Gladyatörler

Gladyatör, Latincede kılıç ustası anlamına gelir(gladius)Roma İmparatorluğu döneminde ise profesyonel dövüşçülere verilen addırBu kişiler çoğunlukla köle veya suçlu insanlardıGladyatörlüğün tarihi daha da eskidirEtrükslerdeki cenaze törenlerinde bazı özel dövüşler yapılırdı ve bunlar ölümle biterdi
Amaç ,ölen kişiye öbür dünyada silahlı bir hizmetkar sunmaktıSonraları bu uygulama bölgesel olarak yayıldı ve nitelik değiştirdiSözkonusu yerler Roma İmparatorluğunun yönetimine geçtikçe gladyatörlük benimsendi
*
Roma’da dövüşler iki kişi arasında yapılıyorduÇiftlerin sayısı ilk günlerde 3 idiSonraları bu sayı 300’e kadar yükseldiZamanla daha da arttıÖyle ki İS 107 yılında 5 bin çift dövüşmüştüGladyatörler,kullandıkları silahlar ve dövüş stilleri yönünden çeşitli gruplardan oluşmuştuMuhtelif kılıç,kalkan,miğfer,ağ,mızrak,kement ve zırh bellibaşlı silah çeşitleri idiAtlı ve arabalı gladyatörler olduğu gibi,siperlikli miğferlerle görmeden dövüşler de oluyorduGladyatör dövüşleri ekonomik bir faaliyettirÜstelik yasalara göre belirlenmiş kurallar uygulanıyorduOkullar kurulmuş,özel öğretmenler ders vermiştirDövüşecek kişilerin sahipleri sermayelerini bu uğurda değerlendiriyorlardıBazı tüccarlar dövüşçü kiralayarak ta bu alana katılıyorlardıBugünkü terimlerle konuşursak,gladyatör bir işveren emrinde çalışan işçidirAncak onun emek olarak sunduğu iş, dövüşmektiÖlüm de bu işin kaçınılamaz eklentisidir
*
Arenaya çıkan birisinin yapacağı tek şey ölümüne dövüşmektirKorkan veya tereddüt eden kişi,kamçı ile, kızgın demirle dövüşe zorlanırdıYaralanan birisi,hasmının insafındadırHayatta kalabilmesi için işaret parmağını havaya kaldırırİlk zamanlarda yaralının yaşaması veya ölmesi kararını gösteriyi düzenleyen kişi verirdiSonraları bu karar izleyici olan halka bırakıldıUygulama ,mendil sallamak veya çeşitli parmak hareketleri ile verilen işaretlerdi
*
Başarılı olan gladyatörler arasında ün sahibi olanlar, toplumda önemli yerlere gelenler olmuşturHatta siyasette bile yer aldıkları görülürİşin içinde ticari kazanç olduğu için ,iflas etmiş iş adamları bile gladyatör olmuşturÖzellikle köleler her an ölümle burun buruna olduklarından sık sık isyan etmişlerdi
Bu isyanların en önemlisi Spartaküs’ün önderliğindeki ayaklanmadır
*
Bütün bunları bugünkü bakış açısıyla değerlendirmek hatalıdırİnsan hakları,yaşam hakkı gibi değerler elbette o dönemlerde söz konusu değildir
Gladyatörlerin büyük çoğunluğu köle olduğu için bu kavramlar zaten olamazdıZira kölelik te o dönemlerin kabul ettiği,aksinin düşünülemediği bir sosyal kurumdurEkonomik altyapı, köleliği gereksiz ve anlamsız kılacak şekilde geliştikçe gladyatörlük te önemini kaybetti

Gladyatörlerin dünyasına gezi

Turan GÜLTEKİN



Kültür Bakanı İstemihan Talay geçen hafta İzmir, Selçuk Müzesi'nde Efes Gladyatörleri Sergisi açtı Sergi, Efes kazılarını sürdüren Avusturya Arkeoloji Enstitüsü ile Avusturya Bilimler Akademisi'nin ortak çalışmasının ürünü

Avusturya Arkeoloji Enstitüsü, 1991-1995 arasında Efes Stadyumu'nun yanında kutsal yol Damianus Stoası'nın üzerinde yaptığı kazılar sırasında gladyatör mezarları buldu Sergilenenler işte bu mezarlardan çıkan buluntular 120 gladyatör mezarından çıkarılan kemikleri bilim adamları inceledi Sahiplerinin hangi tür silahla öldürüldükleri, ölümcül darbeyi nerelerinden aldıkları belirlendi İskeletlerin orijinalleri, silahların benzerleri yapıldı Selçuk Müzesi'nde yeni açılan iki sergi salonundan birindeki Efes Gladyatörleri Sergisi, zamanının ölüm makinelerinin yaşamına ışık tutuyor Kan kırmızısı duvar Efesli gladyatörlerin dünyasına açılan kapının girişini temsil ediyor İstemeseler de kendilerini çeken kapıdan geçip kanla boyanmış dünyaya girenler gladyatörlerin kökeni, gelişimi, eğitimi, karanlık ve kasvetli soyunma odaları, geri dönüşün olmadığı arenalar hatta dövüş sonuçları hakkında ayrıntılı bilgiye sahip oluyorlar Aydınlığa açılan arena kapısından seyredilebilen dövüş sahnelerinin yeraldığı similasyonlar arenadaki amansız dövüşü, çığlıkları, tezahüratlarıyla sergiyi gezenleri çağlar öncesine götürüyor Yıl sonuna kadar Selçuk Müzesi'nde açık kalacak olan Efes Gladyatörleri Sergisi daha sonra Avusturya'ya gidecek

DÖNEMİN KAHRAMANLARI

Gladyatörler, zamanlarının ölüm makineleriydi ama halk tarafından çok sevilirlerdi Esir olmalarına rağmen toplumda askerlerden sonra en prestijli insanlardı Efesliler'in tıklım tıklım doldurduğu arenada baş parmaklar ölümü işaret için aşağı döndüğünde, ayakta olan ve elindeki ölümcül silahı yerdekine saplayan kişi bir anda herkesin sevgilisi oluveriyordu Haklarındaki efsaneler kulaktan kulağa dolaşırdı En ünlülerinden Crescens kadınları ağına düşüren bir kazanova, Celadius ise genç kızların sevgilisiydi

VAZGEÇİLMEZ EĞLENCE

Efesliler'in gladyatör dövüşlerini Etrüskler'den aldıkları rivayet edilir MÖ 1 yüzyıldan 4 yüzyıla kadar süren gladyatör dövüşleri başlarda cenaze törenlerinin bir etkinliği olarak tezahür etti Zamanla dini karakterinden sıyrılıp bir halk eğlencesine, politik ya da milli gösterilerin vazgeçilmez parçasına dönüştü Bilinen ilk gladyatör dövüşünü Romalı General Lucullus MÖ 69'ta düzenlendi Sonraları zengiliği ile ünlü aileler kendilerine gladyatör okulları kurdu Efes'teki en ünlü gladyatör okulu Vedius Ailesi'nin Şirince yolu üzerinde kurduğu okuldu Bu okullarda savaş esirleri, köleler ve mahkumlar gladyatör olarak eğitilip, dövüştürülüyordu Gladyatörler tahta silahlarla eğitim alır, kas yapısının güçlenmesi için bol proteinli yiyeceklerle beslenirdi Dövüş zamanı geldiğinde ‘‘Yakılacağımıza, zincire vurulacağımıza, yenileceğimize ve demirle öldürüleceğimize yemin ederiz'' diye andiçer arenaya salınırlardı

AYAKTA KALAN ÖZGÜR

Gladyatörler kimi zaman karşılarında kendileri gibi bir köle kimi zaman ise azgın bir aslan ya da ayı bulurdu Sonuç ise genellikle ölüm olurdu Dövüş sonunda üç kez ayakta kalan gladyatör usta sınıfına geçer, beş kez ayakta kalan ise özgürlüğüne kavuşma hakkını elde ederdi Ancak gladyatörlerden pek azı özgürlüğü tercih edip okullardan ayrılırdı Okullarda kalanlar ise ordunun en gözde subaylarını eğitirlerdi

ÖNCE DÖVÜŞ DERSİ

Öğretmenlik rütbesine yükselmiş usta bir gladyatör iki öğrencisine kavga etmeyi öğretiyor Öğretmen sopayla hamlenin nasıl yapılacağını anlatıyor Gladyatörler yaklaşık dört yıl süren eğitimlerini tahtadan yapılmış silahlarla tamamlar, arenaya çıkmadan kısa bir süre önce gerçek silahlarla tanışırlardı Antrenmanı anlatan bir başka kabartmada, gladyatörün karşısındaki kişiye yaklaşma şekli gösteriliyor Gladyatörlerin eğitimleri aşama aşama gerçekleştirilirdi Her silah, her duruş şekli için ayrı bir eğitim verilirdi Sürekli olarak proteinli gıdalarla beslenen gladyatörler kas yığını ve sonra da ölüm makinasına dönerdi

ÖLÜME MAHKUM EDİLEN GLADYATÖRLER

İlk gladyatörler herhangi bir suçtan dolayı ölüme mahkum edilen suçlulardı Suçlu oldukları boyunlarına takılan bir halatla anlatılırdı Arenadaki ilk dövüşten sağ çıkan mahkum, gladyatör okuluna alınır eğitilirdi Salonun iç bölümünde bulunan bu kabartma ölüme mahkum edilmiş iki gladyatörü arenada dövüş sırasında gösteriyor (sağda) Gladyatör dövüşlerinin karşıtları da vardı İstemeyenler anfi tiyatroda yapılan dövüşleri çeşitli şekillerde protesto ederlerdi Protestolarını toplu bir dövüşü anlatan bir kabartmayı tahrip ederek bile gösterdiler

MİLASLI KALİTOS

13 mermer kabartmadan biri Sergilenmek üzere Milas'tan getirildi Kabartmanın çevresindeki sekiz halka Kalitos'un Milas arenasında sekiz dövüş yaptığını anlatıyor Gladius ustasıymış, sağ ayağını ileride tutarak dövüşürmüş, miğferi ise sergiye sembol olmuş

13 DÖVÜŞ KAZANDI

Efes'te toplam 13 dövüşü kazanan bir gladyatörü anlatan bir kabartma Gladyatörün yanında bulunan palmiye yaprağı galibiyeti simgeliyor Galibiyeti simgeleyen halkalar kabartmanın içerisinde yer kalmadığı için çerçeve dışına çizilmiş Dövüşlerin yılda iki kez yapıldığını düşünürsek, bu gladyatörün çok uzun yıllar yaşadığı sonucuna varabiliriz Ancak kemikler üzerinde yapılan incelemeler en uzun yaşayan gladyatörün bile 35'inde hayatını kaybettiğini ortaya koyuyor

İŞTE ÖLDÜRÜCÜ DARBE

Efes Antik Kenti'nde bulunan gladyatör mezarlığından çıkarılan kemikler, kemik bilimcileri tarafından incelendikten sonra hangi tür silahla öldürüldükleri belirlendi Yapılan simülasyonlarla da kemiğin yeri ve darbenin şekli gösterildi Kafatasından aldığı öldürücü darbeyle hayatını kaybeden bir gladyatörün simülasyonu Dört uçlu silah ile diz kapağından aldığı darbenin ardından yere yıkılan gladyatör rakibinin öldürücü darbelerine karşılık veremedi Arenayı çevreleyen tirübünlerde bulunan halk başparmaklarını aşağıya doğru eğdi Yere yığılan gladyatörün affedilmediği anlamına gelen bu hareketin sonu ölüm Eğer parmaklar yukarı kalkarsa yenilen gladyatör affedilir ve tedaviye alınırdı

HER AMACA BAŞKA BİR SİLAH

Efes'te bulunan kabartmalardan esinlenerek gerçeğe uygun olarak yapılan silahlar dövüşlerin ne kadar öldürücü olduğunu gösteriyor Her amaca göre bir silah bulunuyor Gladyatörün elindeki gladio rakibininin zırhını delecek güçte değilse, ucu kıvrık olan silahı kullanarak zırhın altından rakibini yaralamaya çalışırdı Silahlar ziyaretçilerin dokunabilmesi için salonun ortasında sergileniyor