Nâzım Hikmet Ran

NÂZIM HİKMET

15 Ocak 1902�de Selanik�te doğdu 3 Haziran 1963'te Moskova'da yaşamını yitirdi Dedesi Mevlevi tarikatından Nâzım Paşa Midhat Paşa'nın yakın arkadaşı Babası Hikmet Bey, Mekteb-i Sultani (Galatasaray Lisesi) mezunu, Kalem-i Ecnebiye'ye bağlı bir memur Annesi Celile Hanım, dilci, eğitimci Enver Paşa'nın kızı İlkokuldan sonra arkadaşı Vâlâ Nurettin'le birlikte Mekteb-i Sultani'nin hazırlık sınıfına yazıldı Ailesi parasal sıkıntıya düşünce ertesi yıl Nişantaşı Sultanisi'ne devam etti Dedesi Nâzım Paşa'nın etkisiyle şiir yazmaya başladı


1917'de Heybeliada Bahriye Mektebi'ne girdi 1919'da mezun oldu, Hamidiye Kruvazörü'ne güverte subayı olarak atadı Aynı yıl kış aylarında daha önce yakalandığı zatülcenp hastalığı tekrar etti Sağlık kurulu raporuyla 1920'de askerlikten çıkarıldı Bu sırada hececi şairler arasında genç bir ses olarak ünlendi Bahriye Mektebi'nden öğretmeni olan Yahya Kemal Beyatlı'ya hayrandı Yazdığı şiirleri gösterip eleştirilerini alıyordu 1920'de Alemdar Gazetesi'nin düzenlediği yarışmada birincilik kazandı Bu ödül ününü artırdı


İstanbul'un işgal altında olduğu günlerde heyecanlı direniş şiirleri yazdı 1921'de arkadaşı Vâlâ Nurettin ile birlikte Ankara'ya gitti İstanbul gençliğini milli mücadeleye katılmaya çağıran bir şiir yazdılar Şiir çok beğenilince Bolu'ya öğretmen olarak atandılar Bolu'da kalpaklı bu iki genç tepki gördü Peşlerine gizli polis takıldı Nâzım ile Vâlâ Nurettin Moskova'ya gitmeye karar verdiler Batum üzerinden Moskova'ya ulaşıp "Doğu Emekçileri Komünist Üniversitesi"ne kaydoldular Nâzım burada "serbest şiirle" tanıştı İlk serbest şiirlerini yazdı Bunlardan bazıları 1923'te Yeni Hayat, Aydınlık gibi dergilerde yayınlandı



Üniversiteyi bitirince 1924'te sınırdan gizlice geçerek Türkiye'ye girdi Aydınlık dergisinde çalışmaya başladı İzlendiğini anlayınca İzmir'e geçti 1925'te Şeyh Sait isyanı nedeniyle başlatılan soruşturmalar sırasında gıyabında 15 yıla mahkum edildi Tekrar yurtdışına kaçtı 1926'da çıkan aftan yararlandırılmadı Gizli örgüt üyesi olmak suçlamasıyla 3 ay daha hapse mahkum edildi 1928'de Bakü'de ilk şiir kitabı "Güneşi İçenlerin Türküsü" basıldı Aynı yıl yine gizlice Türkiye'ye döndü Yakalanıp Ankara'ya götürüldü Kısa bir tutukluluğun ardından serbest kaldı




İstanbul'da Zekeriya Sertel'in yayınladığı "Resimli Ay" dergisinin yazarları arasına katıldı 1929'da "Putları Yıkıyoruz" başlığıyla bir yazı hazırlayıp Abdülhak Hamid Tarhan, Mehmet Emin Yurdakulgibi dönemin etkili şairlerine yönettiği saldırılar büyük ilgi gördü "1929'da "835 Satır", "Jokond ile Sİ-YA-U", ertesi yıl "Varan 3+1+1=1" kitapları yayınlandı 1930'da "Salkımsöğüt" ile "Bahri Hazer" şiirlerini Columbia firmasının girişimiyle plağa okudu Plak halktan büyük ilgi görünce hakkında şiir kitapları nedeniyle dava açıldı 1932'de "Benerci Kendini Niçin Öldürdü" ile "Gece Gelen Telgraf" kitapları basıldı 1932'de "Kafatası", 1933'te "Bir Ölü Evi" adlı oyunları İstanbul Şehir Tiyatrosu'nda sahnelendi



1932'de bir bildiri nedeniyle başlatılan tutuklamalar sırasında gözaltına alındı 1933'te Bursa Cezaevi'ne gönderildi 5 yıl hapse mahkum oldu Kısa bir süre tutuklu kalıp salıverildi 1935'de Piraye Altınoğlu ile evlendi Akşam gazetesinde "Orhan Selim" takma ismiyle fıkralar yazmaya başladı Yine farklı isimlerle romanlar, oyunlar, operetler yazdı 1935'te "Taranta Babu'ya Mektuplar" kitabı yayınlandı "Unutulan Adam" oyunu şehir tiyatrolarında sahneye kondu "Simavne Kadısı Oğlu Şeyh Bedrettin Destanı" kitabı 1936'da yayınlandı 1938'de Harp Okulu öğrencilerini isyana teşvik suçlamasıyla bir kez daha tutuklandı Ankara Cezaevi'ne kondu 15 yıl hapse mahkum edildi İstanbul Cezaevi'ne getirildi Askeri Mahkeme'de de ayrıca yargılanıp bir 20 yıl hapse daha mahkum oldu 1940'ta önce Çankırı ve sonra Bursa Cezaevi'de kondu


10 yılı aşkın cezaevlerinde kaldı Yayınlatamamasına rağmen sürekli yazdı Serbest bırakılması için başlatılan çabalar sonuç vermedi 1950'de açlık grevine başladı Sağlık durumu iyi olmadığı için İstanbul'da Cerrahpaşa Hastanesi'ne kaldırıldı 1950'de yürürlüğe giren af yasasıyla tekrar özgürlüğüne kavuştu Piraye Hanım'dan ayrılıp cezaevinde sürekli ziyaretine gelen dayısının kızı Münevver Andaç ile evlendi Doğan oğullarına Mehmed adını verdiler Sürekli izlendiğini anlayınca tekrar yurtdışına gitmeye karar verdi 1951'de Karadeniz yoluyla Bulgaristan ve Romanya üzerinden Moskova'ya gitti

25 Temmuz 1951'de Bakanlar Kurulu kararıyla Türkiye Cumhuriyeti vatandaşlığından çıkarıldı Yurtdışında birçok uluslararası kongreye katıldı Kitapları birçok dile çevrildi 1959'da kendisinden 30 yaş küçük olan Rus Vera Tulyakova ile evlendi 1963'te bir kalp krizi sonucu yaşamını yitirdi Moskova'da Novodeviçiy Mezarlığı'nda toprağa verildi İlk şiirlerini hece vezniyle yazdı Ama içerik bakımından diğer hececi şairlerden uzaktı Toplumsal içerikli bir şiir kurdu Moskova'daki yıllarında özellikle geleçekçiliğin önemli isimlerinden Mayakovski'nin etkisiyle hece veznini bırakıp serbest şiire yöneldi "835 Satır" kitabı yayınlandığında büyük şaşkınlık yarattı


Ama Ahmet Haşim, Yakup Kadri gibi şairlerondan övgüyle sözetti Kendisini izleyen genç şairler de serbest şiire yöneldi 1936'ya kadar yayınlanan kitaplarıyla Cumhuriyet dönemi şiirinin değerlerini kökünden sarstı "Şeyh Bedrettin Destanı"nda ise şiirini tam anlamıyla bir ulusal bireşime ulaştırdı Divan ve halk şiiri söyleyişlerini, çağdaş bir şiir anlayışı içinde eritti En önemli eserlerinden "Memleketimden İnsan Manzaraları"nı 1941'de cezaevinde yazmaya başladı 2'nci Meşruriyet'ten 2'nci Dünya Savaşı'na kadar uzanan geniş bir zaman diliminin öyküsünü bu eserinde destanlaştırdı Düzyazı, şiir, senaryo tekniklerinin iç içe kullanıldığı bu eser, yeni bir türün habercisi oldu Şiir kitapları 1938'den 1965'e kadar Türkiye'de basılamadı Ancak, ölümünden iki yıl sonra 1965'ten itibaren yayınlanabildi

NÂZIM HİKMETİN BÜTÜN ESERLERİ


Nâzım Hikmet�in ilk şiir kitabı Güneşi İçenlerin Türküsü, 1928�de Bakû�de yayımlandı Bu kitaptaki şiirler daha sonra Türkiye�de basılan kitaplarında şairin yasaları gözeterek yaptığı bir iki değişiklikle yer aldı Türkiye�de 1929-1938 arasında yayımlanan kitapları şunlar:

ŞİİR:

835 Satır (1929)
Jokond ile Sİ-YA-U (1929)
Varan 3 (1930)
1+1=1 (1930)
Sesini Kaybeden Şehir (1931)
Benerci Kendini Niçin Öldürdü (1932)
Gece Gelen Telgraf (1932)
Portreler (1935)
Taranta-Babu�ya Mektuplar (1935)
Simavne Kadısı Oğlu şeyh Bedreddin Destanı (1936)

OYUN:
Kafatası (1932)
Bir Ölü Evi (1932)
Unutulan Adam (1935)

DİĞER:
Şeyh Bedreddin Destanına Zeyl, Millî Gurur (1936)
İt Ürür Kervan Yürür (Orhan Selim adıyla fıkralar, 1936)
Alman Faşizmi ve Irkçılığı (inceleme, 1936)
Sovyet Demokrasisi (inceleme, 1936)

1949�da, Nâzım Hikmet cezaevindeyken, Ahmet Halit Kitabevi, Ahmet Oğuz Saruhan takma adıyla La Fontaine�den Masallar�ı yayımladı Bu çeviri yapıt dışında, tam 29 yıl Nâzım Hikmet�in kitapları Türkiye�de basılmadı Ölümünden iki yıl sonra, 1965�te, "Yön" dergisinin Kurtuluş Savaşı Destanı�nı yayımlaması gözü pek bir davranış olarak değerlendirildi Arkasından, başta İzlem ile Dost Yayınevleri olmak üzere, ilerici yayınevleri, önce şairin sağlığında Türkiye�de basılmış kitaplarını, sonra dış ülkelerde Türkçe olarak yayımlanmış kitaplarını yayınlamaya başladılar Bu yayınlar sürekli olarak kovuşturmalara uğradı Bazıları toplatıldı, davalar açıldı
Piraye ile Nâzım Hikmet�in üvey kardeşi Metin Yasavul'un sahibi oldukları, Memet Fuat�ın yönetimindeki De Yayınevi ise, şairin Bursa Cezaevi�ndeyken basıma hazırlayıp Piraye�ye bırakmış olduğu kitapların yayımına başladı Bunlar içerde dışarda daha önce basılmamış kitaplardı şair ölmeden önce yaptığı konuşmalarda bu kitaplardan bazılarının kaybolmuş olduğunu söylemişti De Yayınevi�nde birinci basımı yapılan kitaplar şunlar:

Saat 21-22 şiirleri (1965)
Dört Hapisaneden (1966)
Rubailer (1966)
Ferhad ile Şirin (1965)
Sabahat (1965)
Memleketimden İnsan Manzaraları (5 cilt, 1966-1967)

Bütün bu kitapları basıma Memet Fuat hazırlamıştı Saat 21-22 şiirleri ile Dört Hapisaneden için iki kez mahkemeye verildi, sonuçta beraat etti Ferhad ile Şirin�in daha önce dışarda yapılmış olan, yarıdan sonrası kaybolduğu için yeniden yazılmış bir basımı vardı De Yayınevi�nin bastığı şairin Bursa Cezaevi�nde yazdığı asıl metindi Bulgaristan�da yayımlanan Memleketimden İnsan Manzaraları ise De Yayınevi basımının tekrarıydı


Bilgi Yayınevi, 1968�de, Cevdet Kudret�in basıma hazırladığı Kuvâyi Milliye�yi yayımladı Bu Nâzım Hikmet�in cezaevinden çıktıktan sonra İnkılap Kitabevi için hazırladığı Kurtuluş Savaşı Destanı'nın yeni bir düzenlemesiydi Şair gerçi bu destanı Memleketimden İnsan Manzaraları�nın içine yerleştirmişti, oradan çıkarılıp ayrı olarak yayımlanmasını istemiyordu Ama cezaevinden çıktıktan sonra gerçek bir özgürlük ortamında olmadığını gördü Kimse onun yapıtlarını yayımlamayı göze alamıyordu İnkılap Yayınevi�nin yaptığı öneriyi çok parasız kaldığı bir dönemde kabul ederek Kuvâyi Milliye�yi düzenledi Ama İnkılap Yayınevi parasını peşin ödediği bu kitabı bile yayımlamaktan çekindi, on yedi yıl sonra, Cevdet Kudret aracılığıyla Bilgi Yayınevi�ne devretti




Yine 1968�de Bilgi Yayınevi Kemal Tahir�e Mapusaneden Mektuplar�ı; De Yayınevi Cezaevi�nden Memet Fuat�a Mektuplar�ı yayımladılar İki yıl sonra da Cem Yayınevi Bursa Cezaevi�nden Vâ-Nû�lara Mektuplar�ı yayımladı 1975te De Yayınları arasında Memet Fuatın Nâzım ile Pirayesi çıktı Bu kitap Nâzım Hikmetin Pirayeye yazdığı mektuplardan bölümler seçerek şairin yaşamıyla şiirleri arasındaki iç içeliği gösteren duyarlı bir çalışmaydı Mektupların tümü değildi, ama öyle sanıldı (Yirmi üç yıl sonra, 1998de, Adam Yayınevi Pirayeye Mektuplar adıyla Nâzım Hikmet�in cezaevi yılları boyunca Pirayeye yazdığı mektupların tümünü iki cilt olarak yayımladı)


1975-1980 arasında Cem Yayınevi Nâzım Hikmet�in Tüm Eserleri dizisini yayımladı Şerif Hulusi ile birlikte notlar yazarak başladıkları 9 kitaplık bu diziyi, çalışma arkadaşının ölümü üzerine Asım Bezirci yalnız tamamladı

1980de Kemal Sülker Yazko Yayınları�nda Nâzım Hikmet�in Bilinmeyen İki şiir Defteri�ni yayımladı
1988-1990 arasında Adam Yayınevi Nâzım Hikmet�in bütün yapıtlarını 28 kitaplık bir dizide topladı Dizinin editörlüğünü Memet Fuat, araştırmacılığını Asım Bezirci yaptı Bugün satışta bulunan bu dizideki kitaplar şunlar:

ŞİİR:

835 Satır (835 Satır; Jokond ile Sİ-YA-U; Varan 3; 1+1=1; Sesini Kaybeden şehir)
Benerci Kendini Niçin Öldürdü (Benerci Kendini Niçin Öldürdü; Gece Gelen Telgraf; Portreler; Taranta-Babu'ya Mektuplar; Simavne Kadısı Oğlu şeyh Bedreddin Destanı; şeyh Bedreddin Destanı'na Zeyl)
Kuvâyi Milliye (Kuvayi Milliye; Saat 21-22 şiirleri; Dört Hapisaneden; Rubailer)
Yatar Bursa Kalesinde
Memleketimden İnsan Manzaraları
Yeni Şiirler
Son Şiirleri
İlk Şiirler
La Fontaine�den Masallar
(İlk Şiirler, Nâzım Hikmet�in çocukluk şiirleriyle hece şiirlerini içeriyor Şair bunların büyük bir bölümünün toplu şiirleri arasına alınmasını herhalde istemezdi Son kitap takma adla yayımlanan La Fontaine çevirileri)

OYUN:

Kafatası (Ocak Başında; Kafatası; Bir Ölü Evi; Unutulan Adam; Bu Bir Rüyadır)
Ferhad ile şirin (Yolcu; Ferhad ile şirin; Sabahat; Enayi)
Yusuf ile Menofis (Allah Rahatlık Versin; Evler Yıkılınca; Yusuf ile Menofis; İnsanlık Ölmedi Ya; İvan İvanoviç Var mıydı Yok muydu?)
Demokles�in Kılıcı (İstasyon; İnek; Demokles�in Kılıcı; Tartüf - 59)
Kadınların İsyanı (Kadınların İsyanı; Yalancı Tanık; Kör Padişah; Her şeye Rağmen)

ROMAN-ÖYKÜ-MASAL:

Kan Konuşmaz
Yeşil Elmalar
Yaşamak Güzel şey Be Kardeşim
Hikâyeler
Çeviri Hikâyeler
Masallar
(Nâzım Hikmet yalnızca Yaşamak Güzel Şey Be Kardeşim adlı romanıyla Sevdalı Bulut adlı masallar kitabını kendi adıyla yayımlamıştı Ötekiler para kazanmak için acele yazılıp gazetelerde takma adlarla yayımlanmış ürünlerdir)

YAZILAR:

Sanat, Edebiyat, Kültür, Dil
Yazılar (1924-1934)
Yazılar (1935)
Yazılar (1936)
Yazılar (1937-1962)
Konuşmalar
(Nâzım Hikmet�in bu kitaplarda yer alan yazılarının büyük çoğunluğu çeşitli takma adlarla gazetelere yazdığı köşe yazılarıdır)

MEKTUPLAR:

Nâzım ile Piraye
Cezaevinden Memet Fuat�a Mektuplar
(1998'de Adam Yayınevi�nin Piraye�ye Mektuplar adıyla iki cilt olarak yayımladığı yapıt da bu bölüme eklenmelidir)

Ayrıca yine Adam Yayınları arasında Memet Fuat�ın hazırladığı Nâzım Hikmet�in Seçme Şiirler kitabı da yer almaktadır

(Fotoğraf: Ferhat ile Şirin balesi yaratıcıları (soldan) Yuri Grigoroviç, Arif Melikov, Virsaladzade, Nâzım Hikmet, şef Niyazi Tagizade

(19021963) Türk şiirine yeni bir anlayış getiren Nâzım Hikmet Ran, dedesi Nâzım Paşa'nın vali olarak görev yaptığı Selanik'te doğdu Mektebi Sultani (Galatasaray Lisesi), Nişantaşı Numune Mektebi'nde okudu Heybeliada Bahriye Mektebi'ni bitirdi 1920'de sağlık nedeniyle askerlik mesleğinden ayrıldı, bu arada ilk şiirlerini yayımladı 1921 başlarında Kurtuluş Savaşı'na katılmak amacıyla, arkadaşı Vâlâ Nurettin'le birlikte Anadolu'ya geçti; Bolu'dâ" öğretmen olarak görevlendirildi

Bir süre sonra Rusya'da gerçekleşen 1917 Ekim Devrimi'ne duyduğu ilgi dolayısıyla, gene Vâlâ Nurettin'le birlikte SSCB'ye gitti, Moskova'da siyasal bilimler ve iktisat okudu 1925'te Marksist dünya görüşünü benimsemiş olarak Türkiye'ye döndü Yeni bir anlayışla yazdığı şiirleriyle büyük ün kazandı Şiirleri, yazıları ve siyasal görüşleri dolayısıyla birçok kez kovuşturmaya uğradı ve tutuklandı Son olarak 1938'de orduyu ve donanmayı isyana teşvik ettiği iddiasıyla 28 yıl hapis cezasına çarptırıldı; Çankırı ve Bursa cezaevlerinde yattı 1949'da suçsuzluğu konusunda başlatılan kampanya Türkiye'de ve yurtdışında geniş yankılar uyandırdı 1950'de çıkarılan genel af yasasıyla özgürlüğüne kavuştu Hapisten çıktıktan sonra karşı karşıya kaldığı yasadışı baskılar dolayısıyla, yaşamını tehlikede görerek yurtdışına çıktı ve SSCB'ye gitti 1951'de Türkiye Cumhuriyeti yurttaşlığından çıkarılan Nâzım Hikmet, Moskova'da öldü Türkiye'de uzun süre yasaklanan şiirleri 1965'ten sonra yeniden yayımlanmaya başladı

Nâzım Hikmet, Kurtuluş Savaşı yıllarında hece ölçüsüyle yazdığı ilk şiirlerinde ulusal duygulan dile getirdi Moskova'dan döndükten sonra devrimci şiirlerden esinlenen yepyeni bir şiir anlayışıyla, "serbest nazım" denen akımın öncüsü olarak ortaya çıktı Biçime ilişkin bütün kuralları bir yana bırakarak dizeleri, söz gruplarını, sözcükleri parçaladı Şiirin alışılmış konularının dışına taşarak şiir dilini genişletti 1929'da yayımladığı 835 Satır adlı kitabında topladığı toplumsal içerikli şiirler büyük yankı uyandırdı Getirdiği yenilik, "Putları Yıkıyoruz" başlığı altında yayımladığı ve eski ünlü şairleri hedefleyen kıyasıya eleştirileri geçmiş şiir geleneği ile bağlarını tümüyle koparmak istediği izlenimini yaratıyordu

Ama Jakond ile SİYAU (1929), Varan 3 (1930), 1+1 = 1 (1930), Sesini Kaybeden Şehir (1931), Benerci Kendini Niçin Öldürdü (1932), Gece Gelen Telgraf (1932), Taranta Babu'ya Mektuplar (1935) adlı kitaplarında daha yumuşak bir söyleyişe yöneldiği, bireysel duygulara daha çok yer verdiği görülür Öte yandan anlatım olanaklarını genişletmek amacıyla yer yer düzyazıdan, roman ve destan türlerinden yararlanır 1936'da yayımladığı Simavne Kadısı Oğlu Şeyh Bedreddin Destanı, Divan ve halk edebiyatlarının yeni bir biçim içinde değerlendirilmesinin başarılı bir örneğidir
Cezaevinde geçirdiği 193850 arasında Nâzım Hikmet, bir yandan şiirini geliştirirken, bir yandan da yeni denemelere yöneldi Bu dönemde yazdığı ve 196667'de yayımlanan Memleketimden İnsan Manzaraları, Türkiye tarihinin II Meşrutiyet'ten II Dünya Savaşı sonlarına kadar uzanan döneminin genel bir görünümü niteliğindedir Şiir, roman, tarih, öykü, oyun, senaryo türlerinin bir arada kullanılmasıyla oluşan bu büyük yapıtta çeşitli kesimlerden insanlar başarıyla sergilenmiştir Kurtuluş Savaşı Destanı (1965) adıyla da yayımlanan Kuvâyı Milliye (1968) bu anlayışla yazılmış bir yapıttır
Türkiye'den ayrılmak zorunda kaldıktan sonraki son dönem şiirlerinde, insana özgü her şeyi konu edindiği görülür Yurt özlemi, aşk, ölüm, barış bu dönemin başlıca konularıdır Bu dönemde de yeni arayışlara girmekten vazgeçmemiş; röportaj tekniğinden, uzun mısralardan, zengin çağrışımlardan yararlanmıştır Türk şiir geleneğinin dışına düşmeden şiirini sürekli yenileyen Nâzım Hikmet'in değişmeyen yanı gelecek güzel günlere olan inancı ve halkına olan bağlılığıydı

Sanat yaşamının başlangıcından beri tiyatroya ilgi duyan Nâzım Hikmet'in bu alandaki başlıca yapıtları arasında Bir Ölü Evi (1932), Kafatası (1932), Unutulan Adam (1935), Ferhad ile Şirin (1965) sayılabilir Nâzım Hikmet sinema ile de ilgilendi; senaryo yazarlığı, dublaj ve film yönetmenliği yaptı Yasamak Güzel Şey Be Kardeşim (1967) adlı romanı yaşamöyküsünden izler taşır Eşi Piraye'ye, üvey oğlu Memet Fuat'a, basım dünyasında VâNu diye de bilinen arkadaşı Vâlâ Nurettin ve eşine (VâNu'lara), yazar Kemal Tahir'e yazdığı mektuplar kitaplaştırılmıştır Nâzım Hikmet çocuklar için Sevdalı Bulut (1968), Yaşamaya Dair (1976), Yel Üfürdü Su Götürdü (1977) ve Güzel Günler Göreceğiz (1980) kitaplarını yazmıştır