T.B.M.M. Dönemi Mali Kaynakları

İstiklal Savaşı'nın çok büyük yokluklar içinde başladığını gördük Ekonomik çöküntü BMM'nin açıldığı sırada Meclis'in para bulmakta büyük sorunlarla karşılaşmasına yol açtı Mebusların oturduğu yerler bile bin türlü güçlükle sağlanabildi Yemekleri askerlere pişen yemek ile aynıydı Cephedeki askerin sıkıntı çekmemesi için her türlü sıkıntıya göğüs geriliyordu Meclis tutanakları, dilekçe kağıtlarına yazılıyor, mektup zarfları defalarca kullanılıyordu


Meclis'in açıldığı tarihte en büyük sorun bütçe hazırlamaktı Yeni bir bütçe hazırlamak uzun zaman alacağı için, Meclis-i Mebusan tarafından çıkarılan bütçenin 1920 yılının Mart ve Nisan ayına ait olan kısımları geçici bütçe olarak kabul edildi Bütçe hazırlanamadığı için geçici bütçeler (avans kanunları biçiminde) yapmak yoluna gidildi 1 Mayıs-31 Ekim 1920 tarihleri arasında ilk altı aylık dönem için 30000000 lira harcama yetkisi tanındı Bunun 10775303 lirası Milli Savunmaya aitti Mayıs l920'de çeşitli illerden toplanan para ancak 20479 lira idi Cephelere malzeme taşınması için 250 lira harcama yapılmasına bile M Kemal'in imzası gerekmişti Mayıs ayı sonunda Niğde'den 100000 ve Kastamonu'dan gelen 200000 lira büyük para sayılmıştı Maliye bu paraları çok titiz bir şekilde harcıyordu Subayların 6-14 ay maaş alamadıkları bir sırada bu paralar silah ve cephane için kullanılıyordu Ekim ayında ikinci bütçe hazırlanmasına başlandı Fakat çalışmalar sürdüğü için Kasım-Aralık ayları için 11923400 liralık geçici bütçe ile harcama yetkisi tanındı Ocak-Şubat 1921 ayları için de 10300000 liralık (300000 lirası fakir köylüye yardım idi) harcama yetkisi tanındı 1920 yılı esas bütçe kanunu ise ancak 28 Şubat 1921'de, yani mali yılın bitmesine iki gün kala kabul edildi Bu kanunla gelir arttırıcı yollar aranırken, Kuva-yı Milliye ve Müdafaa-i Hukuk Cemiyetlerinin ve Birlik Komutanlarının, halktan gelir toplamaları da yasaklandı Bütçe gelirleri 61388626 lira, giderler ise 63018358 liradır Açık 11629732 lira yani % 20'ye yaklaşmaktadır Mali kaynak sağlamak için Duyun-u Umumiye ve Tütün Rejisi İdareleri ve Osmanlı Devleti'ne ait borç ödemeleri barışta ve yalnız Misak-ı Milli sınırlarına düşen hisseye ait olanının ödenmesi koşuluyla durduruldu Fakat bu kurumların TBMM'nin bulunduğu yerlerde devlet kuruluşlarına zarar vermeden çalışmalarına izin verildi Osmanlı Bankası'ndan geçici avanslar alınması kabul edildi Savaş yılları içinde, olağanüstü sebepler dolayısıyla, devlet harcamaları kısa vadeli avans kanunlarıyla yapılırken, gelirler gelir kanunlarına göre yapıldı


Meclis açılır açılmaz ele alınan konuların başında gelir kaynağı bulmak geliyordu Ancak vergi ve asker toplanabilmesi için, Meclis'in Anadolu'da otoritesinin kurulması gerekliydi Oysa Meclis'in açıldığı tarihte Anadolu'nun birçok yerinde iç ayaklanmalar çıkmış ve sürmekteydiler Bu sebeple buralardan vergi almak mümkün olmuyordu Meclis'in 24 Nisan 1920'da ilk ele aldığı kanun "Ağnam Resmi" (Hayvanlar Vergisi) ile ilgili kanun oldu Ağnam Resmi'nin eskiden olduğu gibi dört kat alınması kabul edildi Duyun-u Umumiye gelirlerine el kondu İlk gelir getirici kanun 28 Temmuz 1920'de kabul edildi Anadolu'ya getirilen mallardan vergi alınması için, gümrük vergisi beş kat arttırıldı Daha sonra Zonguldak yöresinden çıkartılan kömürden gümrük vergisi dışında, ayrıca ton başına 2-3 lira arası ihracat vergisi alınması için kanun çıkartıldı Pul gelirleri için Maliyeye yetki tanındı İhracat vergisi diğer mallara da uygulanmaya başlandı Diğer yandan 1914 tarihli Gelir Vergisi Kanunu'ndaki oranlar 5-10 misli arttırıldı Bütün bu gelir kaynağı bulmaya yönelik çalışmalarda köylüyü vergi yükü altına sokmamaya büyük özen gösterildi Gelir kaynağı aranırken tasarruf önlemleri de alındı Mebus maaş ve yolluklarından vergi kesildi Gereksiz yere soba ve geceleri lamba yakılmaması, kışın öğlen saatlerinde çalışılıp, gündüzden yararlanılması, gereksiz telgraf haberleşmelerinin yapılmaması gibi yöntemler uygulanırken, 14 Eylül 1920'de "Men-i Müskiyrat" (içki yasağı) ve 25 Kasım 1920'de de "Men-i İsrafat" (israfı engelleme) kanunları kabul edildi


1920 yılı bu önlemlerle geçirildi 1921 yılı ise İnönü, Eskişehir-Kütahya ve Sakarya Savaşları'nın yapıldığı yıl olduğu için, para sıkıntısı en üst düzeye ulaştı Cephane ve malzeme yokluğu I İnönü Savaşı'nda kendini gösterdi 10 Ocak günü cepheden, cephane olmadığı için yenilmek üzere olunduğu haberleri geliyordu Fevzi Paşa cephe Komutanı'na telgrafla "Size bir tren cephane gönderdim Elinize varıncaya kadar mukavemet imkanını temin ediniz" yanıtını verdi Oysa bir kaç sandık cephane ancak bulunabilmişti Bu çaresiz durumda askere moral gönderen Fevzi Paşa'nın gözyaşlarını tutamadığı acı bir gerçektir II İnönü Savaşı da aynı kıt olanaklarla sürdürüldü Eskişehir-Kütahya taarruzuna başlayan Yunanlıların ordularını ve kaynaklarını iki kat arttırmalarına karşılık Türkiye'nin kaynakları bu hıza yetmedi Bu sebeple Başkomutan "Tekâlif-i Milliye Emirleri" ile yeni bir gelir kaynağına başvurup, halktan bir çift çoraba kadar vergi almak zorunda kaldı Sakarya Savaşı bu yöntemlerle kazanıldı


1921 yılı bütçe giderleri yalnız ordu için 45000000 liraya ihtiyaç gösteriyordu Oysa tahmin edilen gelir 55000000 lira idi Gerçek ihtiyaçlar için ise 81000 000 lira gerekliydi Daha başlangıçtan açık 26000000 lira olarak görülüyordu 1921 yılı da avans kanunları ile geçiştirildi Tam bütçe yapılamadı Bütçe kanunu ise ancak yılın sonuna doğru kabul edildi Buna göre 52285000 gelir, 77325399 lira gider vardı Açık ise 25039899 lira idi Birçok giderden tasarruf yapılmaya çalışıldıysa da açık kapanamadı Bu sebeple dış para yardım kaynaklarına başvuruldu


1922 yılında da, daha önceki yıllarda olduğu gibi toplu bir bütçe yapılmayıp, avans kanunları ile mali durum yönetildi Kesin bütçe ancak mali yıl sonunda ortaya çıktı 22 Şubat 1923'de kabul edilen kanuna göre bütçe 87735573 lira olup Milli Savunma'Bütçesi 49207924 lira idi