Sokrates'in Hayatı

Sokrates Kimdir?

Sokrates Kim

SOKRATES


Sofistlere karşı koyanların başında yer alan İlkçağın en büyük düşünürlerinden biri olan Sokrates Sofistlere karşı koyar ama onlarla birleştiği yönleri de vardır Çünkü Sokrates de Sofistler gibi gelenek ve törelerin oluşturduğu ölçüler üzerinde düşünmeyi kendisine ilke yapmıştır


Sokrates 469 yılında Atina’da doğmuştur Heykeltıraş Sophroniskos ile ebe Phainerete’nin oğlu Kendisi ve yurttaşlarını ciddi olarak incelemeyi ahlakça olgunlaşmak için durmadan çalışmayı hayatının hep ödevi sayacaktır O da Sofistler gibi başlıca insan hayatının pratik sorunlarıyla ilgilenmiştir Ancak Sofistler utilitaristtiler yalnız yararı göz önünde bulunduruyorlardı Sokrates ise bu soruna gerçek derin bir ahlaki ciddiyetle yönelirOnun gerek sessiz sürekli felsefi düşünmeleri gerekse Atina’daki orijinal çalışmaları böyle bir anlayışla beslenmişlerdir Kendisi bir çığıra bir okula bağlı olmadığı gibi bir çığır da kurmaya kalkışmamıştır Ortalıkta çarşıda –pazarda dolaşır karşısına çıkanlarla konuşmaya çalışırdı Bunu da insanları hayatlarının anlam ve amaçları bakımından düşünmeye aydınlanmaya kımıldatmak onlarda bu isteği uyandırmak için yapardı Sokrates felsefesini dünya görüşünü bu yolla yaymıştır: bir şey yazmamıştır Sokrates 70 yaşında iken “gençliği baştan çıkarmak ve Atina’ya yeni Tanrılar getirmeye kalkışmak” ile suçlandırılıp mahkemeye verilmiştir Onu suçlayanlar anlayışsızlıklarından düşünceleri ayırt etmeyi bilmediklerinden Sokrates’i Sofist sayıyorlardı Hayata yol gösteren değer ve ölçülere körükörüne inanmayıp bunları akılla bulmak isteyişinde bu tutumunda Sokrates Sofistlerle ortaktı Ama onun Sofistlerle bundan sonraki temelli ayrılığını yobaz gelenekçiler ayıramayacak durumda idiler Sokrates hafif bir ceza ile kurtulabilirdi; ama boyun eğmek bilmeyen onuru yüzünden yargıçları kızdırıp ölüm cezasına çarptırılmıştır Tutukevinden de kaçmayı ret etmiş ve 399 yılının mayısında zehir içerek ölmüştür


Sofislerin bilgi anlayışı her bakımdan tek kişiyi kanılarında bir relativizme götürmüştü Sokrates’in ise göz önünde bulundurduğu ; sağlam herkes için geçerli olan bir bilgiye varmaktır O doxa (sanı)nın karşısına episteme (bilgi) yi koyar Yalnız episteme hazır hemen öğrenilebilecek öğretimle hemen bildirileverilecek bir şey değildir tersine; birlikte çalışarak uğraşılarak varılacak bir amaçtır Onun için Sokrates Sofistlerin yaptığı gibi öğretimle bilgileri edindirmeye kalkışmaz çevresindekilerle doğru’yu birlikte aramaya çalışır Din-gelenek otoritesine gözü kapalı bağlanmamada Sokrates Sofistlerle bir düşünüyor Ancak Sokrates’in akla düşüncenin objektif değerine bireylerin üstünde bir normun bulunduğuna sarsılmaz bir inancı var Onu Sofistlerden kesin olarak ayıran da bu inancıdır Onun kendine özgü öğretme ve araştırma yöntemi olan dialog (konuşma) da bu inanca dayanır Konuşma’da düşünceler ortaya konur bunlar karşılıklı olarak eleştirilir böylece de herkesin kabul edeceği şeye varılmak istenir Sofisler düşünceleri meydan getiren psikolojik mekanizmayı inceliyorlardı Sokrates ise doğru’yu belirleyen aklın bir yasası olduğuna inanır ve çevresindekilerle işbirliği yaparak bu doğru’yu araştırır “Ben bir şey bilmiyorum” ya da “Bir şey bilmediğimi biliyorum” derken de göz önünde bulundurduğu bu Onun için bunları bir şüphecilik diye anlamamalıdır


Sokrates’e göre bilimsel çalışmanın amacı duyularla edinilen tek tek algılar değil kavramdır Onun için Sokrates hep kavramın belirlenmesi sınırının çizilip gösterilmesi olan tanım’a (horismos definito) varmaya çalışır


Sokrates’in kullandığı yöntem tüme –varım (epagoge inductio) yöntemidir Aristoteles Sokrates’i bu yöntemin bulucusu diye gösterir Ancak Sokrates gelişigüzel bir araya getirilmiş tek tek haller arasında bir karşılaştırma yaptığı için tam bir tümevarım yöntemi geliştirdiği söylenemez


Sokrates bu yöntemini tıpku Sofistler gibi sadece insan hayatının sorunlarına uygulamıştır Onu “doğru bir yaşayış nedir hangisidir?” sorusundan başkası ilgilendirmemiştir Doğa felsefesiyle hiç uğraşmamıştır; kavramsal doğru’yu araması da yalnız ahlaki kaygılar yüzündendir İnsanın ahlakça kendisini eğitmesi yetiştirmesiyle bilim aynı şeydir Araştırma da bulunacak tümel doğru ahlak bilincine açıklık ve güven sağlayacaktır


Sokrates’in bütün düşüncesi bütün çalışmaları ahlaka yönelmiştir Bu ana –konuda çıkış noktası da “erdem ile bilginin özdeş aynı oldukları” görüşüdür Bu görüşün felsefe dışındaki nedeni için şu söylenebilir: Yunan toplumu o arada çok sarsıntılı bir değişme geçirmiştir geçirmektedir Bu yüzden öteden beri bilinen alışılmış yaşama kurallarına ayak uydurmak çok güçleşmiştir Bu değer anarşisi içinde bir sürü yaşama kuralı öğütleniyordu Öbür yandan demokratik gelişme bir savaşmaya yarışmaya yol açmıştı İşte Sokratesbu kanıyı ahlaka aktarmakla bu duruma en keskin anlatımını kazandırmıştır


Sokrates”Hiç kimse bile bile kötülük işlemez kötülük bilginin eksikliğinden ileri gelir” der Yine bu yüzden bütün öteki erdemler ana –erdem olan bilginin (episteme) içinde toplanmışlardır ve bilginin kendisi edinildiği ve öğrenildiği gibi öteki erdemler de elde edilir ve öğretilebilir


Sokrates’in dinsiz ya da küfre sapmış bir kimse olduğu hiç de söylenemez Olsa olsa o da ta Xenophanes’ten beri gelişen bir din anlayışının içinde yer almıştı; yani halk dininin boş inançlarına bağlı değildi; halk dininin arınmasını bunun için de Tanrılar için yakışıksız tasavvurların ortadan kalkmasını o da istiyor


Sokrates çevresine büyüleyici bir etki yapmıştı Bu etki düşüncelerinden çok bu düşünceleri onun doğrudan doğruya yaşaması yoluyla olmuştur