Bilimkurgu-deneysel Bilimkurgu-sinema Ve Televizyonda Bilimkurgu

Bilimkurgu-deneysel bilimkurgu-sinema ve televizyonda bilimkurgu

Bilimkurgu

, bilimsel buluşların sağladığı yeni olanakları düşsel bir biçimde yorumlayan bir edebiyat türüdür Böylece, yeni buluşların nelere yol açabileceğini ve bizi nasıl bir geleceğe götürebileceğini düşündürür
Ay'a ilk düşsel gezi öyküsünü İS 2 yüzyılda Eski Yunan yazarı Lukianos yazmıştır Ama, bizim anladığımız anlamda bilimkurgu, teknolojik açıdan gelişmiş çağların ürünüdür 18

yüzyıldan beri, bilim ve teknoloji insanların dünyaya bakışını ve yaşam biçimlerini artan bir hızla değiştirmiştir Bilimkurgu türünün bu hızlı değişimlere bir yanıt olarak ortaya çıktığı söylenebilir Buna örnek, Daniel Defoe'nun Dünya ile Ay arasında bağlarıtı kurabilecek bir aracı düşleyerek yazdığı Consolidator or Transactions from the World to

the Moon (1705; "Birleştirici ya da Dünya'dan Ay'a İletişim") adlı yapıtıdır Jonathan Swift'in Güliver'in Gezileri (Gullivers Travels; 1726), Mary Shelley'nin Frankeştayn (Frankenstein; 1818) adlı yapıtları ile Nathaniel Hawthorne ve Edgar Alları Poe gibi yazarlar, bilimkurgunun öncüleri olarak bilinirler (bak DEFOE, DANİEL; SNVIFT, JONATHAN;
Poe, Edgar Alları)

İlk Klasikler

1864'te, Jules Verne'in Dünya'nın Merkezine Seyahat (Voyage au centre de la Terre) adlı yapıtı Fransa'da yayımlandı Bu roman, bilimsel buluşlar ve ilerlemelerden esinlenen bir dizi öykü içinde, dünyada yankı uyandıran başarılı örneklerdendir 1865'te, dev bir toptan fırlatilan bir uzay taşıtının öyküsü, Ay'a Seyahat (De la Terre â la Lune) yayımlandı 1870'te yayımların Deniz Altında Yirmi Bin Fersah'ta (Vingt Mille Lieues sous les mers) okyanus dibinin olağanüstü görüntüleri, bir denizaltıdan izleniyormuş gibi anlatılıyordu (bak Verne, Jules)


Etkisi bugün de süren en önemli bilimkurgu yazarlarından biri H G Wells'dir (bak WELLS, H G) Wells, toplumsal eşitsizliklerinortadan kalktığı, barış içinde bir dünyadan yanaydı Bilimkurgu türündeki yapıtlarında da toplumsal sorunlara ağırlık verdi Zaman Makinesi (The Time Machine; 1895) zaman içinde yapilan bir yolculuğun öyküsü olmanın ötesinde, toplumda var olan sınıfları ve bu sınıfların evrimini simgesel bir anlatımla dile getirir Dünyalar Savaşı (The War of the Worlds; 1898) ise Mars gezegeninden dünyamıza gelen istilacilann öyküsüdür Wells bu kitabı, imparatorluklar kurmuş Avrupa'nın, ezici teknolojik donanıma sahip bir düşmanın saldırısı karşısında düşeceği durumu göstermek için yazmıştı H G Wells yapıtlarında, bilimkurgunun çok

geniş bir alanı kapsayabileceğini göstermiştir Doktor Moro'nun Adası (The Islarıd of Dr Moreau; 1896), hayvan zekâsını neredeyse insan düzeyine çıkartabilen bir bilim adamının öyküsüdür Ama, hayvaninsanlar bir süre sonra insan niteliklerini yitirerek yeniden hayvanlaşırlar Bunun üzerine adadan kaçıp uygarlığa geri dönen doktor, oradaki insanların da hayvanlaştığını dehşetle görür Roman Wells'in, insanoğlunun doğasındaki hayvansılığa karşı duyduğu üzüntü ve kaygıyı dile getirdiği bir karabasan gibidir Bilimkurguyu güçlü kilan da, bu hem mantıklı, hem de düşsel olabilme özelliğidir

20 Yüzyıl

Çek romancı ve oyun yazarı Karel Capek'in 1920'de yazdığı RUR adlı oyunda, insanlar kendilerine benzeyen ama çok daha yetkin bir makine yaparlar Zamanla bu makineler insana egemen olur; insanlar yaşamlarına göz diken bu makinelerden son anda kurtulmayı başarırlar Oyunda makine adam olarak kullanılan robot sözcüğü bugün


bütün dillere yerleşmiştir, ingilizce'deki science (bilim) ve fiction (kurgu) sözcüklerinden scientifiction sözcüğünü uyduran Hugo Gernsback'tır Gernsback, 1926'da ABD'de Amazing Stories ("Şaşırtıcı Öyküler") adıyla ilk bilimkurgu dergisini yayımladı Çok ucuza satilan bu dergi, kötü kâğıda basılmış, okurları heyecanlarıdırmayı amaçlayan ve edebiyat değeri olmayan bir yayındı Ne var ki, okurların ilgisini çekerek bilimkurgunun yaygınlaşmasını sağladı Daha sonra yayımların Astounding Stories ("Başdöndürücü Öyküler")


dergisinin 193850 yılları arasında yazı işleri müdürlüğünü üstlenen John W Campbell, yazıların niteliğini ve Öykülerin kurgusunu iyileştirme konusunda titizlik gösterdi Ro~ bert A Heinlein ve Isaac Asimov gibi bugünhâlâ bu türün önde gelen yazarlarını yüreklendirdi ve dergide öykülerine yer verdi Bu dönemde, teknoloji ağırlıklı bilimkurgunun en önemli örnekleri yayımlandı ve bilimkurgu bir edebiyat türü olarak saygınlık kazandı (bak Asimov, Isaac)


Bilimkurgu günümüzün verilerinden kalkarak, geleceğe ilişkin mantığa ay kın gelmeyen düşsel öngörülerde bulunur Bu yüzden çoğu zaman geleceği değil de içinde bulunduğumuz durumu zorlayan bir edebiyat türü olarak algılanır ve bizi gezegenimize farklı bir biçimde bakmaya yöneltir II Dünya Savaşı'ndan sonra irdelenen belli başlı konular arasında, SSCB ile ABD ve Batı Avrupa ülkeleri arasındaki soğuk savaş, atom


bombası, reklamcılığın ve ticaretin etkileri, uzaydaki yeni buluşlar vardı İnsanlığı yakından ilgilendiren bu gibi konuların işlenmesi, bilimkurguya olan ilginin artmasına yol açtı Bu dönemin önemli yapıtları arasında Aİfred Bester'in, Tiger! Tiger! (1952; "Kapları! Kapları!"), Theodore Sturgeon'un More Than Human (1953; "İnsandan Öte"), Arthur C Clarke'ın Son Nesil {Childhood's End; 1953) ve Frederik Pohl ile C M Kornbluth'un The Space Merchants (1952; "Uzay Tüccarları") adlı ortak yapıtları sayılabilir

Deneysel Bilimkurgu

Bilimkurgu yazarları 1960'larda yeni biçem arayışlarına giriştiler İngiltere'de yayımların, önce Edward Carnell'in sonra da Michael Moorcock'un yayın yönetmenliğini yaptığı New Worlds ("Yeni Dünyalar") dergisinde, Yeni Dalga adı verilen bu akımın örneklerini görebiliriz Bu derginin yazarları arasında, bir atom bombası deneme üssündeki gizlerin araştırıldığı "The Terminal Beach" ("Son Kumsal") öyküsünün yazarı J G Ballard ile


Hothouse (1962; "Limonluk") ve Reports on Probability A (1967; "A Olasılığı Raporları") romanlarının yazarı Brian Aldiss de vardı ABD'de ise, önemli bir yazar olan Harları Ellison'un derlediği Dangerous Visions (1967; "Tehlikeli İmgelemler") adlı kitap, bilimkurguda içerik ve biçem değişikliğini gösteren örnekleri içerir
1970'lerde, Arthur C Clarke'ın Rama ile Randevu (Rendezvous with Rama; 1973) ve


Gregory Benford'un Timescape (1980; "Zaman Görünümü") gibi yapıtlarıyla bilime dayalı "geleneksel" bilimkurguya yeniden dönüldü 1970 ve 1980'lerde kadınların yazdığı bilimkurgu türündeki öykü ve romanlarla, kadın sorunları ve geleceğe yönelik yeni toplumsal öngörüler gündeme geldi Ursula K LeGuin'in The Lef t Hand of Darkness (1969; "Karanlığın Sol Eli") yapıtı, genetik mühendisliğinin etkilediği bir dünyada, hem kadın, hem erkek olabilen insanları anlatır Kalıplaşmış kadın ve erkek tiplerine ve cins

ayrımına karşı bir deneme niteliğinde olan bu romanıyla LeGuin, bilimkurgu alanında en önemli ödüller olan Hugo ve Nebula'yı kazandı {bak GENETİK MÜHENDİSLİĞİ)
Bilimkurgu ABD ve İngiltere dışında, özellikle SSCB ve Doğu Avrupa'daki sosyalist ülkelerde 1950'lerin sonuna doğru önemli bir gelişme gösterdi Bu alanda ürün veren SSCB'li yazarlar arasında Yevgeni İvanoviç Zamyatin'in 1924'te yayımların ve Türkçe'ye çevrilen Biz adlı kitabını, İvan Yefremov, Arkadi ve Boris Strugatski kardeşlerin yapıtlarını sayabiliriz Bilimkurgu türünün başyapıtları arasında yer alan Solaris'i (1961) ise ünlü Polonyalı yazar Stanislaw Lem yazmıştır Brian Aldiss ve David Wingrove 1986'da, Trillion Year Spree ("Trilyon Yıllık Cümbüş") adında kapsamlı bir bilimkurgu tarihi yayımladılar
1980'lerde "cybopunk" adı ile adi suçlar ve bilgisayarları konu alan yeni bir bilimkurgu türü gelişmiştir

Sinema ve Televizyonda Bilimkurgu

Radyo, sinema ve televizyonun yaygınlaşması bilimkurguya ilgiyi artırdı Georges Melies 1902'de Jules Verne'in Ay'a Seyahatini sinemeya uyarladı Bu bir Başlangıçtı; ardından Frankestayn ve Robert Louis Stevenson'un 1886'da yayımların ünlü romanı Dr Jekyll ile Mr Hyde {Strange Case of Dr Jekyll and Mr Hyde) sinemalaştırıldı Fritz Larıg 1926'da sinema klasikleri arasında yer alan Metropolis'i gerçekleştirdi
1950'lerde bilimkurgu sinemasında yeni bir canlılık gözlendi Ray Bradbury'nin, kitapları


yakilan ve televizyon ekranlarından yönlendirilen bir toplumda, bir avuç kitap severin kültür birikiminin yok edilmesine karşı, belleklerinde tuttukları kitapları gizli gizli birbirlerine aktarışlarını anlattığı romanı, Değişen Dünyanın İnsanları (Fahrenheit 451; 1966) François Truffaut tarafından özgün adıyla sinemaya uyarlarıdı
Maymunlar Cehennemi {Plarıet ofthe Apes, 1968) türünden dizi filmler, 2001: Uzay


Yolu Macerası {2001: A Space Odyssey; 1968), Andrey Tarkovski'nin sinemalaştırdığı ünlü bilimkurgu yazarı Stanislavv Lem'in Solaris'i (1972) başarılı bilimkurgu filmleridir Sinema tekniğindeki gelişmeler, bilimkurgunun düş evreninin ufuklarını genişletti George Lucas'ın Yıldız Savaşları {Star Wars; 1977), Robert Wise'ın Uzay Yolu adlı televizyon dizisi, Spielberg'in uzaydan gelen sevecen bir yaratıkla küçük bir çocuğun dostluğunu dile getiren E T'si, dünyanın her yanında milyonlarca izleyici buldu