Baraj Yapımı

Baraj yapımı


Çok küçük barajlar yere çakilan tahta kalasların ya da çelik levhalann aralanna, suyun sızmasını önlemek için, kil doldurarak yapılabilir Büyük barajlar ise Nil üzerindeki Assuan Barajı gibi toprak ya da kaya dolgu, Ankara'daki Çubuk i Barajı gibi beton ya da taş örmedir Geniş bir ırmağın üzerinde kurulmuş olan barajlar genellikle çok yüksek değildir Yüksek barajlar çoğunlukla betondur Ama, SSCB'deki 300 metre yüksekliğindeki Nurek Barajı gibi çok yüksek toprak dolgu barajlar da vardır Dünyanın en büyük hidroelektrik santralı ise Güney Amerika'da Parana Irmağı üzerindeki Itaipu Barajı'ndadır

Toprak ya da kaya dolgu barajlarda, ırmağın önüne çekilen setin su sızdırmazlığı, içindeki kil ya da beton duvarla sağlanır Suyun tabandan sızıp kaçmasını önlemek için bu duvar akarsu tabanının altına kadar indirilir Baraj yapım alanının çevresindeki arazi çok engebeli olduğunda karayolu ya da demiryoluyla taşınamayan yapım malzemesi yüksek çelik kuleler arasına gerilmiş güçlü çelik halatlar üzerinde gidip gelen araçlarla taşınır Kimi zaman da baraj gölünün oluşacağı alan kazılarak


derinleştirilir ve çıkan toprak dev kamyonlarla taşınarak baraj alanına getirilir
Dolguda kullanılacak kayalar ve toprak yapım alanına ulaştığında boşaltılır, buldozerlerle yayılır ve silindirlerle sıkıştırılır Toprak ya da kaya dolgu barajlar böyle sıkıştırılmazsa dolgu gövde zamanla oturacağından barajın yüksekliği azalır ve kararsız bir yapı ortaya çıkar Dolgu barajlar, baraj gölü dolduğu zaman gövdede herhangi bir oynama olmayacak biçimde tasarlanır

Taş örme ya da beton bir barajın tasarımında da, barajın suyun basıncıyla yıkılmaması ya da bir bütün olarak kaymaması güvenceye alınmalıdır Bütün taş örme ve beton barajlar üstte dar, tabana inildikçe genişleyen bir yapıdadır Tabanda genişlik yüksekliğin yarısından daha fazladır Bu tür barajlar "ağırlık" (ya da "beton ağırlık") barajı olarak bilinir;

çünkü barajın sağlamlığı kendi ağırlığından kaynaklanır Porsuk Çayı üzerindeki Porsuk Barajı ile Akçay üzerindeki KemerBarajı böyle barajlardır Uganda'daki, dünyanın en büyük baraj gölüne sahip Owen Çağlayanı Barajı da bir ağırlık barajıdır Bir ağırlık barajının gövdesi, dayanıklılığını artırmak için kimi zaman payandalarla da desteklenebilir Payandalı ağırlık barajlarına örnek İstanbul' daki Elmalı II Barajı'dır Kanada'mn Quebec bölgesindeki 1300 metrelik Daniel Johnson Barajı'nın 14 payandası vardır Bazen bu farklı yöntemlerin birlikte kullanıldığı da olur Örneğin, Keban Barajı bir kaya dolgu ve beton ağırlık barajıdır


Yüksek bir baraj yapmak için çok büyük miktarda beton gerektiğinden baraj gövdelerini daha ince yapmanın yolları aranır Bu amaçla uyguların bir yöntem, baraj gövdesini baraj gölü yönünde dışbükey yapmaktır Yukarıdan bakıldığında bir kemeri andırdığı için kemer baraj olarak adlandırilan bu tür barajlarda, baraj gövdesinin yüzeyi daha geniş olacağı için, baraj gölünün baraja yaptığı basınç daha geniş bir alana yayılır ve birim alana daha az basınç düşer Ayrıca suyun itme gücü barajın uçlarını her iki yandaki vadi yamaçlarına doğru bastıracağı için barajın bütünüyle kayması tehlikesi de olmaz Ama vadi yamaçlarının bu basınca dayanabilecek bir yapıda olması gerekir Kemer barajlar günümüzde dünyanın birçok yerinde

yapılmaktadır Türkiye'de de Sakarya Irmağı üzerindeki Gökçekaya, Manavgat Çayı üzerindeki Oymapınar ve Fırat Irmağı üzerindeki Karakaya barajları kemer barajlardır
Daha ince gövdeli baraj yapmanın başka bir yolu daha vardır Baraj kaya taban üzerine yapılacaksa temelin oturacağı kayada derin delikler açılır ve bu deliklere çelik çubuklar yerleştirilir Baraj gövdesi, bu çelik çubuklar gövde içinde kalacak biçimde yapılır Bu yöntemle yapilan barajlar aynı kalınlıktaki başka baraj ların dayanamayacağı kadar büyük bir basınca dayanabilir

Bütün barajlarda savak denen, gerektiğinde suyu akıtmaya yarayan kapaklar vardır Bunların bir bölümü barajın temel amacına göre, sulama ya da elektrik enerjisi üretimi için kullanılacak suyu denetlemeyi sağlar Başka bir bölüm savak ise, ırmağın taşıdığı bütün suyu akıtabilecek büyüklüktedir Bunların çıkışları, akan suyun baraj tabanını oymasını önleyecek biçimde düzenlenmiştir Bazı barajlarda, dik bir kanaldan oluşan taşma savakları vardır Bunlar baraj gölü dolduğunda fazla suyun

ırmak yatağına akmasını sağlar Üzerinde ulaşım yapilan ırmaklarda barajın ulaşımı aksatmaması için, gemilerin düzey değiştirmesini sağlayan havuzlar yapılır Bazı barajlarda ise, sombalığı gibi göçmen balıkların yumurtalarını bırakmak üzere ırmağın yukarı çığırına geçmelerinisağlamak için özel olarak tasarlarımış kanallardan oluşan balık merdivenleri bulunur

Kötü yapilan ve yıkilan bir baraj, nükleer silahlar dışında, insanın yarattığı en büyük yıkıcı güçtür Barajlar, yeryüzünde insan eliyle yapılmış olan ve Ay'dan bakıldığında görülebilen az sayıdaki nesneler arasındadır


Güneydoğu Anadolu Projesi (GAP) çerçevesinde Fırat Irmağı üzerinde yapılmakta olan Atatürk Barajı Ocak 1990'da su tutmaya başladı Yapımı Ağustos 1990'da tamamların baraj, dünyanın en büyük toprak ve kaya dolgu baraj larındandır Sulama ve enerji üretimi amaçlı barajın göl alanı 817 km2, su toplama kapasitesi ise 48,7 milyar metreküptür Yapımı süren hidroelektrik santralın kurulu gücü 2400 megavat olacaktır Santralın iki ünitesi Temmuz 1992'de devreye girmiştir Baraj gölünde topların suları Harran Ovası'na akıtmak amacıyla yapilan, her biri 26 km uzunluğundaki iki tünelden birinin yapımı Temmuz 1991'de tamamlanmıştır