Kayıt Dışı Ekonomi Türkiye De Vergi Potansiyeli Ve Vergi Kayiplari

TÜRKİYE'DE VERGİ POTANSİYELİ VE VERGİ KAYIPLARI
Türkiye'de ekonomik faaliyetlerin büyük bir bölümünün kayıt altına alınamaması sonucu ortaya çıkan vergi kayıplarının elimizdeki verilerden yapılacak hesaplamalarla açıkça görebilmekteyiz Bu hesaplamalar temelde ülkemizdeki vergi potansiyelinin boyutlarını göstermektedir
Mal ve Hizmetlerden Alına Vergilerdeki Kayıplar:
Mal ve hizmetler üzerindeki vergiler kapsamında en önemli vergi türü, dahilde alınan KDV'dir İstanbul Sanayi Odası her yıl 500 Büyük Sanayi Kuruluşu Anketi uygulayıp, Türkiye'nin 500 Büyük Firmasını yayımlamaktadır Bu çalışma kapsamında 500 Büyük Firmanın ekonomiye katkısı da hesaplanmaktadır Firmaların yarattıkları katma değerleri hesaplamak için de firmaların ödedikleri faktör gelirleri olan maaş ve ücretler, faiz, kira, kar, yıl içinde ayrılan amortismanlar, ödedikleri dolaylı vergiler ve devletten aldıkları mali yardımlarla (sübvansiyonlar) ilgili bilgiler derlenmektedir Dolaylı vergilere ait bilgiler alınırken firmaların maliyeye ödedikleri KDV büyüklükleri de elde edilmektedir
İSO500 KDV Ödemelerinden Hareketle Hesaplanan KDV Kayıpları:
Ödenmesi gereken KDV miktarının belirlenmesinde KDV mükellefi olan ve KDV oranları %15 ile %20 arasında değişen faaliyet kollarından sanayi, ticaret, ulaştırma ve hizmetler sektörleri için 500 Büyük firmanın ortalaması olan %12,9 ortalama KDV oranı alınmıştır Bu nedenle katma değer vergisi oranı tarım ve inşaat sektörleri hariç diğer sektörler için %12,9 düzeyindedir
Tarım ve inşaat sektörleri için ise KDV potansiyelinin hesaplanmasında %1 KDV oranı kullanılmıştır Sektör bazında ödenen KDV büyüklükleri elde olmadığından hangi sektörde daha fazla kayıp olduğunu belirlemek ise mümkün olmamıştır
Harcama Bazında Yapılan GSYIH'ye Göre KDV Kayıpları:
MG hem üretim bazında hem de harcama bazında tahmin edilmektedir Gayri Safi Yurtiçi Hasıla, bir yerde nihai mal ve hizmetler üretiminin parasal değeridir Nihai talep safhasında nihai cari tüketim harcamaları, yatırım harcamaları ve net mal ve hizmet ihracatı yer almaktadır İşte nihai mal ve hizmetler ve yatırım harcamaları üzerindeki KDV paylarının tutarı, dahide alınacak KDV'nin kendisidir Ancak dikkat edilmesi gereken nokta ihracat nedeni ile o güne kadar mallar üzerinde bulunan KDV'nin bulunan toplamdan düşülmesi ile kalan kısmın, dahilde alınması gereken potansiyel KDV büyüklüğünü vermelidir
Türkiye ve AB Ülkeleri KDV, GSYİH Oranlarının Kararlaştırılması Yoluyla Hesaplanan KDV Kayıpları:
Verilen iki farklı yaklaşım dışında KDV potansiyel büyüklüğünü hesaplamada yararlanılabilecek verilerden bir diğeri ise diğer ülkelerdeki uygulamalardır
Yunanistan'da normal oranın %18,0, temel gıda maddeleri tarım ürünleri için düşük oran olarak %8,0, kitap ve yayınlar için oranın %4,0 olarak uygulandığı görülmektedir İtalya'da normal oran %19,0, zaruri gıda maddeleri ve ihtiyaç maddelerinde %4,0 ve bazı tarım ürünlerinde ise %13'tür
İspanya'da normal KDV oranı %15,0, indirimli oran %6,0 ve %3,0'tür Son uygulamalarda AB'de %15,0 yüksek oran ve %5,0 indirilmiş oran olarak kabul görmüştür Türkiye'nin AB ülkeleri ile çok farklı bir uygulaması olmadığı görülmektedir Söz konusu ülkelerde ve Türkiye'de uygulanan KDV oranlarına bakıldığında önemli farklar görülmemektedir Ancak KDV/GSYİH oranlarında ise çok büyük farklar ortaya çıkmaktadır
Türkiye'de ekonominin kayıt altına alınması ve bugünkü geçerli oranların uygulanması durumunda söz konusu ülkelerde olduğu gibi Türkiye için de KDV/GSYİH oranının %8,0 civarında olması olasıdır
Gelirden Alınan Vergilerdeki Kayıplar:
Vasıtalı vergilerde olduğu gibi vasıtasız vergiler de Türkiye'nin AB ülkeleri ile vasıtasız vergi/GSYİH oranlarında önemli farklar bulunmaktadır
Toplam Vergi Kaybı:
Toplanan bu bütün vergi büyüklüklerine bir de enformal sektör dediğimiz kesimde resmi kayıtlar dışında ücretli çalışanların, ödemedikleri gelir vergilerini de hesaplayıp katmak gerekmektedir Enformal sektör tarafından istihdam edilen büyüklüğün 1990'larda toplam istihdam içinde %30-32 olduğu hesaplanmıştır Vergi gelirleri toplamının en az %80'ini teşkil eden büyüklükte bir vergi kaybı söz konusudur
Kayıt dışı faaliyetler ve vergi kaybına yol açan uygulamalara ilişkin örneklerden ilginç birisi ise konut fonu uygulamasıdır Konut fonu uygulaması 1986 yılı başında, tasarrufu teşvik yasası ise, Nisan 1988'de başlamış ve uygulama on ve daha fazla çalışanı olan işyerinde olmuştur İstihdamı olumsuz yönde etkileyen ve daha fazla istihdam yaratan işletmeleri cezalandıran bu uygulama sonuçları oldukça dikkat çekicidir Sistem dışı uygulamaların ekonomi üzerindeki olumsuz etkilerini göstermesi açısından da ilginç bir örnektir
Çalışan sayısı aşısından getirilen yükümlülükler sonucu bu sınırlara yakın çalışanı olan firmaların bir kısmı uygulama dışında kalmak için çalışan sayılarını düşürmüşlerdir
DİE'nin yıllık imalat sanayi anket sonuçlarına göre 10 - 24 arasında ücretle çalışanı olan işyerleri ve çalışanlar sayısı giderek azalmaktadır
Görüldüğü gibi işyeri nezdinde bir vergi uygulaması niteliğinde olan konut fonu ve tasarrufu teşvik yasası, işyerlerinin bu tür ekstra vergiyi vermemek için çalışan sayılarını azaltmasına ya da çalışanlarının bir bölümünü mecburen kayıt dışına itip, yasaya uyum sağlamalarına neden olmuştur Bu bulgular adil olmayan uygulamalar ile devletin sınırlı vergi geliri sağlarken daha büyük ölçüde vergi kaybıyla karşı karşıya kaldığını göstermektedir Bu tür düzenlemelerin uygulamaya konmaması durumunda büyük olasılıkla, ekonominin gelişmesi ile birlikte 10 - 24 kişi çalıştıran işyerlerinin kayıt altındaki sayısı artacak ve daha fazla vergi ödemeleri söz konusu olacaktı Bu örnek vergi oranları ile vergi esnekliği arasında sıkı bir münasebet olduğunu açıkça ortaya koymaktadır Devletin yanlış vergi politikası uygulaması nedeni ile vergi verimliliğinin zedelendiği de bu örnekte görülmektedir

Kaynak : Wikipedia