Mesnevi (Edebiyat)

Mesnevi özellikle Arap, Araplar, anadili Arapça olan topluluklara denir Akdeniz'in güneyinde Afrika'da Büyük Sahra ve Sudan'a, doğusunda Irak'a ve Arabistan Yarımadası'na kadar uzanan bir coğrafyada yaşarlar Arapça konuşulan ülkeler Arap ülkeleri olarak adlandırılır Bu ülkelerde, Arapçanın dışında Kuzey Afrika'da Berberice , Irak'ta Kürtçe ve Türkmence, Güney Arabistan'da ise çeşitli yerel diller konuşulur

Fars ve Fars Pers kelimesinden türeyen ve İran'ın nüfus yapısının çoğunluğunu (%51) oluşturan ve genellikle başkent Tahranda oturan halkı tanımlayan kelime Etimolojik olarak Pers kelimesinden gelmektedir Pers kelimesi Arapçanın etkisiyle Fars haline gelmiştir, çünkü Arapça'da bulunmayan P harfi F ile ikame edilmiştir A, E evrilmesi ise Türkçe telafuz ile ilgilidir Arapça'da bu iki ses ortak kapalı a sesile verilmektedir

Osmanlı edebiyatında kendi aralarında Osmanlılar ile ilgili olarak aşağıdaki başlıkları kullanarak bilgi alabilirsiniz

uyaklı Şiirde dize sonlarındaki ses benzerliğidir Türk halk şiirinde ayak olarak adlandırılır Uyakta ses açısından bezeşen sözcüklerin anlam bakımından farklı olmaları gerekir Şiirde ses benzerliği yoluyla uyum sağlamak ve genellikle okuru etkilemek amacıyla kullanılan uyak, sözlü edebiyat ürünlerinde hatırlamayı ve ezberi kolaylaştıran bir öğedir

Ses benzerliğinin niteliğine göre uyaklar çeşitli türlere ayrılır Yalnızca bir ünsüzün (sessiz) benzeştiği uyaklara

beyitlerden oluşan ve Şiirde sonları uyaklı, iki dizeden oluşan, kendi içinde bağımsız bir yapısı ve anlam bütünlüğü bulunan birimdir Bir beytin her dizesi kendi içinde bir bütün olabildiği gibi, birinci dizedeki anlam ikinci dizede de sürebilir Beyit uzun şiirlerde anlatım birimi olarak sık kullanılır Güçlü ve özlü söyleyişlere uygun olduğu için bağımsız tek bir şiir olarak da yazılabilir Ya da başka şiir biçimlerinin bir parçası olarak da ele alınabilir Batı edebiyatında olduğu gibi Türk edebiyatında da yaygın

aruz ölçüsüyle yazılan Nazımda uzun veya kısa, kapalı ya da açık hecelerin belli bir düzene göre sıralanarak âhengin sağlandığı ölçü

divan edebiyatı şiir biçimidir

Divan sözcüğünün sözlük bakımından iki anlamı vardır: Belli bir kalıpla yazılan ve besteyle okunan şiir türüne divan denir Kalıp "failatün failatün failatün failün" şeklindedir Divan sözcüğü, ikinci olarak, divan tarzında şiir yazan sanatçıların eserlerini topladıkları kitap anlamına gelir Divan, klasik Türk müziğinde ise en az üçer kıtalık şiirlerden bestelenen şarkıları tanımlar

Arapça`da müzdevice denilen mesnevi türü ilk olarak 10`uncu yüzyılda Hami-Sami Dil Ailesi'nin Sami koluna mensup bir lisan Arap Yarımadası ve Kuzey Afrika'da halkın çoğunluğunca, Türkiye ve İran'da ise Arap azınlıklarca kullanılmaktadır

İran edebiyatında ortaya çıkmıştır Türk edebiyatına girişi 11`inci yüzyılda İran İslam Cumhuriyeti Asyanın batısında yer alan bir devlet Kuzeyinde Ermenistan, Azerbaycan, Türkmenistan ve Hazar Denizi, doğusunda Afganistan ve Pakistan, batısında Türkiye ve Irak, güneyinde Basra ve Umman körfezleri bulunur

Yusuf Has Hacib`in Kutadgu Bilig adlı yapıtıyla başlar Kutadgu Bilig mesnevî nazım biçimiyle kaleme alınmış hacimli bir siyasetnâme örneğidir

Her beytinin kendi arasında kafiyelenmesi hem yazma kolaylığı sağlar hem de daha uzun metinlerin bu şekle uygun olarak kaleme alınmasına imkân tanır Diğer nazım şekillerindeki kafiye bulma zorluğu şairleri uzun metinlerde bu şekli kullanmaya teşvik etmiştir Bu nedenle uzun aşk öykülerinde, destanlarda mesnevi kullanılmıştır Klasik düzende bir mesnevi; tevhid, münacat, na`t, miraciye, eserin sunulacağı büyüğe övgü, mesnevinin niçin yazıldığını açıklayan sebeb-i nazm ve hikâyenin anlatımı(ağaz-ı destan) bölümlerinden oluşur

Mesneviler aşk mesnevileri (Fuzulî-Leyla vü Mecnun), dinî-tasavvufi mesneviler(Süleyman Çelebi-Mevlit), ahlaksal ve öğretici mesneviler (Şeyhî-Harnâme), savaş ve kahramanlık konusunu işleyen gazavatnameler, bir kentin güzelliklerini anlatan şehrengizler ve mizahi mesneviler diye ayrılabilir

Divan şiirinde, her beytinin dizeleri kendi arasında uyaklı, aruzun genellikle kısa kalıplarıyla yazılan nazım biçimine ve bu biçimde yazılmış yapıtlara mesnevi denir Mesneviler konularına göre üçe ayrılır: Destansı nitelikteki mesneviler (Firdevsi`nin Şehname`si) ; öğretici nitelikteki mesneviler (Nabi`nin Hayriye`si) ; din ve tasavvufla ilgili mesneviler (Mevlana`nın Mesnevi`si, Fuzuli`nin Leyla ile Mecnun`u, Şeyh Galip`in Hüsn`ü Aşk`ı) Ayrıca, padişahların savaşlarını anlatan manzum yapıtlar (gazavatnameler) , kentleri ve kentlerdeki güzelleri anlatan yapıtlar (şehrengizler) , bazı yergi türündeki yapıtlar, mesnevi nazım biçimiyle yazılmıştır Mesnevi İran edebiyatında ortaya çıkmış (İran edebiyatında Genceli Nizami ve Cami bu türün başlıca adlarıdır) Genceli Nizami`nin beş mesnevisinden oluşan Hamse`si, sonradan Divan edebiyatı ozanları tarafından da örnek olarak alınmıştır Türk edebiyatında ilk mesnevi Yusuf Has Hacib`in Kutadgu Bilig adlı yapıtıdır
Her beyti kendi içinde uyaklı uzun nazım biçimidirBir anlamda Divan edebiyatında manzum hikayelerin yazıldığı bir biçim olarak da tanımlayabiliriz
Mevlânâ`nın ünlü tasavvufi mesnevisi 25700 beyitten oluşmuşturMevlana eserine ayrı bir isim koymamıştır; eser, nazım türü olan mesnevi adı ile bilinir

Mesneviler aşk, dini ve tasavvufi, ahlaki-öğretici, savaş ve kahramanlık, bir şehri ve şehrin güzelliklerini anlatma, mizah gibi türlü konularda yazılmıştır Divan edebiyatında roman ve hikaye gibi türler olmadığı için mesneviler bir bakıma bu türlerin yerini tutmuşlardır On bölümden oluşurAynı şair tarafından yazılmış beş mesneviye "Hamse" adı verilir Hamse sahibi olarak tanınmış önemli divan şairleri: Ali Şir Nevâi, Taşlıcalı Yahya, Nev`i-zâde Atâi`dir


Kaynakça:
Amil Çelebioğlu, Türk edebiyatında Mesnevi
Nihat Sami Banarlı, Resimli Türk Edebiyatı Tarihi
Muhammet KUZUBAŞ, Mahzen-i Esrar ile Nefhatü`l-Ezhar Mesnevilerinin Mukayesesi



Bu makale, online kullanıcı topluluğu tarafından oluşturulan ve düzenlenen özgür ansiklopedi projesi Wikipedia'nın Türkçe versiyonu Vikipedi'deki Mesnevi (edebiyat) maddesinden kopyalanmıştır Bu makale, GNU Özgür Belgeleme Lisansı ilkeleri kapsamında özgürce kullanılabilir