Mağara Turizmi

Dünyadaki diğer ülkelere göre 'mağara cenneti ülke' durumunda olan yurdumuzda yaklaşık 40000 adet mağara bulunmaktadır Mağara oluşumları bakımından önemli bir jeolojik-jeomorfolojik nitelik olan karstlaşma (karstik alanlar) ülkemizde Batı ve Orta Toros Dağlarında (Muğla, Antalya, Isparta, Burdur, Konya, Karaman, İçel ve Adana ) yer almaktadır Türkiye'nin en uzun ( Beyşehir Gölü batısındaki Pınarözü Mağarası, 16 km) ve en derin mağaraları (Anamur'un kuzeyinde Çukurpınar Düdeni, 1880m) bu dağ kuşağı üzerindedir

Ülkemizde mağara araştırmaları 1964 yılında kurulan Mağara araştırma Derneği (MAD) tarafından başlatılmıştır Daha sonra ilk üniversite kulübü olan 1973 yılında Boğaziçi Üniversitesi Mağara Araştırma Kulübü ( BÜMAK ) kurulmuştur 1979 yılında MTA Jeoloji Etütleri Dairesi bünyesinde kurulan Karst ve Mağara Araştırmaları Birimi, bugün mağara araştırmalarının büyük bir bölümünü gerçekleştirmektedir

Günümüze kadar tüm yerli ve yabancı mağaracı gruplarının inceleyerek belgelendirdiği mağara sayısı 800'dür

• Ankara Mağaraları
• Antalya Mağaraları
• Aydın Mağaraları
• Bartın Mağaraları
• Burdur Mağaraları
• Bursa Mağaraları
• Denizli Mağaraları
• Eskişehir Mağaraları

• Elazığ Mağaraları
• Gümüşhane Mağaraları
• Hatay Mağaraları
• Isparta Mağaraları
• İzmir Mağaraları
• Karaman Mağaraları
• Kastamonu Mağaraları
• Kırklareli Mağaraları

• Konya Mağaraları
• Kütahya Mağaraları
• İçel Mağaraları
• Sinop Mağaraları
• Tokat Mağaraları
• Trabzon Mağaraları

Mağara Araştırmaları
MTA Jeoloji Etütleri Dairesi bünyesinde kurulan Karst ve Mağara Araştırmaları Birimi, ekonomik potansiyele sahip mağaralarını, bölge koşullarında kullanım alanlarını tespit etmek üzere çalışmalar yapmaktadır Bu çalışmalar Turizm Bakanlığı, Kültür Bakanlığı, Tarım Bakanlığı, Çevre Bakanlığı, Milli Savunma Bakanlığı, Orman Bakanlığı, İçişleri Bakanlığı, Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü, Üniversiteler, Valilik, Belediyeler ve özel şahıslar tarafından desteklenmektedir Bazı mağara araştırmaları Mağaracılıkla İlgili yurtiçi ve yurtdışı Kulüp ve Dernekler tarafından da yapılmaktadır

Bu çalışmalarda mağaralar jeolojik, jeomorfolojik, hidrolojik-hidrojeolojik, meteorolojik ve biyolojik özellikleri ile incelenerek önemlerine göre 1/100 - 1/2500 ölçekli haritaları (plan ve kesitleri) çizilerek ekonomik olarak kullanım alanları belirlenmektedir Daha sonraki aşamada ise turizime açılacak mağaraların mimari, elektrik ve çevre düzenlemelerinden oluşan Koruma ve Uygulama Projesi hazırlanmaktadır Ayrıca mağaralardan geçen yeraltı nehirleri, hareket yönleri ilişkili oldukları yeraltı ve yerüstü akarsu havzaları, kirlenme odakları ile koruma yöntemlerine yönelik çalışma yapılmaktadır
Mağaraların Kullanım Amaçları

Herhangi bir mağaranın oluşum ve gelişim özellikleri ile klimatik durumu, o mağaranın hangi amaçlarla kullanılacağını belirler Mağaraların yaygın kullanım alanları:

• Turizm
• Doğal soğuk hava depolamacılığı
• Hayvansal ürünlerin (tulum peyniri, yağ,) olgunlaştırılması ve korunması
• Kültür mantarcılığı
• Solunum yolu hastalıkları tedavileri
• Sıvılaştırılmış gaz, doğalgaz ve akaryakıt depolanması
• Askeri amaçlarla sığınak ve korunak
• Guano (yarasa gübresi) üretimi
• Plaser mineral çıkarımı
• Yeraltı suyu havzalarının belirlenmesi ve yüzeye çıkartılması
• Kaynak sularının kirlenme odaklarının ve koruma yöntemlerinin belirlenmesi
• Bölgesel jeolojik, jeomorfolojik, hidrolojik, hidrojeolojik, antropolojik ve paleoekolojik özelliklerin tespit edilmesi

Jeolojik yapısı nedeni ile Türkiye’de çok sayıda mağara bulunmaktadır Büyük bölümü Güney Anadolu’da yoğunlaşan mağaralar, ülkenin değişik yerlerine de serpilmiştir Türkiye’nin 2/5’i mağara gelişimine uygun eriyebilir kayalardan meydana gelmiştir Belirgin dağ kuşakları şeklinde uzanan bu kayalar üzerinde 20000 den fazla mağaranın bulunabileceği sanılmaktadır Bu mağaralardan ancak 1200 tanesinin incelenebildiği Türkiye, mağara yoğunluğu açısından Avrupa ülkeleri arasında ilk sıralarda yer alır ve “mağara cenneti ülke” olarak tanımlanır

Türkiye’nin en uzun mağarası, 16 km’den fazla olan Isparta’daki Pınargözü Mağarası; en derin mağarası ise –1453 ile Mersin’deki Peynirlikönü Mağarasıdır Türkiye’de 20’nin üzerinde mağara turizme açılmış olup, bunların dışında yalnızca uygun ekipman sağlanarak rehber eşliğinde girilebilecek özel ilgi gruplarına yönelik bir çok mağara bulunmaktadır

Bakanlığımızca bu güne kadar 13 adet mağara turizmin hizmetine sunulmuştur Ancak ülkemizde turizm amaçlı ziyaret edilebilen mağara sayısı daha fazladır

Mağaralar, sahip oldukları doğal ve kültürel değerleri ile birlikte Bakanlığımızca turizm amaçlı değerlendirilebilmeleri amacıyla mağaraların birtakım özelliklere de sahip olması gerekmektedir Bunlar;

• Mağaraların ön etüdünün Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü’nce yapılarak turizm amaçlı kullanıma elverişli olduğunun belirlenmelidir,
• Turizmin yoğun olduğu yerleşme merkezlerine yakın olmalıdır
• Günübirlik ulaşım kolay ve rahat sağlanabilmelidir (Yerleşim merkezlerine azami uzaklık iki saat olmalı)
• İlginç morfolojik oluşumlara ve kültürel değerlere sahip olmalıdır
• Mağara büyük-küçük herkesin ziyaretini rahat yapabileceği/düzenlenebileceği mekanlara sahip olmalıdır

Mağaralar oluşumları ve bulundukları ortamlar açısından değerlendirildiğinde çok farklı özellikler sunmaktadır Mağaraların turizme açılabilmesi için öncelikle söz konusu mağaraya ait gerek jeolojik – jeomorfolojik - jeoteknik, gerekse de insan sağlığına olumsuz etki yapabilecek hususlarda ön araştırmasının Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü tarafından yapılarak, mağara ekolojisi açısından mağaranın turizme açılabilir nitelikte olduğu belirlenmelidir

Bir mağaranın turizm amaçlı kullanımına karar verilmişse, mağaraya ait mimari, elektrik, çevre düzenleme, risk ve koruma projeleri ile işletme master planını içeren uygulama projelerinin, Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü’nce veya denetiminde hazırlanması gerekmektedir Bu kapsamda söz konusu projelerin hazırlanması aşamasında talep edilmesi halinde Bakanlığımızca da teknik yönlendirme yapılabilmektedir

Mağaraların yukarıda belirtilen özelliklere sahip olmasının yanında Bakanlığımız bütçe imkanları doğrultusunda öncelikleri belirlenen turizm yatırımlarına Bakanlığımızca maddi katkı sağlanabilmektedir

Bakanlığımız yalnızca “Turizm Merkezleri” ile “Kültür ve Turizm Koruma ve Gelişim Bölgelerin” de yer alan kültürel ve doğal değerlerin kullanımına ilişkin yetkiye sahiptir Bu alanlar dışındaki turizm yörelerinde Bakanlığımız yönlendirici olarak işlevini sürdürmektedir Ancak hakkında tescil kararı bulunan mağaralar için Bakanlığımız Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü’nden izin alınması gerekmektedir Ülkemizde mağaralar konusunda henüz yasal bir düzenleme bulunmamaktadır Bu açıdan hiçbir kurum bu konuda direk yetkiye sahip değildir Ayrıca mağaralar bulunduğu arzın değil, devletin hüküm ve tasarrufu altındadır

Bakanlığımızca turizmin çeşitlendirilerek turizmi yalnızca kıyı kesiminde değil, iç bölgelerimize de çekmek ve bu bölgelerimizde de kalkınmayı hedeflemek çalışmalarımız arasında yer almaktadır Mağara Turizmi Projesi de doğal ve kültürel değerlerimizin koruma-kullanma dengesi içerisinde turizme kazandırılması amacıyla başlatılmış projelerimiz arasındadır Bu güne kadar Mağara Turizmi projesi kapsamında Bakanlığımızca turizme açılması amacıyla 13 adet mağaraya maddi katkı sağlanmış olup, yurt dışı temsilciliklerinde tanıtım çalışmaları sürdürülmektedir

Oluşumları milyonlarca yıl süren bu doğal değerlerimizin tekrar ve kısa sürede yerine gelemeyeceğinin bilincinde olarak öncelikle korumamız gerektiğinin bilincinde olarak turizme açarken ekolojik dengesinin bozulmaması amacıyla projelendirilerek mağara içinde ve dışında yapılacak düzenlemelerin projesine uygun olarak yapılmasına özellikle dikkat edilmektedir

Mağara Turizmi

Turizm çeşitliliği açısından ülkemizdeki mağaralar, önemli bir potansiyel oluşturmaktadır Ülkemizin % 40’ı, mağara oluşumları aşısından önemli bir nitelik olan karstlaşmaya uygun kayalardan meydana gelmiştir Erimeye uygun kayaların kapladığı alan ve bu alanlarda tespit edilen mağara sayısının oranına göre Türkiye’de 20000’den fazla mağaranın bulunabileceği öngörülmektedir Bunlarda 800’ü MTA, 450 tanesi de değişik kulüp ve derneklerce olmak üzere ancak 1250’si incelenmiştir

Türkiye’nin en uzun mağarası, 16 km’den fazla olan Isparta’daki Pınargözü Mağarası; en derin mağarası ise –1453 ile Mersin’deki Peynirlikönü Mağarasıdır Türkiye’de 20’nin üzerinde mağara turizme açılmış olup, bunların dışında yalnızca uygun ekipman sağlanarak rehber eşliğinde girilebilecek özel ilgi gruplarına yönelik bir çok mağara bulunmaktadır Bakanlığımızca bu güne kadar 13 adet mağara turizmin hizmetine sunulmuştur

Bakanlığımızca bir mağaranın turizme açılmasına dair istenen kriterler:

• Mağaranın turizm açısından önem arz eden ve turizme hizmet veren yerleşim merkezlerine yakın olması
• Mağaranın sahip olduğu morfolojik ve diğer oluşum özelliklerinin farklı ve ilgi çekici bir takım unsurları taşıması (kendi özelinde çekici bir özelliğe haiz olması)
• Doğal etkenlerle oluşan mağaraların yanı sıra insanların barınak, sığınak, ibadet yeri ve depolamacılık gibi amaçlar için kazdıkları veya oydukları yapay mağaralar da bulunmaktadır Bu özellikteki mağaraların arkeolojik ve kültürel değer taşıması
• Mağaraya ulaşımın kolay ve rahat sağlanabilmesi
• Mağaraya girişin ve çevresinin oraya gelen ziyaretçilere hizmet vermeye uygun düzenleme yapılmasına (otopark, kafeterya vb) elverişli olması gerekmektedir

Mağaranın bu kriterleri taşıdığının belirlenmesinden sonra,

• Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü tarafından mağara ekolojisi ve can güvenliği açısından turizm amaçlı kullanımında sakınca bulunup bulunmadığına dair etüt raporu alınması,
• Sakınca bulunmaması halinde; mağaranın içinde gezi amaçlı yolların açılımına uygun bir yapı olmasına ve bu kapsamda yapılacak düzenlemelerin ziyaretçilerin güvenle gezebileceği standartları sunacak kapasite ve duruma uygun olması,
• Bu özellikleri taşıdığının belirlenmesinden sonra; içinde mimari ve elektrifikasyon uygulamalarının sağlanabileceği bir ortamın oluşturulmasının ve bu işlemlerin mağara doğasını bozmayacağının teknik raporlarla kanıtlanması,
• Bu doğrultuda hazırlanan projelerin, ilgili idarece (Turizm Merkezi sınırları içerisinde ise Kültür ve Turizm Bakanlığı’nca, Belediye Mücavir Alan sınırları içerisinde ise Belediye Başkanlığı’nca, Belediye Mücavir Alan sınırları dışında ise Bayındırlık İl Müdürlüğü’nce) onaylanması gerekmektedir
• Proje uygulamasının tamamlanmasını takiben, mülkiyet hakkı saklı kalmak kaydıyla, ilgili Valilikçe mağara işletilmek üzere özel sektöre kiralanabilmektedir
• Mağara ekolojisi açısından mağaranın ziyarete açılmasının sakıncalı olması durumunda ise; sadece bilimsel amaçlı araştırmalar için mağaraya girilmesine izin verilmektedir
Bakanlığımız yalnızca “Turizm Merkezleri” ile “Kültür ve Turizm Koruma ve Gelişim Bölgelerin” de yer alan kültürel ve doğal değerlerin kullanımına ilişkin yetkiye sahiptir Bu alanlar dışındaki turizm yörelerinde Bakanlığımız yönlendirici olarak işlevini sürdürmektedir Ancak hakkında tescil kararı bulunan mağaralar için Bakanlığımız Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü’nden izin alınması gerekmektedir Ülkemizde mağaralar konusunda henüz yasal bir düzenleme bulunmamaktadır Bu açıdan hiçbir kurum bu konuda direk yetkiye sahip değildir Ayrıca mağaralar bulunduğu arzın değil, devletin hüküm ve tasarrufu altındadır
Bakanlığımızca turizmin çeşitlendirilerek turizmi yalnızca kıyı kesiminde değil, iç bölgelerimize de çekmek ve bu bölgelerimizde de kalkınmayı hedeflemek çalışmalarımız arasında yer almaktadır Mağara Turizmi Projesi de doğal ve kültürel değerlerimizin koruma-kullanma dengesi içerisinde turizme kazandırılması amacıyla başlatılmış projelerimiz arasındadır
Oluşumları milyonlarca yıl süren bu doğal değerlerimizin tekrar ve kısa sürede yerine gelemeyeceğinin ve öncelikle korumamız gerektiğinin bilincinde olarak, turizme açarken ekolojik dengesinin bozulmaması amacıyla projelendirilerek mağara içinde ve dışında yapılacak düzenlemelerin projesine uygun olarak yapılmasına özellikle dikkat edilmektedir

Türkiye’deki mağaralarla ilgili detaylı bilgi için;

MTA (Maden Tetkik Arama) Genel Müdürlüğü, Jeoloji Etüdler Dairesi, 06520, Ankara
Tel: +90 (312) 287 34 30 ( 44 Hat) Fax: + 90 (312) 287 91 51