İnsanları Neden Şiddete Meylediyor?

INSANLARI NEDEN ŞİDDETE MEYLEDİYOR?

Bakırköy Ruh ve Sinir Hastalıkları Hastanesi, Psikiyatri Klinik Şefi Prof Dr Hayrettin Kara, insanların şiddete meylettirenin büyük oranda kendisini değersiz hissetmek olduğunu söyledi


Hasan Hüseyin Kemal'in röportajı
Prof Dr Hayrettin Kara: “Bireyselleşmenin çok yüceltildiği bir dönemde kişinin kendini değersiz hissetmesi kolay hale gelmiştir Ben bireyselleşmeyi insanların ileriye yönelik en büyük sorunlarından biri olarak görüyorum Bireyselleşmede ayrışma, ötekileştirme, kopma, ötekini önemsizleştirme var O zaman ötekini yok etme daha kolay hale geliyor”
Son haftalarda televizyon ekranları, şiddet olaylarını duyurmakta birbiriyle yarıştı Toprak yüzünden birbirini vuran akrabalar, sınava giremediği için annesini öldüren çocuk, komşusunun çocuğunu sobada yakan bir kadın Acaba insanların şiddet neden bu kadar arttı? Bunu en düşük seviyeye indirmenin yolları nelerdir? Bu konuları Bakırköy Ruh ve Sinir Hastalıkları Hastanesi, Psikiyatri Klinik Şefi olan Prof Dr Hayrettin Kara ile konuştuk Kara, insanın şiddete meylinin büyük bir oranda değersiz hissetme duygusundan kaynaklandığını belirtiyor Kara, bireyselleşmenin değersizleştirmeyi beraberinde getirdiğini söylerken doğru yapılanmış cemaatlerin insanın ruhsal sağlığı açısından önemli olduğunu ifade ediyor

Son günlerde medyada cinayet haberleri arttı Bu tür haberleri gördüğünüz ne düşünüyorsunuz?

Şiddettin artıp artmadığına yönelik istatistikî bilgi bildiğim kadarıyla yok, ancak Batıdaki düşünürler ve psikologlar insanın kıyıcılığının ve şiddetin giderek arttığını söylüyorlar Şahsen ben de şidde-tin biçimlerinin değişerek arttığını düşünüyorum İnsan olarak bu tür haberlerle ve olaylarla karşılaştığımızda öncelikle anlamak isteriz Şiddetin yıkıcılığını, sadece o insanlarda toplanmış bir kirlilik, pislik gibi değil, varolan insanlık sorununun bir parçası olarak alıyorum

Yani şiddet uygulayan insanları kendimizden uzaklaştırmak yerine, toplumun bir parçası olarak mı algılamalıyız?

Onların yaptığı iş kötülüktür, bir katldir Bu anlamda yaptıkları şeyler kötüdür, onlara ‘kötü insanlar’ diyebiliriz Onları bir yere koyup toplumu ya da kendimizi kötülük denen şeyden ayrıştırdığımızda kendi içsel kötülüğümüzü bir yere yüklemiş ve kendimizi içsel olarak temize çıkarmış oluyoruz Halbuki yeryüzünün bir yerinde bir yanlış varsa bu hepimizin yanlışlığıdır Mardin’de katliam varsa bunda İstanbul’daki, İzmir’deki insanlar da sorumludur Bu açıdan bu tür haberleri gördüğümde kendimi suçlu hissediyorum Kendi üstümde sorumluluk hissediyorum

Yani suç işlemiş insanları kendimizden ayrıştırarak kendimizi iyi mi hissediyoruz?

Derinlemesine değil, ancak yüzeysel bir analiz yapalım Ölüm insanın doğasının bir parçasıdır ancak insan ölümü başkalarına atfederek kendinden uzaklaştırır Kötülük de öyle! Halbuki hiçbir zaman o kadar ‘ak’ değilizdir Kötü olan şeye yakınlığımız arttıkça sorumluluğumuz da artar İnsan aynı zamanda bu sorumluluğu da almak istemiyor Kötü olanı uzaklaştırarak kendini temize çıkarmaya çalışıyor

Yani bu tür davranışlar kendimizi tanımamızı da engelliyor, öyle mi?

Demin verdiğim örnekteki gibi insan ölümü başkalarına atfederek kendinin ölümlü olduğunu düşünmüyor, dolayısıyla ‘kendini tanımaz’ oluyor Burada ‘Herkes içinde bir katil taşır’ demek de istemiyorum, yanlış anlaşılmasın Önemli olan eskilerin gazap dediği insan güdüsünde bulunan bu yıkıcılığı nasıl iyiye sevk edeceği ve nasıl kontrol edeceğidir Ben sorunun bireysel ve toplumsal olduğunu düşünüyorum

Bediüzzaman’ın “Eğer illa ki düşmanlık etmek isterseniz düşmanlık duygusuna düşmanlık ediniz” mealinde bir sözü var

İnsan düşmanlık, nefret duygusunu potansiyel olarak barındırır siz öyle birşey yapın ve düşmanlık denen şeyi kendine yönlendirin Aslında psikolojik olarak çok güzel bir tavsiye Ancak biz düşmanlık duygusunu öylesine kişiselleştiriyoruz ki en yakınımızda olan annemiz ve babamıza bu duyguyu yönlendirebiliyoruz Başka unsurlar da devreye girince bu katle kadar gidebiliyor

Türkiye’de artan şiddetin toplumun olgunlaşmamasından ve kültürel bir kaostan kaynaklandığı fikrine katılıyor musunuz?

Bu eleştirinin kendimize karşı acımasız bir eleştiri olduğunu düşünüyorum Eğer toplumumuz Batı medeniyetiyle mukayese ediliyorsa onların daha az şiddete meyilli olduğunu düşünmüyorum Olgunlaşmış gibi görünen toplumların daha az kıyıcı olduğunu düşünmüyorum ‘Medenî dünya’ dediğimiz insanların yaptığı birinci ve ikinci dünya savaşları bunlara örnek Bir de Avrupa’nın ortasında yaşanan Bosna dramı

Şiddeti ortadan kaldırmak, en azından en düşük seviyeye çekebilmek için neler yapabiliriz?

Öncelikle eskilerin ‘gazap’ dediği saldırganlık insanın içsel dürtüsü olduğunu kabul etmemiz lâzım Bu salt bir kötülük içermez Bu gücü siz kendinizi korumaya yönelik kullanabileceğiniz gibi başkalarını yok etmeye yönelik de kullanabilirsiniz İnsan böyle bir güce sahipse bunu kontrol edebilecek donanıma da sahiptir Bu donanım ancak ilişki, eğitim, aile, belli bir kültürel atmosfer içinde etkinleşebilir Bir de yıkıcı davranışın gerisinde ne olduğuna bakmamız lazım

Hangi duygularla insanlar şiddete yönelebilir?

Şiddetin gerisinde öfke vardır İnsan kendini değersiz hissettiğinde öfke duyar ve kendini değersizleştiren şeyi yok etmek ister İçsel kontrol edici donanımı etkinleştirirken buna benzer noktaları iyi gözlemlemeliyiz Bu tür yıkıcı davranışların gerisinde bazen salt bir anlamsızlık, boşluk, sıkıntı duygusu olabilir Bunların yanında asıl yapılması gereken, insanı değersizleştiren tutumların ne olduğun bilmek ve bu davranışlardan uzak durmak Çocuklarımızı yetiştirirken onların kendilerini nasıl değerli hissetmelerini sağlayabiliriz? Yoksa fark etmeden onların kendilerini değersiz gibi hissetmelerini mi sağlıyoruz? Bireyselleşmenin çok yüceltildiği bir dönemde kişinin kendini değersiz hissetmesi kolay hale gelmiştir Bu bir paradoks gibi görünüyor Bu zaman geçtikçe daha büyük bir sorun haline gelecek

İnsanlara reklamlarda ‘Önce kendiniz mutlu olun, sonra başkalarını mutlu edebilirsiniz’ tarzında mesajlar veriliyor Bir kadın dergisinde ‘Önce sen mutlu ol ki, sonra bebeğini mutlu edebilesin’ diye bir mesaj vardı Siz bunların bireyleşme olarak mı algılıyorsunuz?

Ben bireyselleşmeyi insanların ileriye yönelik en büyük sorunlarından biri olarak görüyorum Modern zamanda insanlardan kendi bireysel yalıtılmış varlığı içinde iyi hissetmesi isteniyor ‘İyi hissetmek’ denen şey yalıtılmış varlığıyla sınırlıymış gibi Halbuki insan bir ailenin, toplumun, ülkü birliğinin bir parçasıydı Tabiî eski zamanda insanların bireysel tarafları da vardı, ancak bu toplumsal yapıyla dengelenmişti Şimdi insanın bireysel varlığı dışındaki katmanların bir kıymeti olmuyor Bu insanları çaresiz bırakan birşey; ‘birey’ olmak ya da değersizleşmek Bireyselleşme insanın üstüne büyük bir yük bindiriyor ve değersizleştiriyor Eskiden insanlar kendini çok yetersiz hissetseler bile, bir ailenin, toplumun, arkadaş çevresinin parçası olarak ‘iyi’ hissederlerdi Bugün aidiyetin kıymeti olmadığından dengeleyici birşey bulunamıyor Annelikle ilgili verdiğiniz örnekte geleneksel toplumda şöyle bir mesaj olurdu: “Sen bireysel olarak mutsuz olsan bile çocuğunu mutlu ederek mutlu olabilirsin” ‘Sen önce mutlu ol sonra çocuğunu mutlu et’ anneyle çocuğu birbirinden ayrıştırıyor Anne-çocuk bütünlüğünü koparıyor Orada anne, bir tercih yapmak zorunda kaldığında kendini tercih edecektir Bireyselleşmede ayrışma, ötekileştirme, kopma, ötekini önemsizleştirme var O zaman ötekini yok etme daha kolay hale geliyor

Toplumsal kamplaşma için de bu geçerli galiba?

İnsan kendisi için değerli olan şeyi yok etmez Kişi kendini değersizleştirdiğini düşündüğü kurum ya da kişileri değersizleştiriyor ve yok etmek istiyor Sırplar, Boşnakları katlederken onları ‘değerli birşey’ olarak katletmiyorlardı Toplumsal kamplaşma sürecinin arkasında da ‘değersizleştirme’ süreci var O zaman karşınızdakine daha kolay kıyıcı davranabiliyorsunuz Az önce söylediğimiz şeyler dışında bir de öldürmenin ve şiddetin eyleme geçirilmesinin de kolay görülmesi var Bu psikolojik olarak önemli bir nokta Hz Âdem'in oğulları Kabil ve Habil arasındaki anlaşmazlık ortadan kalksın diye ikisi adak adar Habil’in adağı kabul olur Bunun üzerine kendini değersiz hisseden Kabil, Habil’i öldürür İlâhî deyiş bu durumu “O anda ona öldürmek kolay göründü” diye açıklar

Öldürmenin çok kötü birşey olduğunu çocuklara anlatmak mı gerek?

Öldürmenin çok kötü birşey olduğu ve sonuçlarının korkunç olduğu öğretilmesi lâzım Çocuklar açısından önümüzdeki on yıllarda öngöremediğimiz düzeyde sorunlarla yüzyüze geleceğimiz gibi kötü bir kehanetim var Çünkü çocuklar medyadan ve internetten öldürmenin çok kolay olduğu üzerine yoğunlaşıyorlar Oynadıkları oyunlar ‘yok etmek’ üzerine kurgulanmış Bunun yanında öldürdükleri kahramanlar tekrar dirilebiliyor Medya öldürmeyi oyun haline dönüştürmüş durumda Bu tarzda koşullanmış insanların erişkin olduğunda ne olacağı konusunda çok düşünmek istemiyorum Yıkıcılığı kontrol edici kültürel, toplumsal mekanizmalar gittikçe zayıflıyor

Nedir o mekanizmalar?

En basit ve yalın örnek “Küçüklerini sevmek, büyüklerini saymak” öğretisidir İnsanların bir arada yaşamasının yalın ve olağanüstü ilkesidir

Medya demişken ölüm haberlerinin medya tarafından bu kadar abartılarak verilmesini nasıl buluyorsunuz?

Öldürmek gibi bir hadisenin sadece ‘haber’e indirgenmesinin çocuklar ve gençler üzerinde olumsuz etkisi olacağını düşünüyorum Bu tür haberler duyarsızlaşamaya yol açıyor Haber yapmanın da bir ahlâkî sorumluluğu olduğunu düşünüyorum

Şiddete yönlenmede değersiz hissetme bireyselleşme ve değersiz hissetme duygusunun ağır bastığını söylediniz Bu konuda dinin insan üzerinde nasıl bir etkisi var?

Bazı insanlar dini bahane ederek insanlar öldürmüşlerdir Halbuki din, tarih boyunca insanları koruyan kurallardır Dinler insanların öldürülmemesi üzerine öğütler verir Din yaşama dönük, yaşam severdir İnsanların barış içinde yaşaması konusunda kutsal metinler koruyucu olmuştur

Geçen haftalarda cemaatleşmenin kötü olduğu yönünde tartışmalar oldu Siz ise tam mânâsıyla bireyselleşmenin kötülüğünden bahsediyorsunuz?

Cemaatleşme insanî bir durum Temel kural yalındır; insanın fizyolojik ve psikolojik durumu için uygun olanı dengeli ve ahenkli olanıdır Cemaat bireyselliği tümüyle yok ediyorsa kişiselliğin gelişimini yok ediyorsa olumlu değildir İnsan ilişki içinde doğar, büyür ve insan olur Cemaat bu sağlıklı ilişkiyi sağlıyorsa güzeldir İnsan tek başına yaşayan bir varlık değildir Cemaatler bunu sağlıklı birşekilde karşılıyorsa iyidir Önemli olan vasat olandır