Afrika Kıtası

Afrika, Avrupa'nın güneyinde, Atlas Okyanusu'nun doğusunda, Hint Okyanusu'nun batısında ve Antarktika'nın kuzeyinde bulunan kıtadır

Güney Amerika'nın doğusu, Atlas, Hint okyanusu ile Hindistan'ı içine alan bir biçimde konuma sahip olan Gondvana denilen eski bir kıtanın parçasıdır

Eski dünya karalarından birisi olan Afrika, 30218000 km² yüz ölçümü ile kıtalar arasında Asya ve Amerika'nın ardından üçüncü sırada gelir

Afrika adı, Kartaca'ya ilk defa ayak basan Romalılarca "Afri" veya "Africani" denilen oymakların adından esinlenerek verilmiştir Afrika adı bu ülkeye Pön savaşları sırasında verilmiştir O zamana kadar Yunanlı yazarlar bu kıtaya "Libya" yani "Lebular Diyarı" derlerdi Fakat MS 1 yüzyılın sonlarında bu isim bütün kıta için kullanılmaya başlandı Afrika terimi daha sonra Arapça'ya "İfrikiya" şeklinde geçmiştir

Afrika kuzey-güney doğrultusunda Tunus'taki Beyaz Burun (37° 22' 20 K Paraleli) ile Güney Afrika Cumhuriyeti'ndeki Agulhas Burnu (34° 50'28 G Paraleli) arasında 8025 km boyunda, doğu batı doğrultusunda ise; Somali'deki Ras Hafun Burnu (51° 25' 27 D Meridyeni) ile Senegal'deki Yeşi Burun (17° 31' 17 B Meridyeni) arasında 7416 km genişliğindedir

Afrika kuzeyden Akdeniz ile sınırlanırken kuzeydoğuda Süveyş Kanalı ile Asya'dan ayrılır Kıta doğuda Kızıldeniz ve Hint Okyanusu ile komşudur Babülmendep Boğazı Arap Yarımadasına 18 km yaklaşır Kıtanın güneyi yine Hint Okyanusu, batısı Atlas Okyanusu ile çevrilidir Kıta kuzeybatıda Avrupa'dan 14 km genişliğindeki Cebelitarık Boğazı ile ayrılır

Rift vadisinden geniş volkanlardan, fay blokları ve inselbergerlerden ve büyük çöllerden oluşmuş bir kıtadır

En yüksek noktası Kilimanjaro Dağı (5895 m) olmakla birlikte en alçak noktası Assal Gölüdür (-156 m)

Sahra Çölü hem tüm Afrikanın hem de tüm dünyanın en büyük çölüdür Hâlâ da genişlemeye devam etmektedir



Afrika, Asya'dan sonra dünyanın ikinci büyük kıtasıdır Dünya nüfusunun yaklaşık onda biri (500 milyon insan) bu kıtada yaşar Doğal kaynaklarının zenginliğiyle önemli bir tarım ve maden üreticisi olan Afrika'nın dünya siyasetindeki rolü de giderek artmaktadır

AFRİKA'YA İLİŞKİN BİLGİLER

• Yüz Ölçümü (adalarla birlikte): 30218000 km2
  
• Nüfus (tahmini): 504882000 (1982)
• Doğal Kaynaklar: Elmas, altın, bakır, manganez, boksit, uranyum, demir, kauçuk, kakao, kahve, çay, pamuk, yün, sisal keneviri, yerfıstığı, palmiye yağı, kereste, petrol
• İlgi Çekici Yerler: Sahra Çölü; Nil, Nijer, Zaire ve Zambezi ırmakları; Victoria ve Tanganika gölleri; Victoria Çağlayanı; Kilimanjaro Dağı;Mısır piramitleri; Teb, Luksor ve Kartaca kları; Assuan, Kari-ba Er Roseires ve Akosombo barajları

Afrika'nın en geniş yeri (7360 km), batıdaki Yeşil Burun ile doğudaki Guardafui Burnu arasındaki kesimdir Kuzeydeki Beyaz Bu-run'dan güneydeki Agulhas (İğne) Burnu'na kadar olan en uzun bölümü ise yaklaşık 8000 kilometredir Bu iki burun arasındaki uzaklığın hemen hemen tam ortasından ekvator geçer Afrika kıtasını kuzeyden Akdeniz, güneyden ve batıdan Atlas Okyanusu, doğudan Hint Okyanusu ile Kızıldeniz kuşatır

Afrika kıyılarının açığındaki birkaç ada, geleneksel olarak kıtanın birer parçası sayılır Bunların en önemlisi olan Madagaskar dünyanın dördüncü büyük adaşıdır ve birkaç küçük adayla birlikte Madagaskar Cumhuriyeti'ni oluşturur Afrika kıyılarının açığındaki öbür adalardan Mauritius bağımsız bir devlettir Zengibar Adası Tanzanya'nın, Bioko ise Ekvator Ginesi'nin yönetimindedir

İklim koşulları Afrika'yı değişik bölgelere ayırır Ekvatorun kuzeyinde ve güneyinde yağmur ormanları kuşağı uzanırYağmur ormanlarının sınırından başlayan savanlar (otlaklar) kuzeyde Sahra, güneybatıda Kala-hari çöllerine açılır Çöl iklimi daha kuzeye çıkıldığında yerini Akdeniz kıyılarının, daha güneye inildiğinde de Güney Afrika'nın ılıman iklim koşullarına bırakır

Bu iklim farklılıkları Afrika insanının yaşamını ve tarihini de biçimlendirmiştir Yaşam koşullarının güç olduğu orman ve çöllerde küçük topluluklar halinde yaşayan insanlar, düzlük yerlerde ve savanlarda büyük devletler kurabilmişlerdir Güneydeki ve kuzeydeki ılıman kıyılar ise yüzyıllar boyunca Asyalı ve Avrupalı göçmenleri kendine çekmiştir



Yüzey Biçimleri

Çok değişik yüzey biçimlerini barındıran Afrikanın doğusu ve güneyi yüksek, batısı daha alçaktır Doğudaki yüksek bölge, kuzeyde Etiyopya'nın 4500 metreyi geçen dağlık alanlarından güneyde 3300 metreyi geçen Dra-ken Dağlan'na (Drakensberg) kadar uzanır Bu iki büyük dağlık bölgenin arasında Doğu Afrika Yaylası, Güney Afrika ve Zimbabve' nin bozkırları gibi daha alçak yaylalar yer alır

Dağlık alan Afrika'nın doğusunda en büyük yükseltilere ulaşır Bunlar, Orta Kenya' daki Kenya Dağı'nın karlarla kaplı, 5199 metre yükseklikteki doruğu ile Tanzanya'da-ki, 5895 metre yükseklikteki Kilimanjaro Dağı'dır

Batıya doğru arazi giderek alçalır ve dağlık alanlar seyrekleşir Sahra'daki Ahaggar ve Tibesti dağlarının en yüksek noktası 3415 metre, Fas'tan başlayarak Cezayir ve Tunus'a kadar uzanan Atlas Dağlan'nın en yüksek tepesi ise 4165 metredir Batı Afrika'nın en yüksek bölümü, 4000 metreyi geçen Kamerun Dağı ile 1500 metreye ulaşan Gine Dağları'dır

Kıtanın en çarpıcı yüzey biçimleri, Rift Sistemi olarak bilinen, doğudaki bir dizi çatlak ya da uçurumdur Asya'nın batısından Afrika'nın doğusuna kadar iki kıtada 6400 km boyunca uzanan bu çatlağın Afrika'daki görünümü derin ve uzun, dar vadilerdir

Kıtanın iç bölümünde bir dizi çöküntü ve çukur yer alır Batıdaki Nijer ve Cad, doğudaki Sudan, ortadaki Zaire, güneydeki Kala-hari çukurları bunların başlıcalandır



Akarsu ve Göller

Nü, Kongo, Nijer, Zambezi gibi dünyanın en büyük akarsularından birkaçı Afrika'dadır Dünyanın en uzun ırmağı olan Nü, ana kolu Beyaz Nü'in kaynağından başlayarak 6650 km boyunca uzanır Irmağın akışını yer yer çağlayanlar böler Bu çağlayanlardan biri, II Assuan Barajı'nın oluşturduğu Nasır Gö-lü'yle kaplanmıştır

Kongo (Zaire) Irmağı Afrika'nın ikinci uzun ırmağıdır Birçok kolla beslenerek, ekvator yakınındaki geniş alanlarda akar Çağlayanlarla kesintiye uğradığından ancak yer yer ulaşıma elverişlidir Nijer Irmağı Gine' den doğar, geniş bir yay çizerek kuzeye ve doğuya akar, sonra güneye dönerek Gine Körfezi'ne dökülür Afrika'nın güneyinde, doğuya doğru akan Zambezi üzerinde, 108 metre yüksekliğindeki Victoria Çağlayanı ve Kariba Barajı vardır

Afrika'da, çoğu bütün çığın boyunca ulaşıma elverişli olmayan daha birçok büyük ırmak vardır Kıtanın batısındaki Senegal, Gambia ve Volta, güneyindeki Oranj, Ro-vuma ve Limpopo ırmaklan bunlardandır

Büyük Göller olarak bilinen göller zinciri Afrika'nın doğusunda yer alır Bu göllerin birçoğu Rift Sistemi'nin kimi bölümlerini kaplar ve derinlikleri deniz düzeyinin çok altına iner Afrika göllerinin en büyüğü, geniş bir çukurda yer alan ve Kuzey Amerika'daki Superior Gölü'nden sonra dünyanın ikinci büyük tatlı su gölü olan Victoria Gölü'dür Gene bir çukur gölü olan kuzeybatıdaki Çad Gölü'nün derinliği ve alanı, mevsimlik yağışlara bağlı olarak yıl boyunca değişir

İklim

Afrika'nın büyük bölümü tropikal ve astropikal iklim kuşaklarında yer alır Yalnız kıtanın kuzeyindeki Akdeniz kıyılarında, Güney Afrika Cumhuriyeti'nin güney ve güneybatı kesimleri ile kıtanın doğusundaki yüksek yerlerde ıhman iklim egemendir

Bu iklim kuşaklarını belirleyen en önemli etken aldıkları yağış miktarıdır Bütün yıl yağış alan ekvator yakınındaki düzlüklerde yılın 160 günü şiddetli yağış görülür Batı kıyısı ormanları da bol yağış alır Ekvator kuşağının kuzeyi ve güneyi yılın beş-altı ayında kesinlikle yağışlıdır Bu yağışları, ara sıra sağanaklarla kesilen kurak bir mevsim izler Güneye ve kuzeye gidildikçe azalan yağış Sahra ve Kalahari çöllerinde iyice azalır Kıyının ılıman kuşağı kış aylarında genellikle orta yağışlıdır

Afrika'nın büyük bölümünde sıcaklık fazla değişmez ve çöller ile ekvatordaki kimi bölgeler dışında, ender olarak 27°C'nin üstüne çıkar Sahra'da ise günbatımından sonra sıcaklık donma noktasına düşebilir Afrika' nın doğusundaki ve güneyindeki dağlık bölgeler batısındaki alçak bölgelerden daha serindir



Bitki Örtüsü

Afrika'nın büyük bölümü ya savanlar ya da çöllerle kaplıdır Sık ormanlar kıtanın ancak onda birine yayılır Sıcak ve nemli ekvator bölgelerinde sert odunlu, yüksek ağaçlardan oluşan tropikal yağmur ormanları yetişir Tepede birleşen ağaç dallan, çok az güneş ışığı geçiren, çatı gibi bir kubbe oluşturur Işığın azlığı nedeniyle orman tabanındaki bitki örtüsü seyrektir

Afrika'nın tropik bölgelerinde, tanm alanları açmak için yüksek ağaçlı ormanlar kesilince bunların yerini daha kısa boylu ve daha az yararlı ağaçlar almış, bu yeni ormanlann tabanında sık bir bitki örtüsü gelişmiştir Kıtanın bu bölgelerindeki ağaçlar kışın yapraklarını dökmeyen türlerdendir

Orman kuşağını çevreleyen daha kurak iklim bölgelerinde, otlaklann ve yer yer ormanların bulunduğu savanlardaki bitki örtüsünün boyu 3,5 metreye ulaşırken çöllere doğru bitkilerin boyu kısalır ve bozkır otlarına dönüşür Buralardaki açık alanlar tahıl üretimine ve hayvancılığa elverişlidir

Savanlann kuzeyinde ve güneyinde iklim giderek kuraklaşır, otlaklann yerini çöller alır Zaman zaman yağan şiddetli yağmurlann hemen buharlaştığı Sahra'yı insanlar binlerce yıldır vahadan vahaya ulaşarak geçmektedir Yeraltı su kaynaklarıyla beslenen bu vahalar hurma ağaçlarının ve başka bitkilerin yetiştiği tek sulak alanlardır

Afrika'nın güney ve kuzeyindeki kıyı bölgelerinde Akdeniz tipi bitki örtüsü egemendir Dağlık bölgelerde iklim ve bitki örtüsü yüksekliğe bağlı olarak değişir



VİKİPEDİ