Patlayıcılar-Patlayıcı Türleri

Patlayıcılar-Patlayıcı Türleri

Yanan her madde bir miktar sıcak gaz çıkarır Ocak ve şöminelerin bacaları yanmayla oluşan bu gazları dışarı atmak için yapılmıştır (bak Yanma) Bazı maddeler yanarken çok kısa bir süre içinde
çok büyük miktarda sıcak gaz çıkarır Patlayıcılar dediğimiz bu maddeler, yanarken çıkardıkları gazın oluşturduğu basınçla, çevrelerindeki her şeyi büyük bir gürültü ve şiddetle parçalar; bu olaya patlama denir

Patlayıcı Türleri

Bilinen en eski patlayıcı, günümüzde de havai fişeklerde kullanılan kara baruttur Eski Çin-liler'in belki de binlerce yıldır bildikleri kara barutu 1249'dan bir süre önce ilk kez tanımlayan İngiliz Katolik rahip Roger Bacon oldu Kara barut 14 yüzyıl ortalarında ateşli silahlarda kullanıldı; ama taşocaklarında kayaçla-rın parçalanması gibi barışçıl amaçlarla kara barut kullanılmasına ancak 1660'larda başlandı

Güherçile (potasyum nitrat), kükürt ve odunkömürü karışımı olan kara barut yandığı zaman kendi hacminin 4000 katı kadar gaz çıkarır Çok hızlı gerçekleşen bu tepkime sırasında odunkömürü ve kükürt güherçilenin çıkardığı oksijenle yanar

Alman kimyacı Christian Schönbein'ın 1846'da keşfettiği pamuk barutu daha güçlü bir patlayıcıdır İlk dumansız barut türü olan pamuk barutu, pamuk liflerinin derişik nitrik asit ve sülfürik asitle işlenmesiyle elde edilir {bak NİTRİK ASİT; SÜLFÜRİK ASİT) Bu tür bir lif parçası tutuşturulursa hızla ve sessizce yanar; ama sert bir darbeyle karşılaşırsa büyük bir şiddetle patlar Bu tip patlayıcılar günümüzde pamuk yerine kâğıt ve odun talaşı asitle işleme sokularak yapılır ve nitroselüloz adını alır

1847'de İtalyan kimyacı Ascanio Sobrero, gliserini derişik nitrik asit ve sülfürik asidin içine yavaş yavaş damlatarak nitrogliserin'i buldu {bak GLİSERİN) Patladığı zaman kendi hacminin 12 bin katı kadar gaz çıkaran nitrogliserin son derece güçlü bir patlayıcıdır; ama taşınırken küçük bir sarsıntıda kolayca patladığı için kullanılması son derece tehlikelidir 1866'da İsveçli kimyacı Alfred Nobel, nitrogliserinin diyatomit (kizelgur) adı verilen kumlu bir toprakla karıştırıldığında peynirim-si katı bir maddeye dönüştüğünü ve bu durumdayken hâlâ güçlü bir patlayıcı olduğu halde güvenli bir biçimde taşınabildiğini bir rastlantı sonucu buldu ve bu maddeye dinamit adım verdi Nobel, pamuk barutunu nitrogliserinle karıştırarak çok güçlü bir patlayıcı olan ve güvenle kullanılabilen bir başka patlayıcı da yaptı Yoğun pelte kıvamındaki bu patlayıcı jelatin daha çok taşocaklarında kullanılır

Bu karışımdaki nitrogliserini azaltıp pamuk barutunu çoğaltan Nobel, balistit adını verdiği kemik gibi sert bir madde elde etti Patlayıcı jelatine ya da dinamite göre daha zayıf bir patlayıcı olan bu madde, patlayınca parçalama etkisi yerine itme etkisi yaptığı için ateşli silahlarda "sevk barutu" olarak kullanılır {bak ATEŞLİ SİLAHLAR) Patlayıcılardan büyük bir servet kazanan Alfred Nobel, servetinin bir bölümüyle bir fon kurulmasını ve insanlığa yararlı olan yazar ve bilim adamlarına her yıl bu fondan ödül verilmesini vasiyet etti {bak Nobel Ödüllerî)

Patlayıcılar genellikle ikiye ayrılır Bunlar, patlama etkisi düşük itici patlayıcılar ve patlama etkisi yüksek güçlü patlayıcılardır
Günümüzde kullanılan dumansız barut gibi itici patlayıcılar, nitrogliserinle nitroselülozun karıştırılmasıyla elde edilir Her türlü ateşli silah fişeğinde bulunan ve bazı uçak motorları ile dizel motorlarında ilk hareketi vermek için kullanılan bu patlayıcılar güdümlü silah ve roketlerin hareketini sağlayan itici gücü elde etmek için de kullanılır

İki dünya savaşında en çok kullanılan güçlü patlayıcı trinitrotolüen (TNT) olmuştur -lotrimetilentrinitramin (siklonit) ve pentaerit-ritol tetranitrat (PETN) gibi uzun adları olan öbür güçlü patlayıcıların hemen hemen tümü bazı karbonlu bileşiklerin nitrik asitle işlemden geçirilmesiyle elde edilir
Zincirleme çekirdek tepkimeleri sonucunda da olağanüstü güçlü patlamalar oluşabilir Nükleer bombaların çok büyük yıkıcı gücü bu tür tepkimelerin sonucudur {bak NÜKLEER ENERJİ)