Ebced'le Tarih Düşürme

Ebced'le Tarih Düşürme


Tarih düşürme, herhangi bir olayın tarihini ebcedin sayı değerleriyle saptama işidir Harflerinin toplamı belirli bir hicret yılını gösteren sözcük, bir tamlama bulmak; tümce, mısra ya da beyit düzmek yoluyla yapılır
Belirli bir tarihi gösteren söz ve deyişlere "tarih", yapılan işe "tarih düşürme" ya da "tarih koymak, tarih çekmek, tarihlemek", tarih düşürene de "tarihçi (müverrih)" denir
Örneğin 1310’da doğan çocuğuna bir baba, Ömer Nazmi adını koymuştur Bu sözcükler 1310 doğum yılını göstermektedir:

ﻉ = 70 ﻥ = 50 310
ﻡ = 40 ﻅ = 900 1000
ﺭ = 200 ﻢ = 40 +
ﻯ = 10 1310


Edebiyatta, daha çok mısra hâlinde olan bu tarihlerle, geçmiş yüzyılların önemli olayları saptanmış bulunmaktadır Evlenme, doğum, bir göreve atanma gibi günlük olaylar için de tarih düşürülmüştür
Ebced, bilinen hesap değeri ile, öteden beri sayılar için, rakam gibi kullanılmakta idi Ebcedin bu niteliğinden faydalanılarak, belirli olayların geçtiği yılları gösteren sözler bulunmuş ve söylenmiştir Örnekler:
Hafız Şirazî’nin ölümü için: ﻰﻠﺻﻣ ﻚﺎﺧ = 791
Timur’un Sivas’ı yakıp yıktığı tarih: ﺐﺍﺮﺨ = 803
İstanbul’un fetih tarihi olan 857 yılına: ﺔﺑﻴﻂﺓﺪﻠﺑ = 857
Fatih’in Uzun Hasan’ı yendiği tarihi gösteren: ﺍﺯﻴﺯﻋ ﺍﺭﺼﻧ ﷲﺍ ﻚﺭﺼﻧﻴﻮ = 878
Molla Cami’nin ölüm tarihi için: ﺎﻧﻣﺁﻥﺎﻜ ﻪﻠﺧﺩ ﻥﻤ ﻮ = 898
tarih olarak bulunmuştur
Kemalpaşazade, Yavuz Sultan Selim’in Mısır’da Kansu Gavri’yi yenmesine tarih olmak üzere: ﺐﺮﻌﻠﺍ ﻚﻠﺎﻣﻣ ﺢﺗﻓ = 922 ve Mısır’ı aldığı zaman: ﺏﺭﻌﻟﺍ ﻚﻟﺎﻣﻣ ﺢﺘﺎﻓ = 923 sözlerini tarih olarak bulmuştur
Birkaç ilginç örnek daha verelim:
Hızır Bey, Fatih Sultan Mehmed’in yaptırdığı bir camiye tarih olan şu mısrayı söylemiştir: ﻩﺭﻣﻋ ﻥﻣ ﺮﻣﻋ ﺪﻳﺯ ﻊﻣﺎﺟ = 850
Anlamı: Bu cami, yapanın ömrünü artırsın
İstanbul’un fetih yılı için Fatih de şunu düşürmüştür:
Feth-i İstanbûl’a fırsat bulmadılar evvelûn
Fethedip Sultan Muhammed dîdi târih: âhirûn

Dört mezhep imamının doğum ve vefat tarihleri ile, ne kadar yaşadıklarını göstermek üzere bir şair, şu beyitleri söylemiştir:


ﺩﺠﺣ ﺭﻣﺍ ﻖﺑﺴﺑ ﺪﻣﺤﺍﻮ ﺪﻧ ﺭﺑﺑ ﻥﻴﺻﻰﻌﻓﺎﺸﻠﺍﻮ

ﺮﻣﻌﻠﺎﻓ ﻡﻬﺘﻮﻣﻓ ﻢﻫﺪﻼﻳﻤ ﺭﻌﺸﻠﺍﻡﻅﻧ ﺐﻳﺗﺭﺘ ﻰﻠﻋ ﺬﺧﻓ
Bu beyitlerin ilk mısrası "Numan’ın tarihi" diye başlıyor, son beyitte de "manzûmenin tertibine göre sırayla imamların doğumlarını, ölümlerini ve ne kadar yaşadıklarını al" denmiştir[2]
İmam Buharî için de şöyle tarih düşülmüştür:

ﺭﻮﻧ ﻰﻓ ﻰﺿﻗﻧﺍﻮ ﺪﻳﻣﺣﺎﻬﻴﻓ ﻩﺭﻤﻋﺓﺪﻣﻮ ﻖﺪﺼ ﻩﺪﻼﻳﻤ
Buharî hafızdır, hadisçidir, es-Sahîh adlı eserini mükemmelce toplayıp kaleme almıştır Onun doğumu sıdk (194), ömrü hamîd (62), vefatı nur (256) dadır[3]
Bu örnekleri çoğaltmak mümkündür[4]



Kaynaklar:
[1] Mercanlıgil, Ebced Hesabı, 31-37
[2] Rızâ, Muslih ve Mukallid, 50
[3] Abdülaziz b Şah Veliyyullah Dehlevî, Büstanu’l-Muhaddisîn, çev Ali Osman Koçkuzu, DİB Yayınları, Ankara 1986, 187-188
[4] Bak Mercanlıgil, Ebced Hesabı, 37-90; Ömer Nasuhi Bilmen, Büyük Tefsir Tarihi, Bilmen Yayınevi, İstanbul 1973, 2/631, 635, 641-642, 652, 653, 702, 712, 743 ﻰﻣﻆﻧﺭﻣﻋ 310 1000 ﻥﻮﺮﺧﺁ = 857[1] ﺎﻄﺑﺿ ﻒﻭﺟ ﻊﻄﻗ ﻰﻓ ﻚﻟﺎﻤ ﺎﻃﺴ ﻑﻳﺴﻰﻛﻴ ﻥﺎﻣﻌﻧ ﺦﻳﺮﺎﺘ 79 179 90 70 150 80 77 241 164 45 204 160 ﺭﻳﺭﺤﺘﻟﺍ ﻞﻣﻜﻣ ﺢﻴﺤﺻﻠﺍ ﻊﻣﺠ ﺎﺜﺪﺤﻣﻮﺎﻅﻓﺎﺣ ﻯﺭﺎﺧﺒﻠﺍ ﻦﺎﻜ