Şanlıurfa El Sanatları Tarakçılık

Şanlıurfa EL SANATLARI TARAKÇILIK
Şanlıurfa EL SANATLARI TARAKÇILIK


Şanlıurfa'nın geleneksel el sanatlarından olan tarakçılık, günümüzden 50-60 yıl öncesine kadar Eski Arasa Hamamı ile Hoca Abdülvahit Camii arasında kalan çarşıdaki 20 kadar dükkânda icra edilirdi Fabrika türü plastik tarakların imal edilmesiyle önemini yitiren bu sanatın son ustası Şıh Müslüm Özbal'dır Tarakçı Bakır, Tarakçı Mehmet ve Tarakçı ımam, bu sanatın 30-40 yıl öncesinin tanınmış ustalarından idi


Bugün bu sanatı terketmiş olan Şıh Müslüm Özbal Usta, tarak kullanma alışkanlığının saçta kepeklenmeyi, dökülmeyi ve bitlenmeyi önlediğini söylemektedirŞanlıurfa'da tarak; deve'nin bacak kemiğinden, annep, armut ve iyi cins ceviz ağacından yapılmaktadır


Beyaz renkteki deve kemiği fildişi görünümü verdiğinden, diğerlerine nazaran sert ve dayanıklı olduğundan daha çok tercih edilmektedir Bu kemik ayrıca tarakçılar tarafından göze sürme çekmede kullanılan "Sürme Mili", eskiden berberlerin sünnet esnasında kullandıkları "Sünnet Mili" ve tabanca kabzasına kakma yapımında kullanılmaktadır Deve kemiği ayrıca tespihçiler tarafından tespih yapımında da kullanılmaktadır


Annep, armut ve ceviz ağaçlarının kesildikten sonra kurumaları için, üzerlerinden 1 yaz mevsimi geçmesi gerekmektedir Şanlıurfa'da yetiştirilen ceviz ağaçlarının kerestesinin tarak yapımına elverişli olmadığı söylenmektedir Bu iş için daha çok, siyah kalitede olan Elazığ ve Diyarbakır'ın ceviz ağaçları tercih edilmektedir


Deve kemiği ve ağaç bulunmadığı durumlarda nadir olarak Camız boynuzundan da tarak yapılmaktadır Ancak, sıcak suya karşı dayanaksız olan ve çabuk eğilen camız boynuzu, fazla tercih edilmektedir

ŞANLIURFA'DA YAPILAN TARAK TÜRLERİ


1 Kadın Tarağı: 9x75 cm boyutunda olup dişleri uzun kenara açılır tarağın genişliğine göre iki, üç veya dört parça kemikten yapılır


a İki tarafı sık dişli,


b Bir tarafı seyrek, bir tarafı sık dişli,


c Tek tarafı sık dişli,


d Tek tarafı seyrek dişli olmak üzere dört ayrı çeşidi vardır


2 Sakal Tarağı: 6x65 cm boyutunda olup tek parça kemikten yapılmıştır Tek tarafı sık dişlidir ve dişler uzun kenara açılmıştır Sakal taramada kullanılır


3 Erkek Tarağı: 10x45 cm boyutunda olup iki parça kemikten yapılmıştır Tek taraflı ve ince dişlidir

DEVE KEMİĞİNDEN TARAK YAPILMASI


Kesilen devenin bacak kemikleri, tarakçılar tarafından satın alınır Bu iş için, iri ve kaliteli kemik veren yaşlı develer tercih edilir Zayıf ve genç devenin kemiği küçük ve kalitesiz olduğundan tercih edilmemektedir


Keserle önce kemiğin kaba tarafları düzlenir ve eti kazınır Sonra parçalar halinde kesilerek ilik kısmı temizlenir Düzgün kesilmiş parça kemikler, yaz aylarında 1 hafta, kış aylarında ise 15-20 gün süreyle suda dinlendirilir Bu safhada kemik içersindeki ilik tortusu ve kan rengi kendini suya bırakır Kemikler sudan çıkarılarak ağaç mengeneye takılır ve ince dişli

"Yege" (eğe) ile parçalar halinde işlenir


Daha sonra bu parçalar yan taraflarından ince el matkabıyla delinir ve bu deliklere ince çiviler yerleştirilmek suretiyle birbirine tutturulur Çeşidine göre bir, iki, üç veya dört parça kemikten bir tarak boyu elde edilir


Parçaların yan yana bağlanmasında ayrıca yapıştırıcı bir madde kullanılmamaktadır Tutturulan kemikler tekrar mengeneye konulur ve özel olarak yapılmış ince dişli el testeresiyle tarağın dişleri açılır


Eğenin sivri kenarıyla tarak üzerine çizgiler açılarak süsleme yapılır


Keser, eğe, oynar tahta saplı ince el matkabı, testere ve tahta mengene tarakçılıkta kullanılan aletlerdir