Katalog

Katalog Yunanca katalogos, Latince catalogus kelimesinden gelir Belli bir sıraya göre hazırlanan listeye denir Çeşitli konularda hazırlanabilirler Daha çok kütüphane ve yayın hayatında kullanılırlar Ticari manada kullanılan kataloglar da vardır


Bir kütüphanede bulunan eserleri belli bir düzen içinde sıralamak, yerini belirtmek ve aranılan eserin kolayca bulunmasını sağlamak amacıyla, bir sistem dahilinde hazırlanan kart (fiş) topluluğuna veya listeye katalog denir Bibliyografyadan farkı, bildirdiği eserin hangi kütüphaneye veya hangi kitap topluluğuna ait olduğunu göstermesidir


Kataloglar genel olarak alfabetik ve sistematik katalog olmak üzere ikiye ayrılırlar:


Alfabetik katalog; yazar, çeviren, yayınlayan, resimleyen vs gibi şahısların soyadları ile kitap adının alfabetik olarak sıralandığı katalogdur Bu tür kataloglarda şahıs soyadları ile kitap adları alfabetik olarak aynı veya ayrı ayrı sıralanabilir


Sistematik katalog ise, kütüphanedeki eserlerin, belli bir sisteme göre hazırlanmış konu kataloğudur Bu sistemler konuları belirli dallara veya başlıklara ayırırlar


Her konu başlığının belirli bir konu numarası vardır Konu kataloğunda rastladığımız tasnif numarası, o eserin konusunun harf veya sayılarla ifadesidir En çok kullanılan tasnif sistemleri: Dewey, Bruxelles ve Library of Congressdir Konu kataloğunun faydası, araştırmacının belirli bir konuda aradığı yayınları bir arada göstermesidir Bunların dışında sözlük katalog veya kelime kataloğu adı verilen bir katalog çeşidi daha vardır Bu katalog alfabetik kataloğa konu başlıklarının ilave edilmesi suretiyle hazırlanır Yani yazar ve kitap adı ile konu başlığı aynı alfabetik düzen içinde ve bir arada sıralanmışlardır Bu katalogda konu başlıkları anahtar kelimelerle kurulur Kitap adında bulunan ve konuyu doğrudan ifade eden kelime veya kitap adının vurguladığı kelime konu başlığı olarak alfabetik sıraya girer


Bu kataloglar ayrıca şekil bakımından, kart (fiş) katalog ve cilt katalog olmak üzere ikiye ayrılır Yukarıda adı geçen alfabetik, sistematik ve sözlük kataloglar kütüphanelerde genelikle kart katalog şeklindedir Yani bu kataloglar 7,5x12,5 cm ebadındaki kartlarla kurulmuştur Cilt katalog ise büyük boyda bir defter hatta bir klasör şeklindedir Bu katalogda her yazar için bir veya birkaç yaprak ayrılmış; bu yapraklar alfabetik olarak dizildiği gibi, aynı yazara ait olan eserler de kendi arasında alfabetik olarak sıralanmıştır Fakat bu tip kataloglar artık kullanılmamaktadır Bunların yerini basılı kütüphane katalogları almıştır


İngilterede British Museumdaki basılı eserlerin kataloğu olan Catalogue of the Printed Books of the British Museum 1881-1905 ve Fransada Milli Kütüphanedeki basılı eserlerin genel bir kataloğu olarak Catalogue Général des Livres İmpriés de la Bibliothèque Nationale basılı kütüphane kataloglarıdır Bu ikinci kataloğun 1897de birinci cildi çıkmış ve 1955e kadar 183 cildi yayımlanmıştır Bu manada Türkiyede de çeşitli yayınlar yapılmıştır Bunlar arasında; İstanbul Kütüphanelerindeki Türkçe Hamseler Kataloğu (1962), İstanbul Kütüphanelerinde Türkçe Yazma Divanlar Katoloğu (1953-69, 4 cilt olarak), İstanbul Kitaplıkları Tarih-Coğrafya Yazmaları Katalogları serisinden Türkçe Tarih Yazmaları (11 kitap yayımlandı), İstanbul Belediye Kütüphanesi Alfabetik kataloğu (3 cilt), Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi Yazmalar Kataloğu (Arapça, Farsça, Türkçe olarak 7 cilt), Türkiye Yazmaları Toplu Kataloğu (yayımı devam etmektedir) vs sayılabilir Basılı kataloglar belli bir kütüphanede bulunan eserlerin, belli bir konuda yayımlanmış eserlerin veya belli bir yazarın eserlerinin çeşitli kütüphanelerde bulunduğu yeri gösterir ve eser hakkında bilgi verirler


Kataloglar hazırlanırken belirli bazı kurallara uyulması gerekir Bu kurallar milli ve milletlerarası nitelik taşırlar Burada asıl gaye yazar adı ve kitap adı ile kitabın fiziki özelliklerinin fişe yazılmasında birliği sağlamaktır Türkiyede uzun seneler kullanılan; 1941 yılında yayımlanan Alfabetik katalog Kaideleri ile 1954te yayımlanan Türk Kütüphaneleri İçin Bibliyografik Künyelerin Tespitinde ve Alfabetik Kataloğun Hazırlanmasında Uygulanacak Kaideler adlı bu iki eserden sonra bilginin evrenselleşmesi ve dışa açılma politikalarına uyarak milletlerarası katalog kaideleri benimsenmiştir American Library Association tarafından hazırlanan Anglo American Cataloging Rules (Anglo-Amerikan Kataloglama Kuralları) milletlerarası bir hüviyet kazanmış ve neticede Türkiye de bu kuralları kabul etmiştir


Ticari sahada hazırlanan kataloglar da vardır Ticari katalog, tüccarın mallarını alıcılara en çekici biçimde tanıtmasını sağlar Çeşitli sanayi kuruluşları, dağıtım ve pazarlama yerleri, mallarını kolayca tanıtmak ve müşteriye bilgi vermek için çeşitli şekillerde katalog hazırlarlar Eşya, oyuncak, elektrik malzemeleri katalogları gibi Sergilerde teşhir edilen eserlerin kime ait olduğu ve mevcutlarını bildiren liste şeklindeki kitaplar da birer katalogdur Kitapçı kataloglarında ise bir yayınevinin satışa arz ettiği kitapların listesi verilmiştir


Kaynak: Rehber Ansiklopedisi