Van İli Nüfusu Ve Van İlinin Sosyal Yapısı

NÜFUS



Van ve Van Gölü çevresinde ele geçirilen tarihi ve arkeolojik bulgular, bölgenin Anadolu'nun en eski uygarlık merkezlerinden biri olduğunu, dolayısıyla da o günün şartlarında nispeten yoğun nüfuslu yöreler arasında sayılabileceğini göstermektedir Bölgede yer alan çok sayıda tarihi kalıntılar, yerleşme ve nüfus yoğunluğu hakkında bir dereceye kadar fikir verse de, Osmanlı İmparatorluğu'nun son dönemlerine gelinceye kadar geçen süre içindeki nüfus gelişimi hakkında yeteri kadar sağlıklı bilgiye sahip değiliz


Bilinen en eski uygarlıklarından olan Urartular dışında Van Gölü ve çevresi güçlü bir siyasi organizasyona merkez olmamıştır Bölge, Urartu egemenliğinden çıktıktan sonra çesitli devletlerin sınır bölgesinde sık sık el değiştirmiştir Bu nedenle çeşitli savaş ve istilalar dolayısıyla nüfusta zaman zaman azalmalar meydana gelmiştir


Van Gölü çevresinin 19 yüzyıl öncesindeki nüfusu hakkında yeteri kadar bilgi sahibi değiliz Osmanlı Salnamelerine dayanılarak elde edilen verilere göre 19 yüzyılın son yıllarında Van Merkez Sancağı ve Hakkari Sancağından oluşan, bugünkü Bitlis, Muş, Ağrı ve Hakkari illerinin de bağlı bulunduğu Van vilayetinin nüfusu 430000 idi Osmanlı Salnamelerine dayanılarak yapılan araştırmalara göre 1889'da Van'ın merkez nüfusunun 35000, Gevaş'ın 13164, Adilcevaz'ın 12697, Erciş'in 14774 ve Muradiye'nin nüfusunun ise 13382 olduğu tespit edilmiştir Bunlardan başka Van'ın nüfusu hakkında Osmanlı döneminde bazı bilgiler elde edilmiş olsa da, bunların tahminden öte bilimsel bir değeri yoktur Bu nedenle bu rakamlara dayanılarak zamanın nüfusu ve özellikleri hakkında bir takım değerlendirmeler yapmak sağlıklı olmayacaktır Bu yüzden Van Gölü çevresinde, özellikle Van'ın nüfusunun zaman içindeki seyrinin ortaya konmasının Cumhuriyet Devrinde düzenli periyodlarla yapılan nüfus sayımlarının sonuçları ışığında yapılması daha anlamlı ve gerçekçi olacaktır




Birinci Dünya Savaşı sırasında (20 Mayıs 1915) Van'ın Ruslar tarafından işgal edilmesiyle nüfusun büyük bir kısmı Van'ı terk ederek Anadolu'nun daha güvenli bölgelerine göç etmiştir Rus ve Ermeni işgaliyle şehir, gerek şekil, gerek nüfus ve gerekse fonksiyon yönünden büyük değişikliklere uğramıştır Çok sayıda binanın tahrip edilmesi sonucu şehir küçülmüş, önceleri Türk ahalinin göç etmesi, daha sonra ise Ermeni nüfusun bölgeyi terk etmesi ile şehrin nüfusu o kadar azalmıştır ki 1889'da 35000 olan nüfus bu dönemde 7000'e kadar düşmüştür

1927-55 arasındaki hızlı nüfus artışı büyük ölçüde 1933 yılında yapılan bir idari düzenleme ile Hakkari'nin ilçe yapılarak Van'a bağlanmasından kaynaklanmaktadır Ancak bu durum uzun sürmemiş, 1936 yılında çıkarılan bir yasa ile Hakkari yeniden il yapılmıştır Aynı yıl yürürlüğe giren bir başka yasa ile de Bitlis il olmuş ve Van'ın Ahlat ilçesi Bitlis'e bağlanmıştır

İl nüfusunda anormal artış ve düşüşlere yol açan bu arızi durum dikkate alındığında;

1927-97 yılları arasında Van nüfusunun, 1935-40 yılları arası hariç, daima ülke ortalamasının üzerinde arttığı görülür 1960-65 yılları arasında %469 a ulaşan yıllık nüfus artış hızıyla Van'da bir nüfus patlaması gerçekleşmiştir Takip eden yıllarda yıllık artış hızında bir miktar düşüş kaydedilmişse de bu hız ülke ortalamasının üzerinde gerçekleşmiş ve bugünkü nüfusa ulaşılmıştır


İlimizin 2000 yılındaki nüfusu 877524, 1990-2000 dönemindeki yıllık nüfus artış hızı % 32 'dir İlimize bağlı bulunan 11 ilçeden Erciş ilçesi 147424 nüfusu ile en fazla nüfusa, Bahçesaray ilçesi ise 16795 nüfusu ile en az nüfusa sahip olan ilçelerimizdir İlimizin yıllık nüfus artış hızı en yüksek olan ilçesi %3905 ile Erciş iken en az olan ilçesi % -1429 ile Gürpınar'dır


İlimizin Merkez ilçesinin şehir nüfusu artış hızı % 603'tür İlimize bağlı ilçelerin, merkez ilçe hariç, şehir nüfusları incelendiğinde, şehir nüfusu en fazla olan ilçenin Erciş ilçesi, en az olan ilçenin ise Bahçesaray ilçesi olduğu görülmektedir Şehir nüfus artışının en fazla olduğu ilçe % 9879 ile Çaldıran ilçesi, en az olduğu ilçe % -1512 ile Başkale ilçesidir İlimize bağlı bulunan tüm bucak ve köylerin yıllık nüfus artış hızı %1384'tür


Nüfus yoğunluğu olarak ifade edilen bir km2'ye düşen kişi sayısı, il genelinde 45 ve il merkezinde 194 iken ilçelere göre, 9 ile 79 kişi arasında değişmektedir Yüzölçümü büyüklüğüne göre, ilk sırada yer alan Gürpınar ilçesinde nüfus yoğunluğu 9, yüzölçümü en küçük olan Edremit ilçesinde nüfus yoğunluğu 67 kişidir

İlimizde bulunan toplam 567 köyden 243'ünün nüfusu 500'ün altında olup, köylerimizin büyük bir çoğunluğu yüksek bir nüfusa sahiptir


Son 73 yılda ülkemizin nüfusu yaklaşık 5 kat artış göstermiştir Aynı dönemde, İlimizin nüfusu 116 kat artış göstermiş ve 2000 yılında 877524'e yükselmiştir

1927-1935 döneminde ilimizin yıllık nüfus artış hızı %396'dır

İlimizin nüfusu 1927-2000 döneminde sürekli artış göstermiştir İlimizde en yüksek yıllık nüfus artış hızı % 4693 ile 1960-1965 döneminde ve en düşük yıllık nüfus artış hızı ise % 1738 ile 1935-1940 döneminde gerçekleşmiştir 1990-2000 döneminde Van ili'nin yıllık nüfus artış hızı % 32 dir


İlimizin Merkez ilçesindeki nüfusun %79'u şehir merkezinde yaşarken %21'i Merkeze bağlı köylerde yaşamaktadırDiğer ilçe nüfuslarının yüzdelerine baktığımızda;

%48 ile en yüksek şehir nüfusuna sahip ilçemiz Erciş iken, %11 ile en düşük şehir nüfusuna sahip ilçemiz Özalp'tır


İlimizde bulunan 118514 hane halkının yaklaşık %55'i şehirde yaşamaktadır İl genelinde ortalama hane halkı büyüklüğü 75'dir Muradiye ilçe merkezi 97'lik ortalama hane halkı büyüklüğü ile en yüksek, Edremit ilçe merkezi 64'lük ortalama hane halkı büyüklüğü ile en düşük değere sahiptir


GÖÇ ve İSKAN


Bir yerleşim yerinin nüfus yapısını ve nüfus artış hızını etkileyen en önemli faktörlerden biri de nüfus hareketleri, yani göçlerdir Göçler, ekonomik gelişmenin ve toplumsal canlılığın hem sonucu, hem de sebebidirler Sonucudurlar çünkü, bir yerleşim yerinin ekonomik gelişmesi ve toplumsal canlılığı bu yerleşim yerinin diğer yerleşim birimlerinden nüfus, yani göç almasına sebep olurlar Sebebidirler çünkü, herhangi bir sebepten göçe maruz kalan bir yerleşim yeri, göçün yarattığı nüfus baskısı sonucu ekonomik kaynaklarını daha rasyonel ve verimli kullanmaya yönelirler ve bu da ekonomik ve toplumsal gelişmeye yol açar Bir yerleşim yerinin göç alma ve/veya göç verme eğilimi, bu eğilimin ortaya çıkardığı net göç oranı ve bunun niteliği, o yerleşim yerinin toplumsal ve ekonomik yapısı hakkında bize çarpıcı bilgiler sunar


Van İli, yani bölge müdürlüklerinin merkezi olması ve bünyesinde bir üniversiteye sahip olması ayrıca, ordunun bu ilde günümüzde de kolordu düzeyinde teşkilatlanmış olması ilimizin kamu hizmetlileri olarak; subay, asker, öğretmen, öğretim üyesi ilin önemli oranda nüfus çekmesine yol açmıştır Ayrıca idari teşkilatlanmadaki konumu itibari ile kamu yatırımlarından aldığı pay da ekonomik hayata nispi bir canlılık kazandırmıştır Fakat, buna rağmen Van, orta düzeyde net göç veren, gelişmişlik sıralamasında en altlarda yer alan bir il olmaktan kurtulamamıştır ki bu durumu iki temel sebebe bağlamak mümkün görünmektedir: İlde hakim olan ekonomik faaliyetlerin tarım ve hayvancılığa dayalı olması ve bu faaliyetlerinde geleneksel olarak geçimlik düzeyde sürdürülmesi, buna bağlı olarak Türkiye ortalamasının üzerinde seyreden yüksek nüfus artışının yol açtığı sorunlar Nüfus baskısının, tarım ve hayvancılık alanlarında ve göç verme yolları ile azaltılması, geleneksel ekonomik ve toplumsal yapının sürdürülebilmesini sağlamaktadır

Yukarıda sayılan iki temel sebepten dolayı Van İli bugüne kadar sahip olduğu potansiyelleri dahi kullanamamış, geri kalmışlık zincirini kıramamıştır Fakat, 1990'lı yıllarda Van'ın, özellikle Merkez ilçenin, maruz kaldığı kitle halinde göçler ve bu göçlerin yarattığı toplumsal ve ekonomik sorunlar, bugüne kadar sürdürülmesi mümkün olan geleneksel ekonomik ve toplumsal yapıları sürdürülemez hale getirmiş ve Van'ı ekonomik ve toplumsal açıdan köklü dönüşümlerin eşiğine getirmiştir


Van'ın, özellikle de Merkez ilçe'nin, maruz kaldığı nüfus baskısını ve bu nüfus baskısının ortaya çıkardığı sorunları, ekonomik ve toplumsal dönüşüm için tarihi bir fırsat olarak değerlendirebilmek, her şeyden önce göç eden nüfusun akılcı politikalarla kalıcı olarak iskân edilmeleriyle mümkündür Göç edenlerin iskânına yönelik politikalar, ilk bakışta pahalı görünmelerine karşılık, orta ve uzun vadede sürdürülebilir olan, ekonomik, toplumsal ve siyasal dönüşümü ve bütünleşmeyi sağlayacak yegane yol gibi görünmektedir 1996 yılında terör nedeni ile Van'a göç edenlerin iskanına yönelik olarak, valiliğin girişimi ve öncülüğünde kurulan Yalım Erez Mahallesi bu yolda atılan kapsamlı, düşünülmüş ciddi bir adımdır Bu adım, kendinden beklenen başarıya tam olarak ulaşması ile benzer iskan projelerinin de hayata geçirilmesine örnek olacaktır


İlimizde 12 ve daha yukarı yaştaki nüfus içinde iş gücüne katılma oranı % 59 olup cinsiyete göre önemli farklılık göstermemektedir İş gücü katılma oranı erkek nüfus için %70, kadın nüfus için %47'dir Erkek nüfusunun işgücüne katılma oranı köyde %84 iken, il merkezinde %61, ilçe merkezlerinde %59'dur Erkek nüfusta Başkale ilçe merkezinde iş gücüne katılma oranı %72 ile en yüksek, Bahçesaray ilçe merkezinde %46 ile en düşük düzeydedir İş gücüne katılma oranı kadın nüfus için yerleşim yerine göre çok büyük farklılık göstermektedir Köydeki her 100 kadından 88'i işgücündeyken bu oran il merkezinde %9, ilçe merkezlerinde ise %7'dir


İstihdam edilen nüfusun iş gücü nüfusu içindeki oranı; erkek nüfus için %85, kadın nüfusu için %95'dir İstihdam edilen nüfusun ekonomik faaliyete göre yapısı, yerleşim yerine ve cinsiyete göre değişmektedir İstihdamdaki erkek nüfusun %43'ü hizmet sektöründe çalışmaktadır Bu oran il merkezinde %78, ilçe merkezlerinde %79 ile köylerden daha yüksek orana sahiptir İl genelinde tarım sektöründe istihdam edilen erkek nüfusun oranı %47 iken, köyde bu oran %77'ye yükselmektedir İstihdam edilen kadın nüfusun %95'i tarım sektöründedir Köyde istihdam edilen kadın nüfusunun hemen hemen tamamı tarımda çalışırken, şehirde istihdam edilen kadın nüfusunun çoğunluğu hizmet sektöründe çalışmaktadır