Hazarlar

Hazarlar Doğu Avrupada İdil (Volga) kıyıları ile Kırım Yarımadası arasında imparatorluk kuran bir Türk kavmi Hazarlar Hun akınları sebebiyle batıya göç ederek Rusyanın güneyinde Kırımdan Hazar Denizine kadar Volga ve Dniester Nehirleri arasında kalan arazide yerleştiler Zamanla bölgeyi tam anlamıyla hakimiyetleri altına aldılar ve diğer Türk boyları üzerinde üstünlük kurdular Bizanslılarla anlaşarak 586 yılından itibaren İran eski hanedanlarından ve Zerdüştliğe inanan Sasanilerle devamlı mücadelede bulundular


627 yılında Bizansın teşvikiyle azerbaycanı istila ettiler Hazar Prensesi Çiçek Hatun, Bizans İmparatoru Birinci Konstantin ile evlenince, imparatoriçe oldu Böylece akrabalık bağları güçlendirildi Bu izdivaçtan, tarihte "Hazar" diye Ünlü olan Dördüncü Leo doğdu Çiçek Hatundan evvel de Bizanslıların Thedora adını verdikleri bir Hazar prensesi 596da İmparator İkinci Justinianus ile evlenmiş ve Bizans İmparatoriçesi olmuştu 627 yılında İstanbul, Sasanilerin eline geçmekte iken, Hazar ve Bulgar Türklerinin Bizanslılara yardımı sayesinde kurtarıldı


630 yılında Göktürk Devletinin Çin hakimiyeti altına girmesinden sonra Hazar Kağanı Bulan Han istiklalini ilan etti Bulan Han, Hazarları Kuzey Kafkaslar, Aşağı ve Orta İdil Boyu ile Azak Denizi kıyılarına kadar hakim kılarak kağanlığını Göktürk Devletinin varisi saydı


Hazarlar 8 yüzyılda Müslüman Araplarla temasa geldiler Kafkas Dağlarını aşıp Dağıstana giren İslam orduları, Hazarların başkenti Belenceri aldılar Bu sebeple Hazarlar başkentlerini Astrahana naklettiler


Bir süre sonra Şirvana giren Hazar ordusu, azerbaycanın büyük bölümünü geri aldı Erdebilde yapılan savaşı Hazarlar kazanırken, başta Cerrah bin Abdullah olmak üzere İslam ordusundan pek çok kişi şehid oldu Ancak azerbaycan Valisi Mervan bin Muhammed komutasındaki yüz binin üzerindeki iyi donatılmış bir İslam ordusu, iki koldan Kafkasları geçerek, 737 yılında Hazar ülkesine girdi El-Beyda önlerinde yapılan savaşta Mervan, Hazar kuvvetlerini yok etti ve ele geçirilen başkomutan Tarhan öldürüldü Bu durumda Hazar Hakanı sulh istemek zorunda kaldı Mervan ise barışın ancak Hakanın Müslümanlığı kabul etmesiyle mümkün olabileceğini bildirdi Başka çaresi kalmayan Hakan bu teklifi kabul etmek zorunda kaldı ve böylece memleketine tekrar sahib olabildi Böylece, Hazarlarla Müslüman Araplar arasındaki bu sulh döneminde İslamiyet Türkler arasında hızla yayılmaya başladı


Hazarlar Rusyanın kuzey kesiminde yaşayan Slavlarla da çarpışıp onları hakimiyetleri altına aldılar Fakat bu sırada Baltık ile Karadeniz arasında geniş bir devlet kuran ve başkentleri çok kuzeyde Novgorodda bulunan ve bugünkü Rusların ataları olan Normanlar, Hazarlara öldürücü bir darbe vurdular Daha sonra Peçeneklerin sıkıştırmasıyla Kırım topraklarına sığınan Hazarlar, bulundukları bölgede üst üste gelen Peçenek, Rus ve Rum saldırılarına karşı dayanamayıp yok oldular


Hazarlar bütün Türkler gibi cesur, atak ve yüksek vasıfta asker idiler Abbasi Halifeleri ve Bizans İmparatorları özel muhafız alaylarını Hazarlardan kurmuşlardı Hazarlar, 737 yılında İslamiyeti kabul etmeleriyle ilk Müslüman Türk devleti sıfatına haiz iseler de, bu durumlarını uzun zaman koruyamamışlardır Müslüman olmadan önce de Hıristiyanlık ile Musevilik arasında bocalayan Hazar hakanı ve maiyeti nihayet Harun Reşidin halifeliği zamanında 786 yılında Museviliği resmen kabul ettiler Böylece Museviliği kabul eden tek Türk devleti oldular Hazarlar her ne kadar Museviliği kabul ettilerse de, ülkede müslümanlığı kabul edenlere karşı iyi muamelelerini sürdürdüler Bu sayededir ki, ülkede İslamiyet günden güne yayıldı Başkent Etilde 10 bin müslüman ve 30 cami bulunmaktaydı ve müslümanların ayrı kadıları vardı


Hazarların devlet teşkilatı Göktürklerle Karahanlılarınkine büyük ölçüde benzemekteydi Bu teşkilatın en açık şekli çifte krallık sistemiydi Hükümdar, devlet işlerine bizzat karışmayıp, gerektiğinde değiştirebildiği "yuğruş" ünvanlı hakanlarına idareyi bırakmaktaydı Hazar hakanı, yani büyük hakan ancak dört ayda bir halkın huzuruna çıkardı Tayin ettiği halifesine ise "Hakan Beh" denilmekteydi Hakan Behin vazifeleri arasında orduları idare etmek, memleketi yönetmek, harb ilan etmek gibi hususlar bulunuyordu Memleketin adli ve dahili işleri hep Hakan Behin elindeydi


Hazar Devletinin kurucusu Bulan Kağandan son hükümdarları Yusuf Kağana kadar gelen bütün hakanların adları bilinmekte ise de, saltanat tarihleri belli değildir Yusuf Kağandan sonra devlet bir prenslik derecesine düşmüştür Hazarlar devletlerinin 965te Normanlar tarafından yıkılmasından sonra Kırımda küçük bir devlet kurdular 1016 yılındaki hükümdarlarının adı Çun idi Hazarların yaşayan en büyük hatırası dünyanın en büyük gölüne adlarını vermiş olmalarıdır


Hazar hakanları: Bulan, Ubaca, Hizkiye, Birinci Menaşe, Hanuka, İshak, Sabulan, İkinci Menaşe, Nisi, Birinci Harun, Menahem, Benyamin, İkinci Harun, Yusuf (931-965)dur


Kaynak: Rehber Ansiklopedisi