Yaşlılık Ve Fizyoterapi

Içinde bulunulan her yasin, kendine göre ayri bir güzelligi vardir Bu güzellik kavranabildigi ölçüde, geçen her yil yikima neden olacak bir etken olarak degil, insani olgunlastiracak süreçler olarak düsünülür

Geçen her yil, geceye atilan adimlardir Karanliga varilacagi kesindir Ve gece oldugunda yapilmasi gereken, isiklari yapip geceyi aydinlatmaktir

Yaslilarin sorunlari çalismaktan uzaklasmak, bedensel çöküntü, zevk yoksunlugu ve ölüme yakinliktir çIçERO

Ihtiyarlik çagi onu iyi kullanmasini bilen için güzellikler ve mutluluklarla doludur SENECA

Ihtiyarladigimi hissetmekteyim Vücudum degismekte, yüz çizgilerim derinlesmekte Ama ruhum, yikik bir mabedin sütunlarini aydinlatan günes gibi, bu harabeler üstünde berrakligini saklamaktadir IOCARDIE


Yanlis Mit'ler

Yaslandim, artik sahneden çekilmeliyim

Yaslaniyorum O zaman mutlaka kendimde güçsüzlük hissetmeliyim


Geriatrik rehabilitasyonun temel amaci, en az yardimla kendi islerinin yapabilmesinin saglanmasidir Bunlarin basinda yikanma, giyinme, transfer ve tuvalet aktiviteleri gelir

Yasli bir hastanin rehabilitasyon öncesi genel degerlendirmesi

Rehabilitasyon programini planlamadan önce, hastanin tüm yönleriyle degerlendirilmesi zorunludur Sistemik baki, mental durum, beslenme, kullandigi ilaçlar, sosyal ve fiziksel çevrenin degerlendirilmesi rehabilitasyonun basarisi için gereklidir Klinik bakiyi basit laboratuvar incelemeleri izlemelidir Anemi varliginda ileri arastirmalar ve tedavi yapilmalidir Hipopotasemi ve kalsiyum metabolizmasi bozukluklari dikkate alinmalidir EKG ve akciger grafisi degerlendirilmelidir

Sistemik fizik baki

Tüm sistemlerin temel fizik bakisi yapilmalidir özellikle mobilite bozuklugu ile ilgili olan nöromotor sistem, egzersiz toleransini sinirlayacak kalp ve akciger bakilarina önem verilmeli, görme ve isitme de mutlaka degerlendirilmelidir

Kardiyovasküler
Kan basinci (yatarken ve otururken), kalp yetmezligi kanitlari

Solunum
Havayolu obstruksiyonu

Gastrointestinal
Barsak hastaliklari

Genitoüriner
Inkontinans

Kan
Anemi

Lokomotor
Eklem,kemik hastaliklari, ayak bozukluklari

Sinir sistemi
Kas güçsüzlügü, duyusal defisit

Görme


IsitmeMental durum :

Hastanin mental durumunun ayrintili ve uygun sekilde degerlendirilmesi, fizik baki kadar önemlidir Bunun için, rehabilitasyon öncesinde basit psikometrik testleer uygulanmalidir

Yasli hastalarda demans, deliriyum gibi entellektüel bozukuklar yaygindir Bunlar, rehabilitasyonu ve düzelme hizini önemli derecede etkiler Hafif dereceli demans önemli sorun yaratmazken, daha siddetli hastalar saskin ya da saldirgan olabilirler

Depresif hastalarin motivasyonu ve rehabilitasyona katilimi bozuktur Bu hastalarda psikiyatrik yardim ve antidepresan ilaçlar yararli olabilir

Beslenme :

Yaslilarin büyük kismi yeterince beslenirler ve bunlarda temel beslenme sorunu sismanliktir

Obeziteyle birlikte ve bunun neden oldugu ya da arttirdigi osteoartroz (özellikle diz ve kalçada), bu durum rehabilitasyona daha fazla kötü yönde etki yapar

Yaslilarda zayiflama, orta yaslardan daha zordur Diyetisyen denetiminde yapilacak bir zayiflama rejimi çok önemlidir özellikle gonartrozlu yasli hastalarin orta derecede kilo vermesi bile temel semptomlari azaltabilir ve mobiliteye yardimci olur

Bazi yaslilarda, özellikle *****iklerde, yetersiz beslenme, kalori, protein ve vitamin aliminda yetersizlik olabilecegi de akildan çikarilmamalidir

Ilaç tedavisi :

Rehabilitasyona baslanmadan önce, hastanin kullandigi tüm ilaçlar sorgulanmali, bu ilaçlarin yararlari ve zararlari iyice karsilastirilmalidir Hastalar, rehabilitasyon sirasinda da ilaç yan etkileri açisindan dikkatle gözlenmelidir

Sedatif ve hipnotikler minimum doza indirilmelidir

Güçlü diüretikler, uzun ve orta etkililere degistirilebilir Kalp yetmezligi kontrol altindaysa ve sinüs ritmindeyse digital tedavisi kesilebilir Kesin endikasyon yoksa, vitamin/mineral destegi sürdürülmemelidir Parkinson hastaligi ya da hipertansiyon tedavisinde yüksek doz ilaç kullanmaktan kaçinmalidir

Bu nedenlerle, geriatrik rehabilitasyondai uygun ilaç tedavisi çok önemli bir rol oynar Sürekli akilda tutulmasi gereken bazi noktalar vardir :

Ilaç tedavisi gerçekten gerekli midir ?

Ilaç seçimi uygun is mudur?

Doz uygun mudur?

Istenmeyen yan etkiler nelerdir? Bunlar, beklenen yararlardan daha önemli midir?

Ilaçlar, mümkünse tek doz verilmelidir Kati formlari yutma zorlugu varsa, sivi formlar seçilmelidir Ilaç kullanim semasi, hastaya açikça yazili olarak verilmelidir, ilaç kutularinin üzerine büyük harflerle yazilmali, her ilacin kullanim amaci açiklanmalidir Hastalarin ilaç kullanimina uyup uymadigi, kalan tabletler sayilarak kontrol edilmelidir

Hastaya, günlük ilaç kutusu saglanmalidir Ilacin adi, dozu ve alinma zamani kutuda açikça yazilmalidir Ilaç kutusu, tasima kolayligi saglamasi için çok küçük olmamali, tabletlerin sekli ve renginin görülebilmesi için seffaf ve sert bir malzemeden yapilmis olmalidir

Ilaç yan etkileri erken taninarak, rehabilitasyona engel olmamalari saglanmalidir

Yasli hastalarda sik kullanilan ilaçlara bagli yan etkiler sunlardir :

Yan etki
Ilaç

Istahsizlik
Digoksin, Levodopa

Konfüzyon ve uyku hali
Antikolinerjikler, antikonvülsanlar, antidepresanlar, antihistaminikler, benzodiazepinler, digoksin, hipnotikler, levodopa, metildopa, fenotiazinler, steroidler

Kabizlik
Antikolinerjikler, kodein, morfin

Depresyon
Levodopa, metildopa, reserpin

Dmellitus
Steroidler, tiazidler

Deri döküntüsü
Ampisilin, sulfonamidler,

nadiren bazi öteki ilaçlar

Sivi retansiyonu
Karbenoksolon, östrojenler, fenilbutazon, steroidler

Orofasiyal diskinezi
Levodopa, fenotiazinler

Postüral hipotansiyon
Antihipertansifler, benzodiazepinler, diüretikler, levodopa, fenotiazinler, trisiklik antidepresanlar

Agiz ülserasyonu
Emepronyum

Bulanti ve kusma
Kotrimoksazol, digoksin, levodopa, morfin, nitrofurantoin, östrojenler


Sosyal ve çevresel faktörler :

Hastanin sosyal ve çevresel sorunlarinin degerlendirilmesi, rehabilitasyonun hedeflerinin ya da temel amaçlarinin gerçeklestirilmesinde temel rol oynar

Hastanin ailesiyle iliskileri, geçmiste verdikleri ve verebilecekleri destek belirlenmelidir Bu nedenle, rehabilitasyon takiminda sosyal hizmet uzmani da yer almalidir

Yasli hastalarin bir kismi yalniz yasarlar ya da akrabalarinin bakimindan/ilgisinden yoksundurlar Bu hastalarin temel gereksinimlerinin karsilayacak beceri düzeyine ulastirilmalari zorunludur

Hastanin fiziksel çevresi ve evi ayrintili olarak ögrenilmelidir Bazan evini ziyaret etmek gerekli olanilir Rehabilitasyon takiminin üyesi olan ugrasi terapisti, gerekli donanimin saglanmasinda yardimci olacaktir Hastanin evi, tüm yönleriyle degerlendirilmelidir Merdivenler, banyo ve tuvalet donanimlari, mutfak, isinma, aydinlanma, havalanma donanimlari kullanisli hale getirilmeli, olasi kaza riskleri minimuma indirilmelidir

Hasta tüm konularda bilgilendirilmeli, tüm sorunlarina açiklik getirilmelidir Temizligi kim yapacak, alisverise kim gidecek gibi önemli konular düsünülmeli ve çözüm getirilmelidir Ancak, yine de daginik ve mutlu bir yaslinin yasam kalitesinin, temiz ve mutsuz birinden daha iyi olabilecegi, önceligin kisinin kendini nasil mutlu hissettiginde oldugu unutulmamalidir

Geriatrik rehabilitasyonu kisitlayan bazi faktörler vardir :


Ileri fiziksel özürlülük durumu


Ileri duyusal bozukluk (özellikle görme)


Psikiyatrik ve emosyonel sorunlar


Mental düzey düsüklügü


Baska hastaliklarin birlikteligi


Uygun olmayan ilaç tedavisi (ilaçy yan etkileri)


Obesite ya da ka****i


Rehabilitasyon için yetersiz olanaklar


Bu faktörlerden düzeltilmesi mümkün olanlar egzersiz programina baslamadan önce düzeltilmelidir Gerekiyorsa, gözlük ve isitme cihazlari kullanilmalidir


GERIATRIK REHABILITASYONDA TEMEL KURALLAR


Yaslilarin ögrenmesi yavas, motor yetenekleri az ve yorulmasi kolaydir Yasli kisilerin egzersiz programlarinda bunlar dikkate alinmalidir

65 yas üzerinde %5, 80 yas üzerinde %20 siklikta demans görülmektedir Orta derecede ya da ciddi demansi olan kisiler rehabilitasyon programlarina uyum saglayamazlar çünkü kisa süreli bellekler çok zayiflamistir Ancak, ailesinin uygun bakim konusunda egitilmesi için rehabilitasyon programlarina alinmalari düsünülebilir

Yasli hastanin psikolojik durumu rehabilitasyonu engelleyebilir Yaslilarin çogunda depresyon görülebilir Bu durum, egzersiz programina katilimi önemli ölçüde etkiler

Yasli kisilerin nedensiz sekilde günü gününe uymayabilir Bir gün çok canli, ertesi gün halsiz ve bitkin olabilirler Bu garip fenomenin nedeninin yaslilardaki genel fiziksel kötülesmeye bagli olup olmadigi bilinmemektedir

Yasli kisilerin fonksiyonel kisitliliklari oldugu ve genç eriskinlere göre daha dar bir güvenlik sinirlari oldugu bilinmelidir Bazan risk alip, iyiye götürmeye çalismaktansa, varolan fonksiyonu korunmakla yetinilebilir

Egzersiz kas gücü ve enduransini arttirir Ancak, egzersizlerin yogunlugu ve direnç yavas yavas arttirilmali, birden yüklenilmemelidir

Egzersiz programlari, fiziksel eforlara aliskin olmayan yaslilari çok yorabilir ve egzersiz sonrasi agri-sizilarda, yorgunlukta artis yaslinin egzersizlere katilimini engeller

Artrozlu yaslilarda istirahat ve aktivite arasinda denge kurmak çok önemlidir Yasli artrozlu hastalarin tedavi programlarina katilimlarinin daha iyi oldugu belirtilmektedir Yaslilar uzun süreli egzersiz ve aktivite programlari açisindan daha sabirli ve itaatkardir

Yaslilar, siklikla direnç gösterdikleri baston, yürüteç gibi yardimci cihazlarin kullanimi konusunda ikna edilmelidir

Egzersiz sonrasi kas ve eklem agrilarinda ortaya çikabilecek olan bir artis yasli bir hastanin cesaretini kirabilir Bu nedenle egzersizlerin agirligi yavas yavas arttirilmalidir

Yaslilarda submaksimal aerobik egzersizler yaptirilmalidir Aerobik kapasiteyi geçen egzersizler, laktat artisi nedeniyle yaslinin kendini çok yorgun hissetmesine, isteginin kirilmasina ve böylece istenilen etkilerin elde edilememesine neden olur

Yaslilarda fiziksel dekondüsyon nedeniyle kondüsyon egzersizleri verilir Bu egzersizlerde tüm kas gruplarinin aktiviteye katilmasi amaçlanir Bunun için en sik kullanilan yöntemlerden biri bisiklet ergometredir Yaslilarda, olasi görme ve denge sorunlari nedeniyle yürüme bandi kullanimi önerilmemektedir

Oksijen desatürasyonu varsa, egzersiz sirasinda destek oksijen kullanimi önerilebilir

Yaslilar susuzluk hissini gençlere göre daha az farkederler ve kolayca dehidrate olabilirler

Egzersiz programi çizilmeden önce, kardiyopulmoner sistemlerin gözden geçirilmesi gereklidir

Egzersizler sirasinda kardiyovasküler sisteme olan yüklenme düsük düzeyde tutulmalidir Bu konuda en emin yol egzersiz sirasinda yasliyi EKG ile izlemektir Yasa göre ayarlanmis maksimal kalp hizindan da ayni amaçla yararlanilabilir 60 yasin üzerinde maksimal kalp hizi 130/dk olarak verilmekte, egzersizler sirasinda bunun %80'inin üzerine çikilmadikça kardiyak komplikasyonlara rastlanmadigi bildirilmektedir

Izometrik egzersizler, kardiyovasküler sistemin yükünü arttirabilir Bu nedenle, izotonik ya da izokinetik egzersizler seçilmelidir

Izotonik ve izokinetik egzersizler izometriklere, yardimli aktif egzersizler de germe egzersizlerine yeglenmelidir

Yük binme açisindan sinirlama söz konusuysa, su içi egzersizler verilebilir

Yasli kisilerde hiz ve kuvvet arttirici egzersizler risklidir Bu nedenle dayaniklilik egzersizleri tercih edilmelidir

Egzersizden önce ve sonra nabiz ve kan basinci kontrol edilmeli, güvenli sinirlarin disinda degerler bulundugunda egzersiz programi degistirilmeli ya da birakilmalidir

Hastalar egzersizi durduracaklari zamani bilimelidirler : sikinti, huzursuzluk, nefes zorlugu, gögüs agrisi, çarpinti ortaya çikarsa egzersiz hemen sonlandirilmali ve doktor kontrolu yaptirilmalidir

Antihipertabsif ve sedatif kullanan yaslilarda denge kaybi, sersemlik hissi gibi yakinmalar olabilir Egzersiz sirasinda bu açidan gözlenmeleri ve dengesizlik hissettiklerinde tutunmalari ya da oturmalari konusunda uyarilmalari gereklidir

Egzersiz sonrasi yorulmayacak ve ertesi gün egzersizlere dinç ve agrisiz baslayacak yogunlukta bir egzersiz programi düzenlenmelidir Egzersizler dinlenme aralari ile bölünmelidir 10 sn gibi kisa tutulan aktivite sürelerinin aralarinda bu sürenin en az 2-3 kati uzunlukta dinlenme aralari bulundurulmalidir

Düzenli dinlenme molalari olan kisa egzersiz dönemleri seklinde uygulanmalidir Dinlenme periyotlari sirasinda laktat düzeyinin yükselmesi önlenmis olur ve yaslilar bu tip egzersizi daha iyi tolere ederler

Hastalar, egzersizden 2 saat önce ve 1 saat sonra fazla miktarda yiyecek yemekten kaçinmalidir

Yasli hastalarin fazla sicak ve soguga uyum yetenekleri düsüktür Sicak ortamda egzersiz sirasinda dehidratasyon olusmamasi için dikkatli olunmalidir Sogukta da uygun giysilerle korunma saglanmalidir Fazla sicak ve sogukta egzersizlerin yogunluklari düsük olmalidir

Egzersizlere baslamadan önce isinma egzersizleri ve bitirirken de soguma egzersizleri yapilmalidir Yasli kiside azalmis fleksibilite nedeniyle olusabilecek yumusak doku zorlanmalarindan kaçinmak için egzersizlere isinma ve germe egzersizleri ile baslanmali, soguma egzersizleri ile bitirilmelidir

Inaktivite döneminden sonra yapilacak olan hafif isinma egzersizleri, nöromuskuler koordinasyonu tekrar saglar ve böylece performansta olabilecek yanlisliklar nedeniyle yumusak doku zorlanmalarinin önüne geçilmis olur Egzersiz dönemi sonrasinda, birkaç dakika sürdürülecek olan hafif aktivite, egzersizle ortaya çikan metabolitlerin uzaklastirilmasina yardimci olacak düzeyde intramuskuler dolasimi saglar

çok sicak dus ya da banyo yapilmamalidir çünkü kardiak fonksiyonlara zarari olabilir ve senkopa neden olabilir

Yasli birey, hastalandigi zaman egzersizlere ara vermelidir Egzersiz, dehidratasyonu arttirabilir ve olasilikla zaten var olan vücut isisinin artmasina neden olabilir

Denge ve koordinasyon bozuklugu varsa, bu kisitlanmalarin rehabilitasyonunu takiben egzersiz programina baslanmalidir

Denge bozuklugu yaslinin düsmesine neden olabilir ve bu da ardindan ölüme dek uzanabilecek bir seri komplikasyonun baslangicini olusturabilir Günlük yasamda hastaya baston ya da diger yürüme yardimcilari verilmelidir Yaslinin dengesini arttirmaya yönelik egzersizler programa dahil edilmeli, öte yandan da egzersizler sirasinda düsmenin engellenmesi için gerekli güvenlik önlemleri alinmalidir Bunlarin basinda, düz bir zeminde ve yeterince aydinlatilmis bir ortamda egzersiz yapilmasi gelmektedir

Düsmeler ve kazalarin önlenmesi : Ileri yaslarda düsmeler oldukça yaygindir Bunlarin nedenleri çogu zaman iyi bir sekilde arastirilmaz Düsmeler basta kiriklar olmak üzere çesitli fiziksel etkiler yanisira, dramatik psikolojik etkilere de yol açabilir 60 yasin üzerinde düsme insidansi, özellikle kadinlarda ve eve bagli yasayanlarda artmaktadir

Yasilarda düsmenin en sik nedenleri söyle siralanabilir

Sinir sistemi
Inme, epilepsi, parkinsonizm, otonomik disfonksiyon, ileri derecede görme bozuklugu, vestibular mozukluk

Senkop
Miksiyon,defekasyon, öksürük

Kardiyovasküler sistem
Geçici iskemik atak, anemi, myokard enfarktüsü, kardiak aritmiler, pulmoner emboli

Ilaçlar
Sedatifler, trankilizanlar, hipnotikler, hipoglisemik ajanlar, kalp hizi ya da katdiyak output'u etkileyen ilaçlar

Genel düskünlük ve debiliteYaslilarda düsme insidansi birçok nedenden dolayi siktir Görme, denge, yürüme bozukluklari, ortostatik hipotansiyon, ilaç yan etkileri bunlar arasinda sayilabilir

Kazalardan kaçinma : Kaza olasiliginin azaltilmasi yaslilarin bakiminda çok önemli bir noktadir ölüme neden olan kazalarin yariya yakini 65 yasin üzerindedir ve bunlarin yaklasik %80'I evde olmaktadir Bunun yanisira fraktür ve yaniklar da önemli sakatliga yolaçar ve bunlar rehabilitasyonu engelleyebilir Serebral yetmezlik, immobilite, uygunsuz ilaç tedavisi, duyusal bozukluk, özellikle görme bozuklugu kaza riskinde artisa neden olur

Evde çok sayida potansiyel kaza riski vardir Kötü mimari dizayn, dar merdiven basamaklari, evin içinde fazla sayida basamak ve esiklerin olmasi, uygunsuz banyo ve tuvalet donanimi bunlarin baslicalaridir Bu sik kaza nedenleri gerekli düzeltmelerle olabildigince iyi sekilde giderilmelidir Yine kaza riskini azaltacak bir dizi önlemler alinmalidir Evin yeterince aydinlatilmasi saglanmali, zemin materyali ya da halilarin kaymasi engellenmelidir Elektrik kablolari takilip düsmeyi engelleyecek sekilde dösenmelidir Yataklar kolayca yatilip kalkilabilecek yükseklikte olmalidir Isinma ve yemek pisirme sirasinda, yangina yol açmayacak donanimlar kullanilmali, uygun sekilde düzenlenmelidir

Sandalye ve yatak yükseklikleri uygun olmalidir

Terlik yerine ayakkabi giyilmeli, yatakta haslanma riski nedeniyle sicak su torbasi yerine elektrikli battaniye kullanilmalidir (ancak, bu da özellikle inkotinansli kisilerde risklidir)

Rehabilitasyon çalismalarinda hastanin dengesinin saglanmasi için özen gösterilmesi, kaza riskini azaltma açisindan çok önemlidir

Yaslilarda ayaklarda çesitli nedenlerle agrilar ve deformitelerle sik karsilasilir özellikle yürüyüs egzersizlerinde önemli bir sorun yaratacak bu sorunlar, önceden saptanip çözümlenmeli; uygun bir ayakkabi ve ayak hijyeni saglanmalidir

Yaslilarin görmesi siklikla bozuktur Egzersiz yapilan yer iyi aydinlatilmali, yüzeyin düz olmasina özen gösterilmeli ve böylece olasi kazalarin önüne geçilmeye çalisilmalidir Isitmesi bozuk yaslilar, egzersizlerini trafige kapali alanlarda yapilmalidir

Inkontinans : Yasli hastalarin rehabilitasyonunda inkontinansin tedavisinin önemli bir yeri vardir Hastanin eve dönüsünü engelleyen nedenlerin basinda yeralir Bu nedenle, inkontinans nedenleri ortaya konulmali ve çözümlenmelidir


Idrar volümü fazlaysa diüretik kullanimi, kontrolsuz diabet, kronik böbrek yetmezliginin poliürisi ya da asiri sivi alimi gibi nedenler arasinda ayirim yapilmalidir Gerçes stres inkontinans, zorlu aktivite ya da öksürme sirasinda ortaya çikar ve yasli kadinlarda görece olarak nadirdir ve genellikle anstabil mesane ya da prolaps durumlarinda görülür Idrar volümü normalse ve inkontinans sadece gece ortaya çikiyorsa asiri sedasyon ya da immobilite bunun nedeni olabilir Bunun prognozu, gece-gündüz olandan çok daha iyidir


Baslangiçta inkontinansin akut hastaliklar sirasinda görülen geçici tip mi oldugu, yoksa bunlarin disindaki nedenlerle olusan sürekli tip mi oldugu ayirt edilmelidir


üriner inkontinansin nedenleri

Geçici
Diürez
DiüretiklerKontrolsuz diabetKronik böbrek yetmezligi


Akut hastalik
± Akut serebral yetm± Uygunsuz ilaç kullanimi


Lokal nedenler
üriner enfeksiyonFekal tikaç


Psikolojik
Depresyon


çevresel
Tuvalete ulasamama/bulamama

Sürekli
DiürezLokal nedenler
Senil vajinitMesane/Uterus prolapsusuFekal tikaçProstat hipertofisi, karsinomuPostprostatektomi (kanal daralmasi)Mesane divertikülü, tas, tümör


Nörolojik
Inme (Anterior serebral arter sendromu)Kronik serebral yetm


Psikolojik
Depresyon


Immobilite
Szg osteoartrit, ParkinsonizmFekal inkontinans : Fekal inkontinans da, üriner inkontinansa benzer bir sorundur Rehabilitasyon çalismalarini etkili olmasi için nedenlerinin ortaya koyulmasi ve tedavisi gereklidir


Fekal inkontinans nedenleri :

Sekilsiz feçes
Akut diare (özellikle barsak enfeksiyonlari)


Divertiküler hastalik


Kolorektal karsinom


Fekal tikaç (sahte diare)


Purgatifler ya da öteki ilaçlar

Sekilli feçes
Kronik serebral yetmezlik


Depresyon


Terminal hastalik


kaynak,geriatrik fizyoterapistler dernegi