Bitkilerin Mucizevi Üreme Sistemleri

Bitkilerin üreme sistemleri diğer canlı hayvanlarınkinden oldukça farklıdırFarklı olmalarına karşın nesillerini devam ettirebilmek için kullandıkları yöntemler akıllara durgunluk vermektedir

Bitkilerde tıpkı diğer canlılar gibi iki cinsten oluşurErkek çiçeklerin görevi, dişi çiçeği döllemek için polen üretmektirPolen dişi çiçeğe vardığı vakit erkek çiçekten getirdigi DNA yı dişi çiçeğin eşey organlarındaki DNA ile karıştırır ve böylelikle yavru bir bitkinin macerası başlamış olur

Öncelikle bir çiçeğin anatomisini inceleyelim



Şekilde bir çiçeğin enine kesitini, gerçeğiyle karşılaştırmalı olarak görmektesiniz
En alttan başlayacak olursak ; 10 numara ile gösterilen yeşil bölge çiçeğin tabanını oluşturmaktadır

Üremede bir rolü yoktur11 numara ile gösterilen bölge bu tabanın yapraklarıdır4 numara ile gösterilen kısım çiçeğin dişi üreme organıdır (ovaryum)6 numara ile gösterilen yapılar erkek üreme organlarıdır (anter)7 numara ile gösterilen yapı ise anter'in sapıdır ve "Filament" adını alır

Son olarakta 9 numara ile gösterilen yapı çiçeğin güzel renklere sahip yapraklarıdırki bu sayede böcekleri üstüne çeker

"Stylus" adı verilen yapı ise, polenin, dişi çiçeğin üreme organına gittiği tüp şeklinde bir yol olup en üst noktasına "Stigma" adı verilir

Not :
Bir bitkide erkek üreme organları ile dişi üreme organları aynı çiçek üzerinde olabilir
Bitkilerde erkek üreme organları ve dişi üreme organları aynı çiçek üzerinde olsa bile birbirlerini döllemeleri bazı mekanizmalarla engellenmiştirBu mekanizmalara ileriki satırlarda değineceğiz

Bir bitki yavrusunun macerası polen üretimiyle başlar

Polen, erkek üreme organları (anter) tarafından üretilen ve kendisine verilen yarı miktardaki DNA yı dişi çiçeğe götürmekle yükümlü yapılardırBu yapılar çok uzaklardaki dişi çiçeğe kadar ulaşabilirlerAsağıdaki şekillerde polenlerin üretildiği "Anter" lerden kesitler görülmektedir



Şekillerde anterlerin içinde gelişmekte olan polenler gayet net bir biçimde görülmektedirBu polenler zamanı gelince anterin patlamasıyla dışarı saçılacak ve saçılmasıyla birlikte rüzgar, su ve böcek gibi iletici faktörlerle dişi çiçeğe kadar ulaşacaktır

Böceklerin ve rüzgarların bitkiler açısından hayati bir önemi vardırÇünki bitkilerin üremelerinde rol oynayan böcekler, polenleri taşıyan birer aracı gibidirler

Polenler, az öncede belirttiğimiz gibi erkek üreme organları tarafından kendilerine verilen yarı miktarda DNA yı taşırlarBu yarı miktardaki DNA dişi çiçekteki yarı miktar DNA ile birleşince bir bitkide olması gereken tam DNA yı verirDolayısıyla meydana gelecek yavruda bir anormallik olmazFakat buna karşın doğada yarı miktardan daha fazla DNA taşıyan polenlerde vardırBu polenler anormal bir gelişmenin ürünü olarak dişi çiçeği döllediklerinde meydana gelen yavruda anormal olur

Yukarıda anter içinde gelişmekte olan polenlerin birde orijinal hallerini görelim (anterden çıkmış hali)



Yukarıdaki şekillerde tabiatta serbest gezinen polenlerin göze hoş gelen resimleri görülüyorPolenlerin dış yüzeyindeki dikensi yapılara dikkat edin

Bu yapılar, rüzgar ve böceklerle dişi çiçeğe ulaşan polenin, dişi çiçekteki "stigma" yani dişi üreme organına giden tüpün en uc noktasına sağlam bir şekilde tutunması içindirEğer bu dikensi yapilar olmasaydı polen rüzgarla geldiği gibi aynen savrulup başka yerlere sürüklenirdi

Bir bitkinin ürettiği polenlerin sayısı yüzbinleri bulabilirSanıyoruz, bitkinin neden bu kadar çok sayıda polen ürettiğini merak ediyorsunuzdurBunun nedeni ise hayli ilginç

Üretilen polenlerden çok azı rüzgar ve böceklerle dişi çiçeğe ulaştırılmaktadirDiğer polenler ise dişi çiçeğe ulaşamazRüzgarların etkisine kapılarak başka yerlere yada yanlış çiçeğe ulaşırlarBitki ise, ürettiği polenlerin kendi cinsindeki dişi çiçeğe ulaşma olasılığını arttırmak için 15-20 polen değil yüzbinlerce polen üretir



Polenlerin dişi çiçeğe ulaştırılmalarında büyük rolleri olan böcekler, erkek çiçeğin alımlı renklerine aldanarak çiçeğin etrafında gezinmeye başlarlarBu gezinme esnasında bitkinin anterine sürtünürler(Resimde polen üreten anterler sarı renkte görülüyor)Tabii anterlere sürtündükce polenler böceğin her tarafına bulaşır

Bazı bitkiler vardır ki polenlerini böceklere bulamak için kullandıkları yöntemler insanı hayrete düşürmektedir

Böcekler nektar aramak için çiçeğin anterlerinin etrafında dolaşmaya başlayınca çiçeğin yaprakları (yukarıdaki resimde 9 numaralı bölge) süratle kapanır ve böceği içine hapsederBöcek hapsolunca kaçmak için çırpınmaya başlarÇırpındıkça polenler üzerine daha fazla bulaşır

Aradan bir gün geçtikten sonra yapaklar açılır ve böcek özgürlüğüne kavuşurTabii her tarafı polene bulanmış bir vaziyetteÇiçek böylelikle hapsettiği böceğe polenlerini bulaştırarak dişi çiçeğe ulaşmasını sağlar

Gercekten akıllıca bir plan
Bu akıllıca plan, doğadaki milyonlarca canlı türü içerisinden yanlızca bir bitki türüne aittirHer canlının kendine özgü harikulade üreme, beslenme, korunma ve avlanma yöntemleri vardır

Polenler dişi çiçeğe ulaşınca tüp şeklini almaya başlarlarBu şekle girmeleri, gerek stilus (dişi üreme organına giden ince yol) içerisine rahat girmek gerekse ovaryumdaki diğer eşey hücresiyle birleşme kolaylığı açısından önem taşır

Polen, stigma üzerine geldiğinde, stigmanın salgıladığı bazı besin maddelerini kullanarak tüp şeklini almaya başlarAşağıdaki resimde polenin tüp şekli net olarak görülmektedir



Polenin tüp şekline değişmeye başlamasıyla dişi üreme organına olan yolculuğu baslamış olur Dişi üreme organına varan polen, burada dişiye ait DNA nın yarısını taşıyan diğer eşey hücresi (yumurta) ile birleşerek zigot'u meydana getirirBundan sonra zigottan bir embriyo ve embriyodan da yavru bir bitki husule gelir

Bütün bu olaylar dizisi tamamen programlanmış olup her bilgisi DNA da saklanmaktadır
Bu noktada aklınıza " Polen ya yanlış bir bitkiye rast gelirse ne olur ? " şeklinde bir soru gelebilirBu sorunun cevabı, bitkilerin üreme mekanizmalarındaki üstün tasarımın ne kadar akıllıca planlandığını gözler önüne sermektedir

Eğer dişi çiçeğin stigmasına başka bir bitkinin poleni denk gelirse bitki poleni derhal imha eder

Polen daha stigmanın üzerine gelir gelmez üretilen bazı salgı maddeleriyle etkisiz hale getirilirFakat bitki daha kapsamlı bir önlem alarak, stigmanın devamı olan stilus kanalına bir sıvı salgılayarak stilusun tıkanmasını sağlarBu tıkanma vesilesiyle polen stilusa girse bile oluşan tıkaç yüzünden ovaryuma kadar ilerleyemeyecektir

Peki bitki kendi polenini nasıl tanımaktadır ?
Bitkinin kendi polenini tanıması yine salgılanan bazı maddeler sayesinde olurSalgılanan bu maddeler polen üzerinde olumlu bir etki yaparPolenin kendiside bir tür salgı içerir ve bu salgıyı stigma uzerine bırakırTabii salgı doğru çiçeğe ait ise stigmanın polene karşı vereceği yanıt olumlu olacaktırYabancı bir çiçeğin poleninin salgısı ise aksine, stigma üzerinde olumsuz etki yaratacak ve stigma derhal poleni etkisiz hale getirecektir

Yazımızın ilk bölümlerinde erkek üreme organları ile dişi üreme organlarının aynı çiçek üzerinde bulunmasına rağmen bitkinin kendi kendini döllemesini engelleyecek bazı mekanizmalardan bahsetmiştikYabancı polen için uygulanan bu koruma mekanizmaları aynı şekilde bitkinin kendi poleni içinde uygulanırBir bitki ancak kendi türünden baska bir çiçeğe ait polen tarafından döllenebilirAyrıca mevsimsel gelişme farklılıklarıda kendi kendini dölleme olayına engel teşkil eder

Mesela bitkinin polenleri ilkbaharda gelişmelerini tamamlayabiliyorlarsa, ovaryumları ise sonbahar yada yaz aylarında gelişmelerini tamamlarlarEşey hücrelerinden birisi geliştiginde diğeri henüz gelişme aşamasında olacağından birbirlerini dölleme imkanı olmaz

Saydığımız bu koruma mekanizmaları, gerek fiziksel gerekse kimyasal olarak bitkiler arası mucizevi bir anlaşma sistemini ortaya koymaktadırKarşımızda aynı zamanda muhteşem hormonlar üreten bir kimyager durmaktadır

Buraya kadar sizlere aktarılan tüm bu bilgiler, okyanusta bir damla gibidirHiç bir canlı yokturki ilginç bir yaşamı olmasın

Görmekmi istiyorsunuz?
Yanlızca etrafınıza bakmanız yeterlidir



alıntı