Tarihi Kocaeli Hereke Halıları

HEREKE HALISI



Osmanlı saraylarının halı ihtiyacı, Hereke Fabrikası kurulmadan önce Uşak, Gördes, İzmir ve Bursa'da saray tarafından verilen resim ve örneklere uygun olarak imal ettirilmekteydi 1891 yılında Sultan II Abdülhamid'in girişimleriyle, kumaş dokumanın yanı sıra halı üretimine başlayan Herek fabrikası seçkin ürünleriyle, küçük bir kasabanın ismi, dünyaca tanınan ve bilinen ilk Türk markası olmuştur Bu dönemde fabrikada üretilen halı ve kumaş desenlerinin, Yıldız Sarayı bünyesindeki Tamirhane-i Hümayun Ressamı olan Emil Meinz tarafından çizildiği bilinmektedir Sultan Reşad döneminde (1909-1918) faaliyetlerine aynı şekilde devam eden Hereke fabrikasının, yalnız saray ve yakın çevresinin dışında, Avrupa'daki fabrikalar gibi daha geniş bir kesime hitap etmesi düşünülmüş ve bunun için el tezgahları yanında makine üretiminin artırılması gerekli görülmüştür Halıcılık ticari açıdan İmparatorluğun son dönemlerinde çok ilgi çekici gelişmeler göstermiştir Yabancı piyasalarda Türk halısına karşı ilginin artması o günlerin önemli olaylarındandır




Osmanlı Saray Nakkaşları'nın çizdiği halı tasarımları ile kendi ne özgü desen ve renk yapısı bulunan Hereke halılarının desen adları: Yedi Dağın Çiçeği, Bindallı, Sultan Ahmet, Gülnazar, Kırçiçeği, Pençeli, Lalezar, Dolmabahçe, Kafkas, Zümrüdü Anka, Tavuz kuşu, Tebriz, Buruciye, Polonez, Bademli, Yıldızeli, Çeşmibülbül, Şale, Binbirçiçek Hereke halısı kurulduğu 1843 yılından beri Osmanlı Dokuma Sanayi'nin en önemli k urumu olarak faaliyet gösteren ve ürünleriyle İmparatorluk yaşantısının son yüzyılını belirleyen Hereke Fabrikai Hümayunu Avrupa'da prestijli bir markaya dönüşmüştür Avrupa'da birçok sergilere katılarak ödüller almıştır Bunlar: 1855 yılında "Paris Uluslar arası Sergisi" 1862 "Londra IIUluslararası Sergisi",1892 Viyana, 1894 Lyon, 1910 Brüksel ve 1911 Torino sergisi gibi?


Hereke halısı saf ipeğin ve yünün olağanüstü işlenmesiyle sanatsal formunu yakalamıştır Hereke'nin dünyaca ünlenmiş ipek halılarında yine dünyaca kalitesi bilinmiş bir başka Türk gelenekseli olan Bursa'nın saf ve kaliteli ipeği kullanılır Herek yün halısı ise; daha yüksek gerilme kuvvetine dayanan pamuk atkı ve çözgülerin kullanılmasıyla sık ve uzun ömürlü hale getirilir Hereke yün halılarındaki düğüm yoğunluğu; yün halılarda m2'de 360 bin, ipek halılarda m2'de 1 milyondur Hereke zarif çiçeklerin salındığı rengarenk zeminlerini büyük bir incelikle gözler önüne serer Lacivertin en gecesini, fildişi ve tarçının en baharatlısını, sarının ve yeşilin en doğalını, kırmızının en ateşlisini, sayısız tonuyla kaynaştırır, çiçekleri dallara, yapraklara sarar


Bir dönem Hereke Fabrikai Hümayunu, Sanayi ve Maadin Bankası tarafından, daha sonra Atatürk döneminde Sümerbank tarafından idare edilmiştir Sümerbank idaresinde bulunduğu dönemde 16 ve 17 yüzyıl Osmanlı süsleme sanatlarında görülen motiflerden yola çıkılarak tasarımı yapılan halı örnekleri dokunmuştur Milli Saraylar koleksiyonunda görülen 19 yüzyıl sonunda ve 20 yüzyıl başında dokunmuş özgün tasarımların üretimi ise durmuştur 1994 yılına kadar Sümerbank ve bağlı kuruluşlarına bağlı olarak faaliyet göstermeye devam eden fabrika, 1994 yılında Özelleştirme Yüksek Kurulu Kararı ve 4046 salıyı Özelleştirme Kanunu gereğince Türk Kültür ve Sanatının korunması, devam ve geliştirilmesi için bu konuda önemli görevler üstlenen Milli Saraylar Daire

Başkanlğı'nın bünyesinde "Müze-Fabrika" statüsünde faaliyetini sürdürmesi amacıyla TBMM'ye devredilmiştir


1995 yılından bu yana Hereke halılarını özgün örnekleriyle üreterek 19 yüzyıl estetiğini yaşatmayı amaçlayan çalışmalara başlanarak (gerek fabrikanın arşivlerinde bulunan çizimler, gerekse Milli Saraylar koleksiyonunda bulunan halılar arasından seçim yapılarak) koleksiyon serisi oluşturulmaktadır


Koleksiyon serisi dışında, fabrika desinatörleri tarafından eski örneklerden yararlanılarak ve küçük boyutlarıyla hediyelik olarak tasarımı yapılan pano tipi ipek halılar da yeni çalışmalar arasındadır Hereke üzerinde söylenebilecek en önemli şey halıda ilmekleşen, yıllarla büyütülen emektir


Osmanlı döneminde dünya çapında ün kazanan Hereke halıları, eski ününü yeniden yakalayacak özgün örneklerin tekrar üretilmesiyle kültürel mirasımızı ilelebet yaşatacaktır