Süsen-Süsengillersüs Bitkisi

Süsen-Süsengillersüs Bitkisi





Gösterişli çiçeklerinden ötürü dünyanın birçok yerinde süs bitkisi olarak yetiştirilen süsenlerin kuzey yanküreye dağılmış 300 kadar yabanıl türü vardır Süsengiller (Irida-ceae) familyasının iris cinsini oluşturan bu bitkilerin bilimsel adı, Yunan mitolojisinde "gökkuşağını" simgeleyen tanrıça İris'den gelir Süsenlerin çiçekleri, gerçekten de gökkuşağını andıran mavi, mor, san gibi albenili renklere bürünmüştür
Süsen çiçekleri kılıç biçimindeki yaprakla-nn arasından çıkan, uzunca bir sapın ucunda açar Çiçeklerin, taçyaprak sanıları, oysa botanik açısından taçyaprak ve çanakyaprak olarak ayırt edilemeyen renkli örtüyaprakları altı parçadan oluşur Bunlardan üçü aşağıya doğru sarkık, öbür üçü ise ortada dik olarak bulunur Sarkık olanların orta damarının üstü genellikle sakalsı tüylerle kaplıdır

Çiçeğin bu biçimi yalnızca bir böceğin bir başka süsen çiçeğinden getireceği çiçektozları ile tozlaşmasına olanak sağlar
Süsenler doğada kır bitkileri, bahçelerde ise süs bitkileri arasında hemen dikkati çeken çok güzel çiçekli bitkilerdir En alımlı türlerden bazısı Akdeniz ve Orta Asya kökenlidir Örneğin, san lekeli mor çiçekler açan İspanya süseni (iris xiphium) nemli ve kumlu yerlerde yetişen bir Akdeniz bitkisidir Açık mavi çiçekleriyle gene çok hoş bir yabani süsen türü olan iris florentina ve iris germanica gibi bazı süsenlerin köksaplan (besin depolayarak şişkinleşmiş toprakaltı gövdeleri) eskiden beri bitkisel ilaç ve parfüm hammaddesi olarak kullanılmaktadır Kokusu menekşeyi andırdığından halk arasında "menekşekökü" de denen bu köklerden sarımsı, yan katı bir uçucu yağ çıkanlır Süsen yağı yalnızca parfümlere değil ilaç, şekerleme, içki ve tatlılara da koku verici olarak katılır

Süsen türlerinin tümü köksaplı değildir; bazılarıda soğanlar oluşturur Köksaplı olanlar yaşlarıdığında (yaklaşık üç yıl sonra) sökülerek köksaplanndan yeni bitkiler üretilir Bitkinin çiçeklenmesi sona erdikten altı hafta kadar sonra köksaplar parçalanı p üzerinde "göz" bulunan köksap parçaları, yalnızca kılcal kökler toprağın içinde kalacak biçimde dikilir Bunlardan üretilen genç bitkiler artık yaşlarımış olan ana bitkiye göre çok daha sağlıklı çiçekler açar




Bahçe çiçeği olarak yetiştirilen süsenlerin mor, leylak, beyaz, krem, san, kızılımsı mor, hatta gri tonlarda pek çok çeşidi vardır Bazılarında çiçeklerin dik ve sarkık örtüyaprakları ayn renkli, bazı çeşitlerde ise kahve-rengimsi siyah çizgili ya da beneklidir En yaygın süs çeşitleri, bazen yanlış olarak "zambak" da denen iris germanica'dan türetilmiştir Gene değerli süs çeşitleri arasında yer alaniri çiçekli süsenler ise iris mesopotamica' mn melezidir Park ve bahçelerde süsenler-den çoğu kez kenar süsü olarak yararlanılır

Türkiye'de, çoğu Doğu, Güney ve Güneydoğu Anadolu'da olmak üzere 40 kadar yerli süsen türü bulunur Buralarda daha çok susam (örneğin iris schachtiı) ve navruz (iris persica) gibi adlarla anilansüsen türlerinden birine (iris elegantissimd) ise kurtkulağı denir