Gölge Oyunu (Karagöz - Hacivat)

TarihçesiGölge oyunu;deriden yapılan tasvirlere arkadan vuran ışığın tasvirlerin gölgesini beyaz bir perde üzerine yansıtması temeline dayanır


Gölge oyunu doğu kültürlerine özgü bir sanattır ve ortaya çıkışı hakkında değişik rivayetler vardır Bir rivayete göre Çin hükümdarı Wu (MÖ 140-87) karısının ölümü üzerine derin bir üzüntüye kapılır Şav Wong adlı bir çinli, hükümdarın üzüntüsünü hafifletmek için sarayın bir odasına gerdiği beyaz bir perdenin arkasından geçirdiği bir kadının perde üzerine düşen gölgesini ölen kadının hayali diye sunar Çinlilerden Moğollara onlardan da Türklere geçen gölge oyunu tekniği daha sonra da Türk akınlarının istikametine paralel olarak batıya geçmiştir Bu tekniğin Türk halk kültüründe Karagöz olarak ne zaman ortaya çıktığı hakkında değişik görüşler vardır Bunlardan en yaygın olanı Sultan Orhan devrinde (1324-1362) Ulucaminin inşaatı sırasında Bursada geçmiştir Cami inşaatında çalışan demirci ustası Kambur Bâli Çelebi (Karagöz) ile duvarcı ustası Halil Hacı İvaz (Hacıvat) arasında geçen nükteli konuşmaları dinlemek isteyen işçiler işi gücü bırakıp onların etrafında toplanır,bu yüzden de inşaat yavaş ilerlermiş Bu durumu öğrenen padişah her ikisini de idam ettirmiş Daha sonra çok pişman olan padişahı teselli etmek isteyen Şeyh Küşterî başından beyaz sarığını çıkarıp germiş ve arkasına bir şema(ışık) yakarak ayağından çıkardığı çarıkları ile de Karagöz ve Hacıvatın tasvirlerini canlandırıp nükteli konuşmalarını tekrar etmiş O tarihten sonra da Karagöz oyunları değişik mekanlarda oynanır olmuş


Günümüzde de Karagöz perdesine Şeyh Küşterî meydanı denir ve Şeyh Küşterî Karagözcülüğün pîri kabul edilirDTCF Tiyatro kürsüsü eski başkanlarından Prof Metin Anda göre ise, 1517 yılında Mısırı fetheden Yavuz Sultan Selimin Memlük sultanı Tumanbayın asılışını hayal perdesinde canlandıran bir hayal sanatçısını, oğlu Kanuni Sultan Süleymanın da görmesini arzu ederek İstanbula getirmesiyle gölge oyunu Anadoluya girmiştir Evliya Çelebiye göre ise; Efelioğlu Hacı Eyvad, Selçuklular çağında Mekkeden Bursaya gidip gelen Yorkça Halil diye tanınmış biridir Bu yolculuklardan birinde kendisini eşkiyalar öldürmüştür Karagöz ise Bizans Tekfuru Kostantinin seyisi olup Edirne dolaylarında Kırk Kiliseden kıptî Sofyozlu Balî Çelebidir Yılda bir kez Tekfur kendisini Alaeddin Selçukiye gönderdiğinde Hacıvat ile buluşup konuşurlardı Gölge oyunu sanatçıları onların söyleşmelerini gölge oyunu olarak oynatırlardı

16 yüzyılda hayâl oyununun yaygınlığını ve Osmanlı eğlence sanatlarının başlıcalarından olduğunu gösteren pek çok belge vardır Karagöz oyunlarının 20 yüzyılın başlarına kadar sarayın ve halk toplantılarının gözde eğlencelerinden olan olduğunu yerli ve yabancı kaynaklardan öğreniyoruz Söz konusu yerli kaynaklara göre, II Mahmut devrinde şehzadelerin sünnet düğününde geceleri on bir ayrı yerde Karagöz oynatılmıştır Abdülaziz ve II Abdülhamit devirlerinde bazı Karagöz sanatçıları Mızıkayı Hümayun himayesine alınmışlardır

Esnek yapısı itibariyle doğaçlamaya ve güncel olayların işlenmesine son derece açık olan Karagöz perdesi, zamanının en önemli toplumsal yergi vasıtasıydı Halkın beğenmediği hükümet kararlarını eleştirdiği ve kamuoyunu


temsil ettiği dönemler vardır Osmanlının son dönemlerinde Karagöz sanatçıları devlet ileri gelenlerinden bazılarının hırsızlığını,rüşvetçiliğini vs perdede canlandırdıkları için bu taşlamalar çok keskin bulunmuş, oyunlar yasaklanmış, devlet ileri gelenlerinin perdeye yansıtılmaları ağır cezalara bağlanmış, bu yasaklamalardan sonra Karagöz sıradan, kaba saba bir güldürü durumuna düşmüştür 20 yüzyılın ilk çeyreğinde bir süre daha yaşayan Karagöz, zaman içinde tiyatronun, sinemanın daha sonra da televizyonun hayata girmesiyle tamamen etkisini kaybetmiştir Kaynakhttp://wwwkaragozoyunucom - Emin Şenyer Bey'e teşekkür ediyoruz16 yüzyıl olayları, ölümler, doğumlar ve diğer önemli gelişmeler