Kavalalı’dan Mübarek’e Mısır’ın Kuşbakışı Tarihi

Siz hâlâ Batı’dan dilimize çevrilen ilk romanın “Telemak” olduğunu mu sanıyorsunuz? Demek ki, Mısır’ı tanımamışsınız Tanımış olsaydınız, “Telemak”ın roman olmadığını, Mısır’da yapılan Arapça tercümesinden dilimize çevrildiğini, çeviren Yusuf Kâmil Paşa’nın, Kavalalı’nın damadı olduğunu vs biliyor olurdunuz


Velhasıl “Mübareksiz” döneme adım atmış olan Mısır’la zannettiğimizden daha fazla içli dışlı bir tarihimiz var Öyle ki, modernleşme yolundaki ilk hamlelerimiz Avrupa’dan değil, Mısır’dan gelmişti



Osmanlı’nın Müslüman topraklarında ilk gedik, Napolyon eliyle açılır ve kısa süren bu işgal, Mısır’ın uzun tarihinde kalıcı izler bırakır Peter Mansfield’ın dediği gibi, bu yalnız Osmanlı’nın Müslüman topraklarına yönelik ilk işgal olmakla kalmaz, Oryantalizmi de başlatır ve Avrupalıların iştahını açar


Napolyon’u İngilizler sayesinde kaçırttık kaçırtmasına ama emperyalizmin Mısır’da gözü kaldı Dünyanın en verimli topraklarıydı buralar Dahası, Hindistan’a giden en kestirme denizyolu buradan geçiyordu Buna sonradan petrol, İsrail dostluğu, laiklikte öncülüğü Türkiye’ye kaptırmış olsa da, Batı’ya en açık stratejik üslerden biri olması eklenecekti


Mısır’a isyanı bastırmak için gelen Kavalalı Mehmed Ali, pratik zekâsı ve becerisiyle modern Mısır tarihini başlatan adam oldu Tek kelime Arapça bilmediği halde halk tarafından sevilmiş ve kendisini zorla Mısır valisi ilan ettirmişti Onun döneminde Mısır, fabrikalar, modern okullar ve orduyla tanıştı, dahası Kütahya önlerine ilerleyecek kadar cüretkârlaştı


Oğlu İbrahim Paşa da aynı yoldan gitmiş ama erken ölümünden sonra yeğeni Abbas, ikisinin 40 yılda yaptıklarını 6 yılda mahvetmişti Onun yerine, saflığıyla tanınan amcası Said Paşa geçti Süveyş Kanalı’nın hafriyatını, Bahriye’den sınıf arkadaşı Ferdinand de Lesseps’e yaptırdı Aldığı borçlarla tam bir mirasyedi gibi yaşadı Zamanında İngiliz ve Fransız elçileri devlet içinde devlet haline geldiler Mısır’ın sömürgeleştirilmesi onun döneminde başladı


Yerine geçen yeğeni “Muhteşem İsmail Paşa” büyük imar hamlelerine girişti ama bunlar için Avrupa bankalarından korkunç miktarlarda borçlar alınarak ülkenin geleceği ipotek altına konuldu Bugün gösterilerin yapıldığı “Tahrir Meydanı”nı açtıran da İsmail Paşa’ydı ve Nasır tarafından ismi değiştirilmeden önce “İsmailiye Meydanı” olarak biliniyordu Yine de Mısır’ı “ileri götürmek” için uğraşmış, rasathane ve opera binaları yaptırmış, giderayak meclisi açtırmış, halkın sesi iyi kötü meydanlarda duyulmaya başlanmıştı


II Abdülhamid tarafından azledilen İsmail Paşa’nın yerine oğlu Tevfik getirildi Tevfik Paşa başlangıçta Sedat ve Mübarek gibi ülkenin reformcu aydınlarıyla uzlaşmıştı ama sonra düşmanları oldu Hatta Mısırlılara “Siz iyiliklerimizin kölelerinden başka nesiniz ki?” demekten çekinmemişti İngilizler, onun zamanında Mısır’ı işgal etti


Yerine geçen Abbas Hilmi de İngilizlerle iyi geçinip muazzam servetini Avrupa bankalarında istifliyor, halkın feryadına kulaklarını tıkıyordu 1914 yazını geçirmek üzere İstanbul’a giderken İngilizler tarafından tahttan indirildi, yerine Hüseyin Kâmil geçirildi Kâmil’in tek özelliği ise çalıp çırpmamasıydı

Mısırda Mübarek dönemi üç haftalık halk eylemiyle sona erdi

Hüsnü Mübarek, 30 yıl önce Enver Sedat’ın ardından devlet başkanı olmuştu

“Sultan” olarak tahta geçen Ahmed Fuad’ı İngilizler krallığa terfi ettirdiler Bilim ve sanata meraklıydı Devasa binalar yaptırınca Mısır’ın ilerleyeceğini sanıyordu Ne var ki o da boş durmadı Tahta çıktığında parasızdı, öldüğünde ise milyonları vardı


Oğlu Kral Faruk 1936′da tahta oturduğunda halk biraz olsun ümitlenmişti Ancak umutlar yıllar içinde solup gitti İngiliz danışmanlar nasıl olsa her işin doğrusunu yapıyorlardı Onun keyfine bakması, hareminden başını çıkarmaması yeterliydi Ne yalan söylemeli, o da ordunun darbesini tetikleyinceye kadar uğraştı Çapkınlığıyla nam saldı, boğazına kadar yolsuzluklara battı ve darbe yapılınca canının bağışlanması karşılığında sürgüne gönderildi Yerine geçen “bebek kral” II Fuad’ın tahttan uzaklaştırılması için ise bir yıl yetmişti


1952′de gerçekleşen “Hür Subaylar” darbesiyle cumhuriyet ilan edilecek ve Mısır’ın yeni kralları cumhurbaşkanları olacaktı


İlk Cumhurbaşkanı General Necib’di ama ipler Nasır’ın elindeydi Mısır, Kavalalı’dan beri ilk kez karizmatik bir lidere sahip oluyordu Darbeyle geldi ama hem Mısır’ın hem de Arap âleminin en sevilen lideri oldu Süveyş Kanalı’nı ve petrolleri devletleştirdi “Mısır Mısırlılarındır” sloganı, Ortadoğu’da rüzgârları tersine estirdi Başlangıçta ABD, sonraları SSCB ile yakınlaştı Ülkesini yeniden Arap âlemine bağlamayı başardı


Ancak Nasır’ın efsanevi şöhretini İsrail 6 günde bitiriverdi 1967′de İsrail’in, Mısır hava kuvvetleri daha havalanmadan imhasıyla başlayan 6 Gün Savaşı’ndaki yenilgi üzerine Nasır, özür dileyerek istifa etti Bu açık yürekliliği halkın hoşuna gitti ve “N’olur gitme” mitingleri düzenlendi 1970′teki ölümüne kadar koltuğunda oturduysa da artık eski Nasır değildi


Askerlerin yönetimi Enver Sedat’la devam etti İsmini Enver Paşa’dan almıştı, akıbeti de ona benzedi Başlangıçta reformlar yaptı, halka yakın göründü, hapishanelere doldurulan Müslüman Kardeşler’in liderlerini serbest bıraktırdı, çok partili hayatı başlattı Dış politikada dümeni Sovyetler’den Amerika’ya doğru kırdı Camp David’deki imzayla İsrail’i tanıyan ilk Arap ülkesi olması onu Batı’nın gözünde yükseltirken Arap dünyasında itibarsızlaştırdı Zamanla Müslüman gruplara karşı sertleşti ve 1981 Eylül’ünde büyük tutuklamalara girişti Bir ay sonra aşırı İslamcı bir grubun üyeleri tarafından öldürüldü


Aynı törende açılan ateşle yaralanan Sedat’ın yardımcısı ve eski Hava Kuvvetleri Komutanı Hüsnü Mübarek’in, Kavalalı’dan sonra en uzun süre koltukta oturan lider olacağını kimse tahmin edemezdi O da başlangıçta uzlaşmacı bir görüntü çizdi, Müslüman Kardeşler’in meclise girmesine izin verdi Amerika-İsrail çizgisini korudu ama Arap Ligi’ne dönerek Nasır’ın liderlik konumunu yakalamaya çalıştı Türkiye’nin atağına kadar da İsrail parantezi hariç bu imajı oluşturmakta başarılı oldu Sansürle, kısıtlı seçimlerle ve yolsuzluklarla suçlandı İnternet ve uydu antenlerin gelişiyle zor günler yaşadı 18 gündür devam eden gösteriler, Mısır halkına sesini duyurma imkânını verince Mübarek koltuğunda daha fazla kalamadı


Bu “kuşbakışı tarih”ten çıkaracağımız sonuç şu olmalı: Esas mesele, Mısır’ın Mısırlıların olup olmayacağı Nasır’ın yaralı ruhu dirilir mi? Göreceğiz

Mustafa Armağan