Lisansı ilkeleri kapsamında özgürce kullanılabilir