Sosyolojinin Diğer Bilimlerle İlişkisi

B SOSYOLOJİNİN DİĞER BİLİMLERLE İLİŞKİSİ

İnsan topluluklarıyla ilgilenen sosyoloji, birçok bilim dalı ile beraber çalışma yürütmektedir Beraber çalıştığı bilim dallarıyla ilişkisi şöyledir:

1- Sosyoloji – Tarih: Geçmişte yaşamış insan toplulukları hakkında bilgi edinir

2- Sosyoloji – Psikoloji: Toplumun bireye, bireyin de topluma etkilerini inceler Bu alandan “Sosyal Psikoloji” ortaya çıkar

3- Sosyoloji – Antropoloji: Toplumların gelişimini ve kültürel özelliklerini inceler

4- Sosyoloji – Hukuk: Hukuk kurallarının toplumsal işlevlerini ve kuralların topluma uygunluğunu inceler

5- Sosyoloji – Ekonomi: Ekonomik olaylar ve toplumsal olaylar arasındaki etkileşimi inceler

6- Sosyoloji – Siyaset Bilimi: Toplumların yönetim biçimlerini inceler

7- Sosyoloji – Coğrafya: Toplumun yaşadığı bölgenin coğrafi özelliklerinin toplumun yaşayışına etkilerini inceler

ÖRNEK :

Anadolu kadını;
– Evlilik çağına gelmişse “gül oyası”,
– Nişanlı ya da evliyse “karanfil oyası”,
– Sevdiğinden ayrı, üzüntülü ya da yalnızsa “nergis oyası” ,
– Kocasından hoşnut değilse “biber oyası” takar
Görüldüğü gibi, Anadolu kadını “oya”yı yalnızca süslenmek amacıyla kullanmamaktadır
Oya'nın bu parçada sözü edilen toplumsal işlevi aşağıdakilerden hangisidir?

A) Duygu, düşünce ve sorunların dile getirilmesine yardımcı olma
B) Toplumsal olayları denetim altında tutma
C) Deneyimleri sonraki kuşaklara aktarma
D) Toplumdaki dayanışmayı yaygınlaştırma
E) Bireylerin gelenek ve göreneklere bağlılığını sağlama

(1993/ÖSS)

Çözüm :
Toplum, aynı zamanda toplumsal ilişkiler bütünüdür Bu yönüyle toplum denildiği zaman, gelenek, görenek, sanat, teknoloji… girmektedir Paragrafta Anadolu kadının takmış olduğu bir eşyanın kullanım amacı, insan ilişkileri çerçevesinde açıklanmıştır Kadın, istek, duygu ve şikayetlerini kullandığı eşyanın desenleriyle anlatmaya çalışmaktadır Bunun dışında duygusunu dahi açık biçimde ortaya koyamayan kadının “toplumsal olayları denetim altına almaya” ya da “dayanışmayı yaygınlaştırmaya” çalıştığını söyleyemeyiz Ayrıca burada oya, bir eğitim aracı da değildir Bu nedenle “deneyimleri sonraki kuşaklara aktarma amacı olarak” da görülemez Kadın, duygusunu ifade ederken “gelenek ve göreneklerine bağlı” kalmışsa da paragrafın temel vurgusu duygunun dile getirilmesidir
Bu sebeplerden yanıt: A’ dır

C SOSYOLOJİDE YÖNTEM ve ARAŞTIRMA TEKNİKLERİ

Sosyoloji, toplumsal olayları bilimsel bir disiplinle inceler Tarafsız, düzenli ve en doğru bilgiye ulaşmak için çeşitli yöntemler kullanır Yöntem, doğru bilgi elde etme sürecinde sosyolojinin kullandığı kurallar ve araçlar bütünüdür


1- Sosyolojik Yöntemler
a Toplumsal olay ve olguları araştırır ve belirler

– Olay: Bir toplumda gelişen tek tek durumlardır Tekildir ve somut olarak yaşanmıştır Örneğin: 1789 Fransız İhtilali, Kurtuluş Savaşı, I Dünya Savaşı, Ali’nin doğumu, Ayşe’nin okula gitmesi…

– Olgu: Olaylardan yola çıkılarak ulaşılan genellemelerdir Tümel ve soyutturlar Örneğin: İhtilal, savaş, doğum, eğitim…

b Olaylar arasında neden-sonuç bağı kurar

c Ulaştığı bilgilerden toplumların tümü için geçerli genellemelere ulaşmaya çalışır

Bunu yapmak için sosyoloji üç ayrı yöntem kullanır:
– Tümevarım: Tek tek olayların bilgisinden genel bir bilgiye ulaşma
– Tümdengelim: Genel bilgiden hareketle yaşanmış olan tek tek olayları anlamlandırma
– Birleştirici Yöntem: Herhangi bir olayı genel olarak toplumdan soyutlamadan, aksine toplumla iç içe değerlendirerek tanımlama

ÖRNEK :

“MÖ V yüzyıl Atina’sı hakkında pek çok bilgi kaynağı vardır Ancak bunların çok büyük bir kısmı o dönemde yaşamış olan “Atinalı yurttaşlar” tarafından yazılmıştır Bu yüzden dönemin Atina’sının bir Persliye, bir köleye ya da yerleşmiş bir Korintli’ye nasıl göründüğü hakkındaki bilgilerimiz pek azdır Tarihsel belgelerin yazarları, olayları kendi görüş ve duyguları doğrultusunda değiştirmiş olabileceklerinden o dönem Atina’sının gerçek durumu yazılanlardan ve anlatılanlardan farklı olabilir
Bu parçada sözü edilen duruma düşmemek için, günümüz olaylarını inceleyen bir tarihçi nasıl bir yol izlemelidir?

A) Belgelerdeki eksiklikleri yorum yaparak tamamlamalıdır
B) Yalnız yabancı gözlemcilere dayanan belgelerden yararlanmalıdır
C) İlk elden yazılmış belgelerden yararlanmalıdır
D) Değişik kaynaklara dayalı belgelerden yararlanmalıdır
E) Yalnız resmi kaynakları kullanmalıdır

(1983/ÖSS)

Çözüm :
Paragrafta anlatılana göre Antik Yunan dönemiyle ilgili olarak elde edilen bilgiler bize geçek olayları göstermekten uzaktır Bunun nedeni bu dönemdeki belgeleri “Atinalı yurttaşların” hazırlamış olmalarıdır Bu yüzden elimizdeki bilgilerin öznel olacağı vurgulanmış, bize bir bu dönemdeki bilgilere güven duymamamız önerilmiştir Ancak soruda “günümüz olaylarını” inceleyen bir tarihçinin ne yapması gerektiği sorulmuştur
Dikkat edilmesi gereken nokta, sorunun doğru anlaşılmasıdır Eğer, soruyu “tarihçinin Antik Yunan’daki, bu olumsuz durumu düzeltmek için yapması gereken nedir?” şeklinde anlayacak olursak “A” seçeneği bizi yanıltabilecektir Çünkü bu dönemde başka kaynak olmadığı için yorum yapmaktan başka çare kalmamaktadır
Oysa “günümüz” olaylarının incelenmesi sırasında değişik kaynaklar da bulunmaktadır Bu sebepten, “ilk elden bilgilere ulaşmak” önemli olsa da yeterli değildir Tıpkı ne “sadece resmi kaynakların” ne de “sadece yabancı kaynakların” yeterli olmaması gibi Tarihçi elindeki kaynak bolluğunu iyi kullanmalı ve “değişik kaynaklardan yararlanmalıdır”
Yanıt: D’dir


2- Sosyolojik Araştırmalarda Veri Toplama Teknikleri

a Gözlem

İnsanlar arasındaki sosyal ilişki ve olguları yerinde izlemek ve incelemektir İki türlü gözlem vardır:

– Doğal Gözlem: Araştırılan konunun kendi doğal ortamında ve araştırmacının müdahalesi olmaksızın incelenmesidir
Uyarı: Doğal gözlemde, araştırmacının toplumsal olayların karmaşıklığından dolayı tam ve net bilgi elde etmesi mümkün olmayabilir

– Katılımlı Gözlem: Araştırmacının araştırdığı gruba dahil olarak olayları daha yakından izlemesidir
Uyarı: Katılımlı gözlemde araştırmacının doğrudan grubun içerisinde olması objektifliğini bozabilmektedir Bu durumda nesnel bir değerlendirme mümkün olmayabilir


b Anket

Belirli bir konuda kişilerin ve toplumların eğilimlerini ve düşüncelerini öğrenmek için, uzmanlarca hazırlanmış soruların kişiler tarafından verilmiş yanıtlarının yorumlanmasıdır Bilgisine ulaşılmak istenen toplumdaki kişi sayısının fazla olması, ekonomik ve zamansal sorunlar doğuracağından anketler, toplumun genelini yansıtacağı düşünülen belli bir “örneklem” grubu üzerinde yapılır

c Monografi

Özel bir toplumsal olayı incelemek için aynı türden gruplar üzerinde yapılan yoğunlaştırılmış ve derinlemesine incelemelerdir Örneğin: Aile, köy ve mahalle monografileri gibi

d İstatistik

Diğer tekniklerle elde edilen sayısal verilerin daha kolay yorumlanmasını sağlamak için bilgilerin tablolarda gösterilmesidir

e Sosyometri

Bir gruptaki kişilerin aralarındaki tüm ilişkilerini çözümlemeye çalışan ve bu amaçla uzaklık-yakınlık, grup-alt grup ilişkisini ölçen bir çalışma biçimidir



ÖRNEK :

“Toplumsal ilerleme” kavramı, ilerleme sözcüğünden dolayı, “daha iyiye gidiş” anlamını içermektedir Bu yüzden toplumsal değişme, “toplumsal ilerleme” olarak adlandırılmamalıdır
Bu yargı, Durkheim’in sosyolojik araştırmalarla ilgili hangi ilkesine uygun düşmektedir?

A) Toplumsal bir olayın nedeni, yine bir toplumsal olayda aranmalıdır
B) Bir toplumsal olayın normal olup olmadığını anlamak için genel olup olmadığına bakılmalıdır
C) Toplumsal olaylar incelenirken bu olayların değişmeyen yönleri üzerinde durulmalıdır
D) Her türlü toplumsal olayın kökeni demografik olaylarda aranmalıdır
E) Toplumsal olaylar değer yargılarından sıyrılarak incelenmelidir

(1992/ÖYS)


Çözüm :
Bilimsel araştırmalarda temel amaç, konu edilen varlığın elde edilen bilgisini olduğu gibi vermektir Bu açıdan bilimi mahkemeye delil sunan dedektiflere benzetebiliriz Bilim bilgiyi sunarken, bu bilginin nasıl yorumlanacağı konusuna karışmaz Çünkü, bilim adamının bilgiyi yorumladığı durumlarda, bir süre sonra “bilgi elde etme” amacından uzaklaştığı gözlenmiştir Bu nedenle yoruma dayalı ifadeler bilime ters düşmektedir
“Daha iyiye gidiş” ifadesi, içerisinde “iyi-kötü” yorumunu barındırmaktadır seçeneklerde, bilim adamının nesnel tavrı ile ilgili kural, “değer yargılarından sıyrılarak inceleme” ifadesiyle “D” seçeneğinde görülmektedir Diğer seçeneklerde zaten sosyolojinin kuralı durumundaki bilgiler verilse de “nesnellik” özelliğine dair bilgi bulunmamaktadır
Bu nedenle yanıt: E’ dir

ÖRNEK :

Kentteki insan davranışları üzerinde araştırma yapan bir sosyoloğun, tüm bireylere ulaşıp onlarla konuşması mümkün değildir Bu nedenle, araştırma kapsamına giren bireylerin tümü üzerinde değil, bunlardan belli bir yöntemle seçilen bir kısmı üzerinde inceleme yapılır
Bu parçada, araştırma ile ilgili olarak aşağıdakilerden hangisinin gerekliliği üzerinde durulmaktadır?

A) Genellemelere varma
B) Verileri analiz etme
C) Varsayım (hipotez) oluşturma
D) Örneklem alma
E) Problemi tanımlama

(1994/ÖYS)

Çözüm :
Toplumla ilgilenen sosyolojinin önündeki en ciddi engel, maliyet ve zaman sorunlarından dolayı toplumdaki tüm bireylerle görüşme yapamamasıdır Bu sorunu aşabilmek için sosyoloji anket tekniği içerisinde bir kolaylık geliştirmiştir Buna göre toplumsal yapının benzeri özelliklerini taşıyan insanlardan yine toplumda bu özelliklere rastlanan oranlarda kişi sayısıyla örnek bir grup oluşturulur Böylelikle, oluşan grup toplumun bir minyatürü şeklinde olacaktır Sosyolojik araştırmalar bu “Örneklem” grubu üzerinde yapılarak tüm toplum için geçerli olacak sonuçlar projeksiyon tekniğiyle elde edilir
“A” seçeneği projeksiyon tekniğindeki genellemeleri ifade etmektedir Oysa, paragrafın vurgusu öncelikle “Örneklem grubuna” dairdir
Bu nedenle yanıt: D’ dir



ÖRNEK :

Atatürk, Anadolu insanının bağımsızlığına ve özgürlüğüne düşkün olduğunu, vatan sevgisini her şeyin üstünde tuttuğunu ve ülke yönetiminde karar verici güç olması gerektiğini her fırsatta vurgulayarak ve onlara sorumluluk vererek, onların Kurtuluş Savaşına katılmalarını sağlamıştır
Buna göre Atatürk, Anadolu insanının savaşa katılmasını aşağıdakilerden hangisini gerçekleştirerek sağlamıştır?

A) Toplumun sorunlarını kendi sorunları gibi ele alarak
B) Bireylerin davranış, tutum ve değerlerini etkileyerek
C) Toplumdaki ortak sorunlara çözüm arayarak
D) Engin bilgi ve deneyimlerini bireylere aktararak
E) Toplumdaki tepkileri dikkatle izleyerek

(1995/ÖYS)

Çözüm :
Toplum içerisinde karşılaştığımız tüm ilişki biçimleri ve yapılar, insanların arasında gelişen yaklaşma ve uzaklaşmaların sonucudur Bundan dolayı Atatürk, bunun bilincinde olarak, Anadolu halkının Kurtuluş Savaşına katılımını, halkın değer yargılarına müdahale ederek sağlamıştır
Bu dönemde halk, tıpkı şuurunu yitirmiş bir hasta insan gibi tepki verme yetisini gösteremez durumdadır Anadolu’nun çeşitli yerlerinde direnişler gösterilse de ortak bir hareket için, ortak bir bilinç gereklidir Toplumun bir arada olmasının en önemli sebebi ortak değer yargısıdır Atatürk de bu amaçla öncelikle halk içerisinde ortak değer yargısını yaratmayı amaçlamıştır
Bu nedenle yanıt: B’ dir

Konuyla ilgili ÖSYM tarafından sorulmuş sorular

1 “Toplumsal olaylar bir eşya gibi ele alınmalıdır”
İfadesiyle kastedilen aşağıdakilerden hangisidir?

A) Ortaya çıkışları bakımından toplumsal olaylarla fiziksel olaylar arasında fark yoktur
B) Toplumsal olaylarla fiziksel olaylar, sonuçları itibariyle aynıdır
C) Toplumsal olayların gözlemiyle fiziksel olayların gözlemi aynıdır
D) Toplumsal olayların fiziksel nedenlere bağlı olduğu unutulmamalıdır
E) Toplumsal olayların gözlenmesinde, önyargılardan arınık olunmalıdır

(1974)



2 “Sosyolojinin konusu toplumdur Sosyoloji, konusu içine giren her şeyi toplumu tümüyle ilişkileri içinde, yani öteki toplu öğeleri de dikkate alarak inceler”
Aşağıdakilerden hangisi, bu sosyoloji anlayışına ters düşmektedir?

A) Toplumsal kurumlardan birindeki değişim zamanla, öteki toplumsal kurumları etkiler
B) Maddi ve manevi toplumsal öğelerinden bağımsız olarak incelenir
C) Toplumsal olarak nitelendirilen her şey sosyolojinin inceleme alanına girer
D) Sosyoloji, tarih, psikoloji ve ekonomi bilimleriyle ilişkili olmak zorundadır
E) Toplumsal gerçeği tümüyle laboratuvarda bir araya getirip incelemek zordur

(1982/ÖYS)



3 “Genç bir bilim olan sosyolojinin konusu toplumun bütünüdür Diğer sosyal bilimler toplumun çeşitli öğelerini ayrı ayrı incelerken, sosyoloji toplumun çeşitli öğeleri arasındaki ilişkileri bulmaya çalışır "
Bu paragrafta, aşağıdakilerden hangisi vurgulamaktadır?

A) Toplum için en yararlı sosyal bilimin sosyoloji olduğu
B) Sosyolojinin, sosyal bilimler dışındaki bilimlerde de yararlanması gerektiği
C) Sosyolojinin diğer sosyal bilimlerden farkı
D) Sosyal bilimlerin tek bir bilim dalı olarak birleştirilmesi gereği
E) Sosyolojinin bağımsız bir bilim dalı haline ne zaman geldiği

(1983/ÖYS)



4 “XIX yüzyılın Avrupalı tarihçileri için din uğruna yapılmış Otuz Yıl Savaşlarını anlamak oldukça zordur Çünkü bu tarihçiler, yalnızca vatan uğruna savaşmayı doğru ve övgüye değer bulan bir anlayışla yetiştirilmişlerdir”
Bu parçada sözü edilen tarihçilerin eksiklikleri nereden kaynaklanmaktadır?

A) Tarihsel belgelere gerekenden daha az önem vermelerinden
B) Geçmişi, çağlarının değer yargılarıyla yorumlamalarından
C) Yalnızca kendi uluslarını ilgilendiren olayları incelemelerinden
D) Olaylara ilişkin koşullarda, maddi olanlara ağırlık vermelerinden
E) Yalnızca kendi çağlarının olaylarını incelemelerinden

(1983/ÖYS)



5 Aşağıdakilerden hangisi, toplumsal olayların bir özelliği değildir?

A) Toplumdan topluma değişiklik gösterme
B) Zamandan zamana değişiklik gösterme
C) İleri bir uygarlığın ürünü olarak ortaya çıkma
D) Toplu halde yaşayan insanlar arasında ortaya çıkma
E) Kişinin davranışlarını kontrol edici etkilerde bulunma

(1984/ÖYS)



6 Aşağıdakilerden hangisi, sosyolojinin doğrudan doğruya ilgilendiği bir konu değildir?

A) Toplumsal değerler ve bu değerlerin önemi
B) Toplumsal gruplarda grup içi ve gruplar arası ilişkiler
C) Kişinin grup içindeki yeri (statüsü, mevkisi) ve rolü
D) Toplumsal değişmeyi hızlandıran etmenler (faktörler)
E) Kişinin geçmiş yaşantılarının onun davranışları üzerindeki etkileri

(1984/ÖYS)



7 Aşağıdakilerden hangisi toplumsal davranış
kurallarının bir özelliği olamaz?

A) Bireylerin ilişkilerini düzenlenmesi
B) Bireylerin çoğunluğu tarafından benimsenmesi
C) Deneyimler sonucu ortaya çıkması
D) Eşit ağırlıkta ve önemde görülmesi
E) Zamanla değişip yeni biçimler alabilmesi

(1986/ÖYS)



8 Tönnies, kuvvetli bir dayanışmanın, ortak irade ve ortak mülkiyetin bulunduğu kültürlere cemaat; sözleşmeli dayanışmanın, kişisel iradenin ve kişisel mülkiyetin bulunduğu kültürlere de cemiyet demektedir
Buna göre, cemaat ve cemiyet ayrımında, aşağıdakilerden hangisi ölçüt alınmıştır?

A) Otoritenin dağılışı
B) İnsanlar arası ilişkilerin türü
C) Toplumsal sınıfların varlığı
D) Geleneklerin gücü
E) Ekonomik faaliyetlerin türü

(1986/ÖYS)



9 Ekonomik ve teknolojik gelişmeler toplumsal davranış biçimlerini etkileyerek değişmeye zorlar Fakat toplumsal davranış biçimleri bu tür etkilere karşı dirençlidir, hemen değişmez
Aşağıdakilerden hangisi, toplumsal davranış biçimlerinin kolay değişmediğini gösteren en iyi örnektir?

A) Sanayileşmiş toplumlarda geleneksel davranış biçimlerinin de görülmesi
B) Gelişmekte olan ülkelerin ulusal kimliklerini yitirmesi
C) Sanayileşme sürecinin ülkeden ülkeye farklılık göstermesi
D) İşlevini yitiren toplumsal davranış biçimlerinin terk edilmesi
E) Davranış biçimlerinin uygun toplumsal koşullarda oluşması

(1987/ÖSS)



10 Propaganda, belli bir görüşü benimseyen kişilerin sayısını artırmak amacıyla o görüşü kitle iletişim araçlarıyla kamuya yaymaktır
Bu tanıma göre, bir propagandacının asıl hedefi aşağıdakilerden hangisidir?

A) Toplumsal sorunlara çözüm bulma
B) Kitlelerin değer ve tutumlarını yönlendirme
C) Toplumdaki belli eğilimleri eleştirme
D) Bireylere belli konularda bilgi verme
E) Bireylerin eleştirme gücünü geliştirme

(1987/ÖYS)



11 Aşağıdakilerden hangisi, bir topluluğun yaşayışını araştırmak isteyen bir bilim adamının sağlıklı bilgiler elde etmesini güçleştirir?

A) Topluluğu uzunca bir süre gözlemlemesi
B) Kendini toplulukla özdeşleştirmesi
C) Önyargısız gözlemler yapmaya özen göstermesi
D) Topluluk üyeleriyle iyi ilişkiler kurması
E) Önceden hazırladığı sorulara cevap araması

(1988/ÖYS)



12 Tarih zamanı ve yeri belli toplumsal olayları inceler Fransız Devrimi, Roma İmparatorluğunun çöküşü gibi Sosyoloji ise aynı olayları inceleyerek zaman ve yerden bağımsız olgusal gerçekleri belirlemeye çalışır Devrimleri ya da çöküşleri hazırlayan koşullar gibi
Buna göre, sosyolojinin hangi niteliği onu tarihten ayırır?

A) Uzun bir zaman dilimini kapsayan ele alması
B) Olayların ortak yanlarını bulup genellemelere ulaşması
C) Etki alanı geniş olan olayları konu edinmesi
D) Çağdaş toplumları etkileyen olaylara daha geniş yer vermesi
E) Olayları yansız belgelere dayanarak değerlendirmeye çalışması

(1988/ÖSS)



13 Toplumsal kuramların geçerliklerini belirlemek için somut olayları açıklayıp açıklayamadıklarına bakmak gerekir
Bu cümlede, toplumsal kuramlarla ilgili olarak aşağıdakilerden hangisinin gerek olduğundan söz edilmektedir?

A) Yaşanan durumlara uygun düşme
B) Soyut ilişkilere dayanma
C) Belirli görüşlere uygun düşme
D) Olayları değişik yönleriyle açıklama
E) Belli varsayımlara dayanma

(1989/ÖYS)



14 Maden kömürünün yanması bir doğa olayıdır Bu olayı kimya inceler Maden kömürüyle çalışan bir termik santralin, bulunduğu yörenin yerleşim birimlerinde yapacağı değişikliklerin incelenmesi ise sosyolojinin konusudur
Bu parçaya göre, doğa olaylarının hangi yönden araştırılması sosyolojinin kapsamına girer?

A) Denetim altına alınma yolları
B) Doğada yol açtıkları değişiklikler
C) Sanayide kullanılabilecekleri alanlar
D) Ortaya çıkış koşulları
E) İnsanların yaşayışı üzerindeki etkileri

(1990/ÖSS)



15 Nüfus artışı, göç, kentleşme, intihar, evlenme, boşanma gibi sorunları ele alırken sosyoloji bu olguların hangi yönüyle en az ilgilenir?

A) Hangi nedenlerle ortaya çıktıkları
B) Bireysel farklar üzerindeki etkileri
C) Birindeki değişmenin ötekileri nasıl etkilediği
D) Gelecekte hangi yönde ve nasıl değişecekleri
E) Toplumdan topluma farklılık gösterip göstermedikleri

(1990/ÖYS)



16 Gecekondulaşma sorununu incelemek isteyen bir sosyolog araştırmasını, içinde psikolog, iktisatçı, siyaset bilimci ve eğitimcinin bulunduğu ekiple yürütmeyi planlamaktadır
Gecekondulaşma sorununun hangi özelliği, sosyoloğun bu kararı için bir gerekçe olabilir?

A) Az gelişmiş ülkelerin çoğunda görülmesi
B) Değişik bilimleri ilgilendiren yönlerinin bulunması
C) Önlem alınması halinde çözümlenebilmesi
D) Toplumsal gelişme ile yakından ilişkili olması
E) Nüfusun önemli bir kısmını ilgilendirmesi

(1990/ÖSS)

17 Toplumsal işbölümünün ortaya çıkışını açıklayan bir görüşe göre, nüfus yoğunluğu artan bir toplumda herkes aynı işi yaparsa toplumu oluşturan bireylerin bir arada yaşaması çok güçleşir Bu nedenle, nüfus yoğunluğu arttıkça işbölümü de ilerlemeye başlar Öte yandan, işbölümünün gelişmesi, çok sayıda bireyin bir arada yaşamasını kolaylaştıracağı için nüfus yoğunluğunun artmasına yol açar
Bu durum aşağıdaki yargılardan hangisi için uygun bir örnektir?

A) Sayısal olarak ifade edilebilen toplumsal olayların incelenmesi daha kolaydır
B) Toplumsal olayları belirleyen etkenlerden biri de doğa olaylarıdır
C) Toplumsal olaylar karşılıklı olarak birbirlerini etkiler
D) Toplumsal olaylar tek bir temel etkenle açıklanabilir
E) Bir toplumsal olay farklı toplumlarda farklı sonuçlara yol açabilir

(1990/ÖYS)



18 İnsanlığın ilk dönemlerinde, bitki ve hayvanların doğal çoğalma hızlarından daha hızlı bir biçimde tüketilmesi kıtlık yaratabilirdi Bu tehlike, insanın yerleşik hayata geçmesiyle birlikte gerçekleşen Tarım Devrimi ile önlenmiştir
Buna göre Tarım Devrimi nasıl tanımlanabilir?

A) İnsanın bitki ve hayvan türlerinin çoğalmasını denetim altına almayı öğrenmesi
B) İnsanın yenebilecek bitkileri toplamayı ve hayvanları avlamayı öğrenmesi
C) Tarım ürünlerinin sanayide işlenerek mamul madde haline getirilmesi
D) Ateşin bulunmasıyla insanın, önceleri yaşamasına elverişli olmayan yörelerde de yaşamaya başlaması
E) İklimin daha elverişli hale gelmesi sonucu doğada, yenebilecek bitki ve hayvan türlerini çoğalması

(1991 /ÖSS)



19 “Araştırma yapan bir bilim adamının amacı, araştırdığı konunun nasıl olması gerektiğini değil, nasıl olduğunu ortaya koymak olmalıdır”
Aşağıdakilerden hangisi bu amacın gerçekleşmesini engeller?

A) Diğer araştırmaların bulgularından yararlanma
B) Araştırmada etkisi incelenecek değişkenleri belirleme
C) Araştırma yöntemiyle ilgili eleştirileri dikkate alma
D) Araştırma bulgularını inançlarına göre yorumlama
E) Araştırma konusunun sınırlarını belirleme

(1991 /ÖSS)



20 1914 yılında Saraybosna’da Avusturya-Macaristan veliahdının bir Sırplı tarafından öldürülmesini l Dünya Savaşı'nın nedeni olarak görmek doğru değildir Çünkü 1914 yılı Avrupa’sında koşullar o hale gelmişti ki herhangi bir olay savaşı başlatabilirdi
Bu parçada, toplumsal olaylarla ilgili hangi tür açıklamalar eleştirilmektedir?

A) Nedenleri, birçok olayın etkileşiminde arayan
B) Nedenleri, toplumsal olaylarla doğa olaylarının etkileşiminde arayan
C) Nedenselliği, yüksek olasılık olarak kabul eden
D) Nedenselliği, katı bir gerekircilik olarak gören
E) Toplumsal olayları tek bir etkenle açıklayan

(1991/ÖSS)



21 Bir araştırmacı, “Tarıma traktörün girmesi köyden kente olan göçü artırır” hipotezini, tarımda traktör kullanmaya başlayan birkaç köyde sınamak istiyor
Bu araştırmacının, aileler arasında çatışma olması gibi, köyden kente göçe yol açabilecek başka etkenleri dikkate almaması, aşağıdaki araştırma ilkelerinden hangisine ters düşer?

A) Kullanılacak veri toplama teknikleri araştırmanın amacına uygun olmalıdır
B) Etkisi araştırılan değişkeni nicel ya da nitel oluşu göz önünde bulundurmalıdır
C) Etkisi araştırılan değişken, kendisiyle aynı yönde etkisi olabilecek etmenlerden yalıtılmalıdır
D) Üzerinden araştırma yapılacak birimler, evreni temsil edebilecek sayıda olmalıdır
E) Araştırmayı en az maliyetle sonuçlandıracak bir araştırma yöntemi seçilmelidir

(1991 /ÖSS)



22 Bir araştırmacı, piyasaya yeni sürülen bir mal hakkındaki tüketici düşüncelerini öğrenmek amacıyla bir soru formu hazırlamış ve bu soru formunu malı kullanan tüketicilere göndererek okuyup cevaplamaları istemiştir
Bu araştırmada, hangi veri toplama tekniği kullanılmıştır?

A) Deney
B) Sosyometri
C) Katılımlı gözlem
D) Görüşme
E) Anket

(1991/ÖYS)



23 Aşağıdakilerden hangisi, kalkınmakta olan ülkelerde nüfusun artmasına yol açan etkenlerden biri değildir?

A) Eğitim düzeyinin yükselmesi
B) Doğum kontrolü çalışmalarının beklenen ölçüde etkili olamaması
C) Salgın hastalıkların önlenmesi
D) Tarımsal bölgelerde ailenin üretim birimi olma özelliğini sürdürmesi
E) Kıtlıkların denetim altına alınması

(1991/ÖYS)



24 Hoşgörüsüzlük ve saldırganlığın egemen olduğu çevrelere ileri teknolojinin sokulması tehlike olabilir
Burada sözü edilen sakıncayı ortadan kaldırmak için aşağıdakilerden hangisinin en uygun yol olması beklenir?

A) Geri kalmış toplumlarda teknoloji kullanımının, ileri toplumların denetimine verilmesi
B) Her toplum kendi ürettiği teknolojiyi kullanması, dışarıdan teknoloji almaması
C) Teknik eğitimden vazgeçilerek insanı ahlaken yüceltecek bir eğitime ağırlık verilmesi
D) Teknolojik gelişmenin toplumsal değerlerdeki değişme hızına uyacak ölçüde yavaşlatılması
E) Teknik bilgi ile birlikte insana saygının öğretilmesine önem verilmesi

(1991/ÖYS )



25 Ulusal marş, bayrak gibi simgeler, bireyleri belli bir toplumsal varlığa katılmaya çağırır ve onların kendilerini bu varlığın bir parçası olarak hissetmelerine yardımcı olur
Yukarıda, toplumsal simgelerin hangi işlevinden söz edilmektedir?

A) Evrensel değerlerde birleşmeyi özendirme
B) Toplumsal birliği güçlendirme
C) Toplumun sosyoekonomik düzeyini yükseltme
D) Bireysel yetenekleri geliştirme
E) Bireysel hak ve özgürlükleri koruma

(1992/ÖYS)



26 Tarih, yalnızca olağanüstü olayların ve büyük adamların başarılarının sergilendiği bir sahne olmaktan çıkarılmalıdır Çünkü böyle bir yaklaşım, toplumların yaşamında rastlantıların çok önemli olduğu izleniminin verilmesine yol açmaktadır
Bu eleştiriyi yapan Comte’a göre tarihin işlevi ne olmalıdır?

A) Etkisi büyük olan olaylara önem ve öncel vermek
B) Geçmişteki olumsuz durumlardan ders alınmasını sağlamak
C) Geçmişteki olayları kronolojik sıraya koymak
D) Ulusal bilincin güçlenmesini sağlamak
E) Toplumsal olayların belirli yasalara bağı olduğunu göstermek

(1992/ÖSS)



27 Günümüzde sosyal bilimciler “Gelir ve eğitim düzeyi yüksek ailelerde çocuk sayısı azdır” örneğinde olduğu gibi, “A oldu mu B de olur” diyen kesin belirleyicilik anlayışını benimsememektedir Bunun yerine, “Ailelerin gelir ve eğitim düzeyi arttıkça, çocuk sayısının azalması beklenir” örneğinde olduğu gibi, “A olursa B’ nin gerçekleşme olasılığı artar” diyen olasılığa dayalı belirleyicilik anlayışını benimsemektedirler
Aşağıdakilerden hangisi, sosyal bilimcileri olasılığa dayalı bir yaklaşıma yönelten nedenlerden biridir?

A) Sosyal olaylara karşı ilginin giderek artması
B) Sosyal olayların, doğa olaylarıyla açıklanmak istenmesi
C) Sosyal olaylarda, sonucu etkileyen birçok etken bulunabilmesi
D) Veri toplamada çeşitli araçlardan yararlanılması
E) Farklı olaylar arasında benzer ilişkiler bulunabilmesi

(1992/ÖYS)



28 Sosyal etki, bireyin, başkalarının varlığından etkilenerek davranışını değiştirmesine veya benimsediği bazı davranışlarda bulunmasına yol açar
Buna göre, aşağıdakilerden hangisi sosyal etkiye örnek gösterilemez?

A) Ev sahibinin, zevk almadığı halde konuğuyla sohbeti sürdürmesi
B) Bir gencin, giyimini yeni girdiği arkadaş grubunun beğenisine göre değiştirmesi
C) Yalnızken şarkı söylemeyi seven bir çocuğun topluluk karşısında şarkı söylemekten sıkılması
D) Bir kişinin evinde yemek yerken çatal bıçak kullanmadığı halde lokantada kullanması
E) Tarih dersine ilgi duyan bir öğrencinin, bu derse diğer derslerinden daha çok çalışması

(1993/ÖSS)



29 Sosyoloji öğretmenleri devlet, ekonomi, ideoloji, tabakalaşma, din, otorite gibi konularla ilgili bilgi verirken kendi kişisel değerlerini öğrencilere aşılamamaya çalışırlar Ancak bunu başarmak için, ders anlatırken olgularla ilgili farklı yorumlara eşit ağırlık verseler de ses tonu, vurgulama, beden hareketleri ve mimikleri, onların kişisel görüşlerini ele verebilir
Bu parçada, sosyoloji öğretimi sırasında aşağıdaki güçlüklerden hangisiyle karşılaşıldığından söz edilmektedir?

A) Olgular arasındaki farkları ortaya koyma
B) Olgular hakkında görüş bildirirken yansız olma
C) Yorum farklarını göz önünde bulundurma
D) Olguları çok nedenli olarak ele alma
E) Yargıları yeterli sayıda gözleme dayandırma

(1993/ÖYS)



30 Eski Akdeniz uygarlığında, zeytinin ve üzümün çok önemli bir yeri vardı Birincisinden yağ ikincisinden içki yapılırdı Bu bölgede yaşayan insanlar zeytinyağını yemek yapımı dışında din törenlerde, ölüleri yıkamada, gömmede ve güreş sporunda kullanırlardı İçki ise genellikle konuklara, savaştan zaferle dönenlere ve düğün gibi özel törenlere katılanlara sunulurdu
Bu durum aşağıdakilerden hangisi için uygun bir örnektir?

A) Toplumsal ilişkilerin temelinde üretim biçimi vardır
B) Bir toplumda doğal çevrenin sağladığı olanaklar toplumsal ilişkilerde rol oynar
C) İnsanlar gereksinim duydukları ürünler daha çok yetiştirirler
D) Doğal ürünlerin mamul maddeye dönüştürülmesi teknolojik birikimi gerektirir
E) Benzer ürünlerin yetiştiği toplumlarda, insan ilişkileri farklı olabilir

(1993/ÖYS)



31 Kış mevsiminin uzun ve soğuk olduğu Erzurum’da yaşam daha çok kapalı mekanlarda geçer Bu mekanlar arasında kahvehanelerin ayrı bir önemi vardır Bazılarında bir şey oynanabilir, seyyar satıcıların uğrak yeri olan bazılarında alışveriş yapılabilir, bazılarında aşık atışmaları dinlenir ve toplumsal konularda yorumlar yapılır Kış mevsiminin bu kadar uzun ve sert geçmediği yörelerde kapalı mekanlardaki sosyal etkileşim bu derece zengin değildir
Bu parçada, toplumsal yaşamın özellikle hangi yönü üzerinde durulmaktadır?

A) Zaman içinde değişikliğe uğraması
B) İnsan ilişkilerinin sonucu olması
C) Bireysel davranışlara yön vermesi
D) Belirli kurallara dayanması
E) Doğa koşullarından etkilenmesi

(1994/ÖSS)



32 Çerkez gençleri, kendi aralarında sohbet ettikleri, şarkı söyleyip oyun oynadıkları “zehes”, “ferfene” ve “muhabbet” gibi adlar verilen eğlenceler düzenlerler Bu eğlencelerde erkek beğendiği kızı “kaşen” seçip tatlı sözlerle onun gönlünü kazanmaya çalışır, dans edip şarkı söyler Eğlence bittiğinde kaşenlik de biter Genç erkek, bu türden başka bir eğlencede kendisine başka bir kaşen seçebilir
Çerkez geleneklerinde gençlere “kaşen” seçme fırsatı verilmesinin temel amacı aşağıdakilerden hangisi olabilir?

A) Karşı cinsi tanımaya ve eş seçmeye yardımcı olmak
B) Gelenek ve göreneklerin sürmesini sağlamak
C) Toplumdaki birlik ve dayanışmayı artırmak
D) Kadının toplumsal konumunu yükseltmek
E) Kişisel deneyimlerin paylaşılmasına ortam hazırlamak

(1994/ÖSS)



33 Atatürk’ün lider olarak ortaya çıkmasında rol oynayan etkenlerden biri, Anadolu toprağının ve insanının başka ulusların denetimi altına girmiş olmasıydı Anadolu insanı bu duruma razı olup, bağımsızlığına ve özgürlüğüne ölümü pahasına sahip çıkmasaydı, Atatürk belki de bir Türk lideri olamayacaktı
Bu parçada, bir liderin ortaya çıkmasında rol oynayan etkenlerin hangisinden söz edilmektedir?

A) Yeni düşüncelerin toplumda önemli görülmesi
B) Elverişli toplumsal koşulların bulunması
C) Toplumda geleneksel ilişkilerin yaygın olması
D) Liderin sorunlara gerçekçi çözüm yolları önermesi
E) Liderin belirli bir eğitim düzeyin gelmiş olması

(1995/ÖSS)



1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
E B C B C E D B A B

11 12 13 14 15 16 17 18 19 20
B B A E B B C A D E

21 22 23 24 25 26 27 28 29 30
C E A E B E C E B B

31 32 33
E A B