Kayıt Dışı Ekonomi Kayitdişi Ekonomiye Yol Açan Sebepler

KAYITDIŞI EKONOMİYE YOL AÇAN SEBEPLER
Ekonomik sebepler
Bu ülkenin sahip olduğu ekonomik sistemin kendisi ve yapısal özellikleri kayıt dışılığa uygun bir zemin oluşturabilir Bu ekonominin gelişmişlik düzeyi, gerekli yatırımların yapılarak yeterli kalkınma hızının gerçekleştirilmemesi ve kayıtlı istihdam imkanlarının yaratılmaması, kamu kesiminin ekonomik faaliyetler içindeki ağırlığı, düzenlemelerin ve sınırlamaların yoğunluğu kayıt dışılığa rol oynayan faktörlerdir
Gelir dağılımındaki adaletsizlik, düşük gelir grubunun genişliği ve orta grubu üyelerinin nispi olarak azlığı kayıt dışılık sebepleri arasındadır Gelirlerin düşüklüğü ve fakirlik, bireyleri kayıt dışı faaliyetlerde bulunmaya zorlayan bir faktördür Üst gelir gruplarındaki vergi ve diğer mali yükümlülüklerin ağırlığı da, bu grupta yer alan bireyleri, faaliyetlerini ve gelirlerini gizlemeye yöneltmektedir
Enflasyonun yüksek düzeylerde seyrettiği ülkelerde de kayıt dışılığın artması beklenebilir Ekonomide sürekli yaşanan enflasyon olgusu, kayıt dışı ekonomiyi büyüten bir neden olduğu gibi, aynı zamanda kayıt dışı ekonomide enflasyonun artmasına neden olmaktadır Bu nedenle enflasyonun kontrol altına alınmasına yönelik olarak uygulanacak politikaların, kayıt dışı ekonominin payının küçültülmesini de hedeflemesi gerekmektedir Ekonomik politikalar, ekonomik istikrarsızlık ve krizler kayıt dışılığa yol açan önemli bir neden olarak çıkmaktadır Ekonomik yapıları oturmuş, kurumları yerleşmiş, enflasyon problemini yaşamayan ülkelerde kayıt dışı ekonominin boyutunun çok düşük olduğu görülmektedir
İktisadi kriz ve durgunlu dönemleri de kayıt dışılığa uygun bir ortam oluşturmaktadır Böyle dönemlerde işsiz kitleler, kayıtlı ekonomide bulamadıkları istihdam imkanlarını kayıt dışı faaliyetlerde arayacaklardır Müteşebbisler ise kriz ve durgunluğun etkilerini minimuma indirmek ve özellikle istihdam ve üretim açısından esnek davranabilmek gayesiyle kayıt dışı faaliyetlere yöneleceklerdir·
Kamu maliyesinden kaynaklanan sebepler
Ekonomik sebepler ile iç içe düşünülmesi gereken mali sebepler, öncelikle mali sistemin kendisinde aranmalıdır Vergi ve vergi benzeri yükümlülükler başlı başına bir kayıt dışılık sebebidir Vergilerin mükellef tarafından karşılıksız alınan bir fiyat gibi ve ekonomik güce göre yüksek olarak algılanması, vergi vermeyen bireylerin ise vergilerle üretimi finanse edilen kamusal mal ve hizmetlerden mahrum bırakılmaması bireyleri vergi yükünden kurtulma çabasına yöneltmektedir Vergi sisteminden kaynaklanan nedenleri şu alt başlıklar halinde sıralarsak kanunun önemi daha iyi açıklanabilir:
Vergi sisteminin adil olmaması
Gelir üzerinden alınan vergiler beyan esasına dayanmakla birlikte, vergi tahsilatı büyük ölçüde vergi kesintisi ile sağlanmaktadır Gelir vergisinde götürü unsurlar yaygındır
Emek ve sermaye gelirlerinin farklı vergilendirilmelerini öngören ayırma kuramı etkin bir şekilde uygulanamamaktadır "Üniter vergilenme esası" politika olarak benimsenmişse de tam anlamıyla uygulamaya konulamamıştır Asgari ücret üzerinden vergi alınırken ücret dışındaki diğer bazı gelirler yüksek istisna hadleri nedeniyle vergi dışı bırakılmaktadır
Vergi teşvik sisteminin selektif olmaması nedeniyle, teşvikler, kendilerinden beklenen yararı sağlamadığı gibi vergi kayıp ve kaçağının kaynağı haline gelmektedir
Ekonomide yaşanan yüksek oranlı kronik enflasyon, işletmeleri, lisans yapılarına göre farklı oranda da olsa olumsuz etkilemektedir Katma değer vergisinde farklı mal ve hizmetlere uygulanan farklı vergi oranları verginin tarafsızlığını ortadan kaldırmaktadır
Vergi aflarının sık sık yapılması ve devamlı surette gündemde tutulması adaletsiz vergi yapısının daha da güçlenmesine zemin hazırlamaktadır
Vergi sisteminin sistematiği bozulmuştur
Vergi yasalarında, çok kapsamlı olmasa bile her yıl değişiklik yapılmaktadır Yapılan bu değişikliklerin birçoğu vergi ya da maddeleri arasındaki uyumu ortadan kaldırmaktadır·
Vergi sisteminde çok sayıda istisna, muafiyet ve indirimler bulunmakta, bunların hesaplanmasına ilişkin özel düzenlemeler vergi sistemindeki karmaşıklığı daha da arttırmaktadır
Vergi yasalarına ilişkin uygulamalara, büyük ölçüde, yasalara eklenen geçici ve ek maddeler yön vermektedir
Özel kanunlarda vergilendirmeye ilişkin hükümlere yer verilmektedir
Gelir idaresi ve vergi denetiminde yeniden yapılanma gereği
Bugünkü örgütlenme yapısıyla gelir idaresi ve vergi denetim birimleri kayıt dışı ekonomi ile yeterince etkin bir şekilde mücadele edebilecek durumda değildir
Vergi yargı organları etkin ve hızlı çalışamamaktadır
Vergi uyuşmazlıklarının çözümü uzun zaman almaktadır
647 sayılı kanunun hakime verdiği takdir yetkileri nedeniyle hürriyeti bağlayıcı cezalar etkin bir şekilde uygulanamamaktadır
Vergi yargısında görev alan üyelerde mesleki uzmanlaşma eksikliğinin sıkıntıları yaşanmaktadır
Vergi yasalarından kaynaklanan hususlar
Genel olarak vergi oranları yüksektir
Geçmişe yürüyen ve geçmişi esas alan yasalar yürürlüğe konmaktadır
Vergi sistemi, gerekli ve yeterli oto - kontrol mekanizmalarından yoksundur
Maliye Bakanlığı, kayıt dışı ekonominin önlenmesi için verilen bazı yetkileri ya hiç kullanmamakta ya da kullanılan yetkiler etkin şekilde uygulanamamaktadır
Sık sık vergi affı öngören yasalara ve uygulamalara yer verilmektedir
Vergi sistemindeki tüm bu bozukluklar nedeniyle kayıt dışı ekonominin boyutları her geçen gün artmaktadır
Kayıt dışılığa yol açan mali sebeplerin diğer yüzü ise toplanan vergilerin nasıl harcandığıyla ve mükelleflerin kamu faaliyetlerinden ne kadar istifade edebildiğiyle ilgilidir Eğer vergi gelirleri etkin bir şekilde ve bireylerin gerekli gördüğü alanlarda kullanılmıyor, rüşvet ve yolsuzluklar yaygın, kamu kaynakları israf ve istismar ediliyor ise, bireyler kayıtlı faaliyette bulunmakta ve gelirlerini doğru beyan ederek, vergilerini tam olarak ödemekte isteksiz olacaklardır·
Çalışma hayatından kaynaklanan sebepler
Sosyal güvenlik sisteminin etkin çalışmayışı, bireylerin sisteme kayıtlı olmakla elde edecekleri faydalar ile kayıt dışı kalma durumunda elde edecekleri faydaları karşılaştırarak tercih yapmalarına sebep olmaktadır Eğer etkin ve verimli bir sosyal güvenlik sistemi yoksa, cezai yaptırımlar caydırıcı değilse, sosyal güvenlik primleri gibi istihdam ile ilgili kesintiler yüksek ise, kısaca kayıt dışı sektörde faaliyette bulunmanın kayıtlı sektörde faaliyette bulunmaya göre alternatif maliyeti düşük ise bireyler kayıt dışında kalmayı tercih eder
Çalışma hayatıyla ilgili yasal düzenlemelerin part - time , kısa süreli çalışma ve evde çalışma gibi zamanla ortaya çıkan gelişmeleri kapsayamaması, işyeri koşulları için getirilen standartlar, üretim lisanslı olma gereği, çalışanlar için aranan asgari yaş, eğitim, diploma, asgari ücret ve fazla mesai gibi düzenlemeler ile kadın çalışanlara daha düşük ücret verilmesi ve bu yüzden kadınların ev işlerini tercih etmesi gibi hususların hepsi, kayıt dışı üretim ve istihdamda rol oynamaktadır
Sosyal sebepler
Moral ve ahlaki değerlerin ve eğitimin kayıt dışılıkla ilgisi, bireylerin kayıt dışı faaliyette bulunmaya ve özellikle yasadışı - kayıt dışılığa olan tavırlarıyla ilgilidir Moral ve ahlaki değerler ile eğitim düzeyinin yüksek olduğu toplumlarda devlete olan itaat ve devlet faaliyetlerini takdir etme, destekleme ve katılma eğilimi daha yüksek olacaktır Kamu harcamaları ile vergiler arasındaki ilişkiyi eğitim düzeyi yüksek toplumlar daha iyi kurmaktadır Moral ve ahlaki değerlerin aşındığı toplumlarda, özellikle ********** ve yasadışı *****, fuhuş, kaçakçılık ve tefecilik gibi yasal olmayan kayıt dışı faaliyetler artacaktır
Gerek ülkeler arasında gerekse ülke içinde, genelde kırdan kente doğru olan göç hareketleri de kayıt dışılık sebebidir Almanya'daki vatandaşlarımızın ve ABD'ye Meksika, Küba ve Haiti gibi çevre ülkelerden gelenlerin durumu bu konuda örnek teşkil etmektedir Hızla artan nüfus karşısında kırsal alanlardaki insanların yetersiz kalması ve şehirlerde istihdam imkanlarının varlığı, insanların şehirlere akın etmesine yol açmaktadır Şehir ortamı faaliyetleri gizlemeye daha elverişlidir Otoritelerinde gelişmeleri iyi izleyip insanları ihtiyaçlarına yönelik düzenleme yapmamaları, sınırların zorlanmasına ve yasaların ihlal edilmesine yol açmaktadır Örneğin engellenemeyen kırdan kente göç olgusuna rağmen kentsel arsa üretiminin yapılmayışı insanları gecekondu yapmaya itmektedir Böylece özellikle nüfusun dörtte birinden fazlasının gecekondularda yaşadığı belirtilen ülkemizde, gecekondu sorununun ve bundan kaynaklanan kayıt dışılığın önemi ortaya çıkmaktadır·
Teknolojik gelişmelerden kaynaklanan sebepler
Gelişen teknolojiyle emek gücü açığa çıkar ve insanlar geçim kaygısıyla kayıt dışı faaliyetlere yönelme eğilimi gösterir Gelişen teknolojilerle sermaye mallarının fiyatı ucuzlamakta ve bu sayede sermaye mallarının evde üretimi kolay hale gelmektedir Böylece kayıt dışı ekonominin ucuzlayarak kalitesinin iyileşmekte olması bu ürünlere yönelik talebin canlı kalmasına ve kayıt dışı ekonominin gelişmesinde etkili olmaktadır
Psikolojik sebepler
Psikolojik faktör olarak ele aldığımız nedenler, bireylerin kayıt dışı faaliyetleri sırasında aldıkları duygusal tatmindir Bireylerin kimlik arayışları ve etkin olma isteklerini karşılayacak kayıtlı faaliyet imkanlarının sınırlı olması, onları kayıt dışı faaliyetlere itebilmektedir Part - time işlerde çalışmak, evde bağımsız ve kendi işinde çalışmak, insanlara esnek hareket etme imkanı vermekte ve hürriyet arzularını tatmin etmektedir
Ayrıca, kayıt dışı ekonomi konusunda yapılan aşırı yüksek tahminlerde bireyler üzerinde kayıt dışılığa yönelme sebebi olabilmektedir Bir başka etken de vergi sisteminin adil olmadığı konusunda kişilerde yaygın bir kanaat bulunmasıdır Vatandaşlar, ödenen vergilerin hizmet olarak kendilerine dönmediğine inanmaktadır Bu nedenler de kişileri kayıtsızlığa iten psikolojik etkenler arasındadır·

Kaynak : Wikipedia