Hammaddesi Bitkisel Lif Olan Geleneksel Sanatlar

Bitkisel Lif ile yapılan Geleneksel Sanatlar


Bitkilerin tohumlarından, saplarından, yapraklarından veya meyvelerinden elde edilen lifleridirDünyada bulunan bitkisel liflerin sayısı 2000'in üzerindedir Ancak bu çok çeşitli bitkisel liflerin pek çoğunun ekonomik önemi olmasa da, yöresel gereksinimleri karşılamak için hala kullanılmaktadır


Bitkisel lifler, bulundukları bitki organlarına göre;1)Tohum Lifleri (pamuk - asclepias), 2)Sak Lifleri (Keten - kenevir - jüt), 3)Yaprak Lifleri (sisal - abaca), 4)Meyve Lifler (Hindistan Cevizi lifi, Lif Kabağı) olarak sınıflandırılabilir


1)Tohum Lifler

Pamuk


Günümüzde pamuk liflerinden;iplik,dokuma,triko sanayinde,yatak,yorgan,yastık gibi ev eşyalarının dolgu materyali,döşemecilikte kıtık olarak,yapay ipek, dumansız barut,vernik,cila,yapay deri, selüloz sanayinde yararlanılmaktadırTohumlarından;bitkisel yağ üretiminde,sabun,yağlı boya yapımında,muşamba, plak,kağıt hamuru,küspesinden hayvan yemi,gübre olarak yararlanılmaktadır

Pamuk ülkemizde başta Çukurova olmak üzere Akdeniz,Ege bölgesinde yoğun olarak yetiştirilmektedirElle veya makine ile hasat edilen pamukların lifi tohumlarına yapışıktırÇırçırlama adı verilen işlemle lifler temizlenerek kullanılır hale getirilmektedir


Ülkemiz ekonomisinde pamuk önemli yer tutmaktadırİplik, dokuma, hazır giyimde de kullanılan pamuk yurt dışına da ihraç edilmektedirPamuğun doğal rengi tam beyaz olmadığından, ağartılarak (kireç kaymağı, javel suyu ile) kullanılır hale getirilmektedir


İyi boya tuttuğu, desen basılabilir özelliği, nem tutabilme yeteneğinin yüksekliği, yıkama, kaynatmadan zarar görmemesi nedeniyle tekstil alanında tercih edilmektedirİç giyim için ideal olan bu dokuma,dekoratif ve estetik dış giyimlik kumaşlar,yatak yorgan örtüleri,çarşaf,masa örtüleri,havlu üretiminde kullanılmaktadır

2)Sak Lifleri

Bast lifleri olarakta isimlendirilen sak lifleri (çift çenekliler) bazı bitkilerine saklarından, bitki olgunlaşınca bitkinin kabuk, odunsu kısımlarından ayrılarak elde edilmektedirBu grupta bulunan lifler, keten, kenevir, jüt, rami'dir

Keten

Tek yıllık otsu bir bitki olan keten yağ, lif keteni olarak iki çeşittirBitkide yapraklar gövdeye yapışıktırToprağa en yakın kısmı ile gövdenin üst kısmında dallanmanın başladığı nokta arasında kalan kısma "Teknik Sap Uzunluğu" denilmektedirElle veya makine ile hasat edilen bitkinin ileri olgunluk dönemlerinde lif kalitesi düşmekte, yağ üretimi yükselmektedir


Hasat edilen keten bitkisi demetler halinde kurutulmaktadırKurutulan bitkiden lifler, mekaniksel, havuzlama (havuzlama sırasında söz konusu bakteriler pektini parçalamakta,lif kümelerinin bitki sapının odun kısmından kolayca ayrılmasını sağlamaktadır) yöntemleri ile ayrılmaktadırKeten lifleri sak lifleri arasında en dirençli liflerdir

Doğal keten liflerinin rengi sarımtırak gri veya esmerdirAğartılan keten lifleri oldukça beyaz, yumuşaktırIsıyı kısmen iletmekte, pamuğa göre daha az hava tutmaktadır, bu nedenle vücudu sıcak tutma yetenekleri düşüktür


Boyanması pamukla benzeşmektedir, ancak bu işlemin çabuk, dikkatli yapılması gerekmektedirKeten boyacılığında daha çok kükürtlü boyalar kullanılmaktadır


Keten lifleri kalitesine göre kaba yada ince dokumaların yapımında kullanılmaktadırYatak örtüsü, masa örtüsü, iç, dış giysi, dekoratif örtüler, çadır bezi, sırt çantası, ekmek torbası, yelken bezi gibi ürünler yapılmaktadırTeknik zorluklar nedeniyle çözgü ipliği pamuk atkı ipliği keten olarak da dokunabilmektedir

Kenevir

Keten, pamuk gibi endüstri bitkisidirKenevirin temel ürünü liftir, ancak elde edilmesi çok zahmetli olduğundan dünyada kenevir üretimi azalmıştırKenevir tarımı ülkemizde çeşitli bölgelerde yapılmaktadırYetiştirilme amaçlarına göre (lifi, tohumu, hem lifi hem tohumu için )farklılık göstermektedir

Kenevir tek yıllık otsu bir bitkidirGövdesinde belirli aralıklarla boğumlar bulunmaktadırBu boğum aralarındaki mesafenin fazlalığı lif verimini artırmaktadır Kenevir de elle veya makine ile hasat edilmektedir


Kurutulmak üzere tarlalara serilmekte, kuruduktan sonra küçük demetler haline getirilerek deste yapılamaktadırDesteler kuruyunca büyük demetler halinde tarlada dikili bırakılmaktadır Kuruyan demetler havuzlama yöntemiyle lifin saktan ayrılması sağlanmaktadır

Diğer sak liflerinde olduğu gibi kenevir liflerinin elastikiyeti, esnekliği azdırKimyasal yapı bakımından ketene benzemektedirLiften;yelken bezi,çadır bezi, halılarda çözgü ipi, dikiş ipliği, bağlama ipleri, yangın musluğu hortumu gibi ürünlerin yapımında kullanılmaktadır

3)Yaprak Lifleri

Yaprak lifleri bazı monokotiledon bitkilerin yapraklarından elde edilmektedirBir çoklarında yaprağın dış kısmında yüzeyin hemen altında yoğunlaşarak toplanmış şekildedir


Lif kökleri yaprak dokusu içerisinde yapıştırıcı, mumlu maddeler ile birleştirilmişlerdirBu birleştirmeden dolayı demetler halinde bulunan liflerin yaprak içerisindeki asıl görevleri yaprağı dirençli kılmak, yaprağa sertlik kazandırmaktadır

Yaprak lifleri sert tutumlu, kaba liflerdirBu nedenle bu liflerin eğilip bükülmeleri oldukça zordurTicarette, endüstride en fazla önem taşıyan yaprak lifleri Irıdales takımına ait olan bitkilerden (Agav Lifleri, Manila Kendiri, meyle lifleri) elde edilmektedirÜlkemizde mısır kapçığından dokumalar yapılamaktadır

Hasır Dokuma

Günümüzde sazdan, mısır (Karadeniz bölgesinde) kapçığından hasır dokuma yapılmaktadırYere kurulan dikdörtgen şeklindeki tezgaha sazlardan veya mısır kapçıklarından hazırlanan çözgüler arasından yine aynı malzemeyle hazırlanan atkıların bir alt bir üst geçirilmesiyle dokunmaktadır


Eskiden daha çok yer yaygısı, duvar örtüsü, namazlık olarak kullanılan bu ürün günümüzde daha çok meyve kurutmak üzere sergi veya dekoratif malzeme olarak değerlendirilmelidir

Sepet Örücülüğü

Sepet, sazdan, kaytan, ince ağaç dalları vb veya plastik, metal gibi maddelerden yapılan değişik nesneleri koymaya, taşımaya yarayan saplı veya kuplu kaptırSepetçilikte daha çok söğüt, kestane, fındık, saman sapı, böğürtlen, rafya, kamış vb hammaddelerden kaba veya ince sepetçilik işleri görülmektedir


Anadolu'nun bir çok yöresinde; Konya, Kastamonu, Kocaeli, Trabzon, Rize, Edirne, Kırklareli vb bölgesel ağaçlardan, bitkilerden yararlanılarak sürdürülmektedirIslatılan malzeme sepet boyuna göre artı şeklinde yerleştirmekte, enine aynı malzeme bir alt bir üst geçirilerek örülmektedirGünümüzde kullanılacağı yere göre çeşitli boyda, biçimde, meyve sepetleri, çay, fındık, kuru erzak, taze ürün taşımak için sepetler yapılmaktadır

Tahıl Sapları


Günümüzde Saz kullanılarak çanta, hasır, plaj yaygısı, vb yapılarak turistik eşya olarak satışa sunulmaktadır

Nazarlık


Nazardan korunmak için kullanılan nazarlık, Anadolu'da en yaygın olan koruma yöntemidirNazarlıklar, nazarı uzaklaştırıcı etkisi olan çeşitli nesnelerdir

Halk inancına göre nazarlık, üzerinde taşıyan kimseye büyüye, hastalıklara, diğer kötülüklere karşı korumaktadır

Yapım malzemeleri; üzerlik otu, çörek otu, karanfil, çitlenbik, kuşburnu, arpa, sarımsak, mazı, iğde çiçeği, Fadime Ana Eli otu gibi bitkiler; koç boynuzu, kaplumbağa kabuğu, yılan kemiği, deniz kabukları gibi malzemelerdirBunların dışında mavi boncuk, göztaşı, mercan, akik, ayna, şap gibi malzemelerde kullanılmaktadır

Yakaya, omuza, boyna asılarak kullanıldığı gibi, beşik, ev, dükkan gibi yaşanan yerlere takıldığı gibi hayvanlarda da görülmektedirGünlük kullanımlarda duvar süsleri, sineklik, eşya, muska üzerindeki bezemelerde de yer almaktadır