Kişilik Ve Bozuklukları

KİŞİLİK ve BOZUKLUKLARI


İnsanları birbirlerinden farklı kılan , kendisi ve çevresindekilere bakış acıları ,onlarla kurabildiği ilişki düzeyleri ve tepkilerini kapsayan çeşitli ortamlarda kendini gösteren bedensel, düşünsel ve ruhsal özelliklerdir Bu özelliklerin kişinin çevreye uyumunu bozup, günlük işlevselliğini bozması, kendinde gerilim-kaygı hali oluşturup, içinde yaşanılan kültürün beklentilerinden sapma gösteren ,süreklilik taşıyan bir hal alması durumunda kişilik bozukluğundan bahsedilirBu bozukluk kendisi, başkaları ve olayları algılama ; verdiği duygusal tepkilerin uygunluk, değişkenlik ve yoğunluğu ;kişiler arası işlevsellik ; öfke, heyecan, aşırı isteklerin,dürtülerin kontrolü olarak sınıflayabileceğimiz dört alanın en az ikisinde kendini gösterir Başlangıcı ergenlik ya da genç erişkinlik hatta bazen daha küçük yas gruplarına dek uzanır Bu durum başka bir ruhsal,fiziksel hastalığın ya da bir maddenin etkilerine bağlı olarak gelişen bir durum değildir
KİŞİLİK BOZUKLUKLARI
Çeşitli kişilik bozuklukları vardır Kişilik bozukluklarında genellikle görülen ortak özellikler:
1) Davranışların benliğe yerleşmiş olması ve uyum amacı ile esneklik göstermemesi
2) Belli bir toplum içinde uyumlu sayılabilmek için geçerli ölçütlerden sapması
3) Çocukluktan beri süre gelmesi
4) Toplum içinde ve iş yaşamında belirgin bozulmaya yol açması
5) Genellikle benliğe uyumlu (ego-syntonic), yani benimsenmiş olması ve değiştirilmek istenmemesi; bazen de benimsenmemiş (ego-dystonic) olsa bile değiştirilmemesi
6) Genel olarak çevre ile çatışma ve sürtüşmeye yol açması; kendisini çevreye değil, çevresini kendisine uydurmaya çalışması
7) Kişinin bilişsel yetilerinde, temel duygulanım ve düşünce yapısında belirgin bozukluk olmaması

KİŞİLİK BOZUKLUĞU TÜRLERİ

Küme A:
Paranoid, Şizoid, Şizopital kişilik bozuklukları
Küme B:
Antisosyal, Sınır (Borderline), Histrionik, Narsisistik kişilik bozuklukları
Küme C:
Kaçınan (avoidant), Bağımlı, Obsesif-Kompulsif, Pasif-Agresif kişilik bozuklukları

PARANOİD KİŞİLİK BOZUKLUĞU

Kuşkucu, alıngan, kuruntulu kişilerdir Başkalarının tutum ve davranışlarından kendilerine bir kötülük geleceği kuşkusu ile aşırı dikkatli, tetikte ve savunucudurlar Başkalarına soğuk ve yukardan bakan, çabuk eleştiren, eleştiri ve şaka kaldırmayan özellikleri belirgindir Kendilerini haklı ve üstün görürler Başarısızlıklarını ve kusurlarını başkalarını eleştirerek ve haksız bularak akla uygun hale getirirler ederler
Bu kişilik bozukluğu için tanı kriterleri:
1) Yeterli bir temele dayanmaksızın başkalarının kendisini sömürdüğünden, aldattığında ya da kendisine zarar verildiğinden kuşkulanır
2) Dostlarının ya da iş arkadaşlarının kendisine olan bağlılığı ya da güvenirliği üzerine yetersiz kuşkuları vardır
3) Söylediklerinin kendisine karşı kötü niyetle kullanılacağından yersiz yere korktuğundan ötürü başkalarına sır vermek istemez
4) Sıradan sözlerden ya da aşağılandığı ya da gözdağı verildiği biçiminde anlamlar çıkartır
5) Sürekli kin besler, yani onur kırıcı davranışları, haksızlıkları ya da görmezlikten gelinmesini bağışlamaz
6) Başkalarınca anlaşılır olmayan bir biçimde, karakterine ya da itibarına saldırıldığı yargısına varır ve öfkeyle ya da karşı saldırı ile birden tepki gösterir
7) Haksız yere karısının/kocasının ya da cinsel eşinin sadakatsizliğiyle ilgili kuşkulara sık sık kapılır

ŞİZOİD KİŞİLİK BOZUKLUĞU

Yakın ilişkiler kurmaktan, topluma karışmaktan kaçınan, duygularını belli etmediği için soğuk görünen, içe-dönük kişilerdir Kolay arkadaşlık kuramazlar, açılamazlar ve yalnızlığı yeğlerler
Bu kişilik bozukluğu için tanı kriterleri:
1) Ailenin bir parçası olmadığı gibi, ne yakın ilişkilere girmeyi ister, ne de yakın ilişkilere girmekten zevk alır
2) Hemen her zaman tek bir etkinlikte bulunmayı yeğler
3) Başka biriyle cinsel deneyim yaşamaya ilgisi varsa bile çok azdır
4) Alsa bile çok az etkinlikten zevk alır
5) Birinci derecede akrabaları dışında yakın arkadaşları ya da sırdaşları yoktur
6) Başkalarının övgü ya da eleştirilerine karşı ilgisiz görünür
7) Duygusal soğukluk, kopukluk ya da tekdüze bir duygulanım gösterir

ŞİZOTİPAL KİŞİLİK BOZUKLUĞU

Bu kişilik bozukluğu şizofrenide kalıtım araştırmaları sırasında son yıllarda tanımlanmıştır Düşünce ve davranışlarında garip, olağan-dışı özellikler taşıyan, zor ilişki kuran, egzantrik kişilerdir
Bu kişilik bozukluğu için tanı kriterleri:
1) Referans fikirleri – Kendisi hakkında konuşulduğu konusunda düşünceleri vardır
2) Davranışları etkileyen ve kültürel değerlerle uyumlu olmayan acayip inanışlar ya da büyüsel düşünce (örn batıl inanç, “gaipten haber verme” ye inanma, telepati ya da ” altıncı his” ; çocuklarda ve ergenlerde saçma sapan düşünceler ya da bunlar üzerine düşünüp durmalar)
3) Olağandışı algısal yaşantıları, bunlar arasında bedensel illüzyonlar vardır
4) Acayip düşünüş biçimi ve konuşma (örn belirsiz, çevresel, mecazi, aşırı ayrıntılı ya da basmakalıp)
5) Kuşkuculuk ya da paranoid düşünce
6) Uygunsuz ya da kısıtlı duygulanım
7) Acayip, alışılagelmişin dışında ya da çok kendine özel davranış ya da görünüm
Birinci derece akrabalar dışında yakın arkadaşların ya da sırdaşların olmaması
9) Yakından tanımakla azalmayan aşırı toplumsal anksiyete, kendisi hakkında olumsuz yargılardan çok paranoid korkular bu bozukluğa eşlik etme eğilimi taşır

ANTİSOSYAL KİŞİLİK BOZUKLUĞU

Toplumda “Psikopat” diye tanımlanan kişilerin dahil olduğu bir kişilik bozukluğudur Birçok davranışları ile uzun süre toplumsal yasalara ters düşen, suç sayılan davranışlar gösteren kişiler bu tanı sınıfına girerler
Çocukluk çağında davranım bozukluğu (conduct disorder) tanısı alan bu kişilere 18 yaşından sonra antisosyal kişilik bozukluğu tanısı konur
Bu kişiler toplum kurallarına uyma güçlükleri ve öfkelerini kontrol edememeleri nedeni ile sık sık karakollara düşerler ve tutuklanırlar Rahatsızlıkları ile ilgili içgörüleri olmadığı için aldıkları cezaları kendilerine haksızlık olarak algılarlar
Bu kişilik bozukluğu için tanı kriterleri:
1) Tutuklanması için zemin hazırlayan eylemlerde tekrar tekrar bulunmakla belirli, yasalara uygun toplumsal davranış biçimine ayak uyduramama
2) Sürekli yalan söyleme, takma isimler kullanma ya da kişisel çıkarı, zevki için başkalarını atlatma ile belirli dürüst olmayan tutum
3) Dürtüsellik (impulsivite) ya da gelecek için tasarılar yapmama
4) Yineleyen kavga dövüşler ya da saldırılarla belirli olmak üzere sinirlilik ve saldırganlık
5) Kendisinin ya da başkalarının güvenliği konusunda umursamazlık
6) Bir işi sürekli götürememe ya da mali yükümlülüklerini tekrar tekrar yerine getirmeme ile belirli olmak üzere sürekli bir sorumsuzluk
7) Başkasına zarar vermiş, kötü davranmış ya da başkasından bir şey çalmış olmasına karşı ilgisiz olma ya da yaptıklarına kendince mantıklı açıklamalar getirme ile belirli olmak üzere vicdan azabı çekmeme

SINIR (BORDERLİNE) KİŞİLİK BOZUKLUĞU

Bu kişiler cinsel, mesleksel ve toplumsal kimliklerinde derin güvensizlik ve dengesizlik gösterirler Sağlam bir kimlik duygusu gelişmemiştir Boşluk ve anlamsızlık duygusundan yakınırlar Çoğu ağır narsistik eğilimler gösterirler
1) Gerçek ya da hayali bir terk edilmeden kaçınmak için çılgınca çaba gösterme
2) Gözünde aşırı büyüme (göklere çıkarma) ve yerin dibine sokma uçları arasında gidip gelen, gergin ve tutarsız kişiler arası ilişkilerin olması
3) Kimlik karmaşası: Belirgin olarak ve sürekli bir biçimde tutarsız benlik algısı ya da kendilik duyumu
4) Kendine zarar verme olasılığı yüksek en az iki alanda dürtüsellik (Örn: para harcama, cinsellik, madde kötüye kullanımı, pervasızca araba kullanma, tıkınırcasına yemek yeme)
5) Yineleyen intiharla ilgili davranışlar, girişimler göz korkutmalar ya da kendine kıyım davranışı
6) Duygudurumda belirgin bir tepkiselliğin olmasına bağlı affektif dengesizlik (Örn: yoğun anlık huzursuzluklar, gerginlikler ya da genellikle bir kaç saat süren, nadiren bir kaç günden daha uzun süren bunaltı)
7) Kendini sürekli olarak boşlukta hissetme
Uygunsuz, yoğun öfke ya da öfkesini kontrol altında tutamama ( Örn: sık sık hiddetlenme, geçmek bilmeyen öfke, sık sık kavgalara karışma)
9) Stresle ilişkili gelip geçici paranoid düşünce ya da ağır dissosiatif semptomlar
HİSTRİONİK KİŞİLİK BOZUKLUĞU
Birçok çevrede hala histerik kişilik bozukluğu olarak adlandırılmaktadır
Histrionik kişilik bozukluğu dikkati üzerine çekme isteği ve çabaları, olayları büyütmeye, dramatize etmeye, hatta yalan öyküler (mitomani) anlatmaya eğilim; abartılmış duygusal tepkiler ve beden, yüz hareketleri; çabuk etkilenme gibi özellikler bulunur
Ben-merkezcilik ve özsevicilik eğilimleri fazladır Kimilerinde baştan çıkarıcı davranışlar (seductive) dikkati çeker Çabuk arkadaş olur, fakat çabuk reddedilmiş hissederler Genel olarak yapaylık, oyunculuk, yüzeysellik ilişkilere egemendir
Cinsellik dışındaki her konu aşırı cinselleştirilir ancak cinsel yaşamlarında derin cinsel korkuları ve kısıtlanmaları vardır

Şefkat ve sevgi açlığı gösterirler; fakat olgun dengeli ilişkiler kuramazlar Daha çok kadınlarda görülür
Bu kişilik bozukluğu için tanı kriterleri:
1) İlgi odağı olmadığı durumlarda rahatsız olur
2) Başkalarıyla olan etkileşimi çoğu zaman uygunsuz bir biçimde cinsel yönden ayartıcı ya da baştan çıkartıcı davranışlarla belirlidir
3) Hızlı değişen ve yüzeysel kalan duygular sergiler
4) İlgiyi üzerine çekmek için sürekli olarak fizik görünümünü kullanır
5) Aşırı bir düzeyde başkalarını etkilemeye yönelik ve ayrıntıdan yoksun bir konuşma biçimi vardır
6) Gösteriş yapar, yapmacık davranır ve duygularını aşırı bir abartmayla gösterir
7) Telkine yatkındır yani başkalarından ya da olaylardan kolay etkilenir
İlişkilerin, olduğundan daha yakın olması gerektiğini düşünür

ÖZSEVER (NARSİSİSTİK)KİŞİLİK BOZUKLUĞU

En güzel, en yakışıklı, en parlak, en başarılı kişi olma hayallerine kendilerini kaptırırlar Böylesine yoğun narsisistik beklentiler içinde kuşkusuz hayal kırıklıkları, incinmelerde o denli sık olabilir
Özsaygı sanki hep dışardan gelecek ilgi, beğeni ve onaylarla beslenmektedir
Eleştiriye dayanamazlar, sürekli övgü beklerler Bu nedenle görünüş ve davranış hep buları elde etmeye yöneliktir Beklentileri karşılanmayınca özsaygı çabuk düşer Kırgınlıklar, bunaltı ve çökkünlükler olabilir
Bu kişilik bozukluğu için tanı kriterleri:
1) Kendisinin çok önemli olduğu duygusunu taşır ( Örn: başarılarını ve yeteneklerini abartır, yeterli bir başarı göstermeksizin üstün biri olarak bilinmeyi bekler)
2) Sınırsız başarı, güç, zeka, güzellik ya da kusursuz sevgi düşlemeleri üzerine kafa yorar
3) “Özel” ve eşi bulunmaz biri olduğuna ve ancak başka özel ya da toplumsal durumu üstün kişilerin( ya da kurumların) kendisini anlayabileceğine ya da ancak onlarla arkadaşlık etmesi gerektiğine inanır
4) Çok beğenilmek ister
5) Hak kazandığı duygusu vardır: Kendisinin özellikle kayırılacak olduğu bir tedavi biçiminin uygulanacağı beklentileri ya da beklentilerine göre uyum gösterme
6) Kişiler arası ilişkileri kendi çıkarı için kullanır: Kendi amaçlarına ulaşmak için başkalarının zayıf yanlarını kullanır
7) Empati (Eşduyum) yapamaz: Başkalarının duygularını ve gereksinimlerini tanıyıp tanımlama konusunda isteksizdir
Çoğu zaman başkalarını kıskanır ya da başkalarının kendisini kıskandığına inanır
9) Küstah, kendini beğenmiş davranış ya da tutumlar sergiler

KAÇINAN (AVOİDANT)KİŞİLİK BOZUKLUĞU

Bunlar toplum içinde olumsuz değerlendirilmekten korkan, utangaç, çekingen, kendilerin fazla gözleyen ve nasıl göründüğünü merak eden kişilerdir Toplumda çirkin, anlamsız görünmekten, yanlış bir şey yapmaktan korkarlar ve heyecanlanırlar Yüzleri kızarır, elleri titrer ve bular fark edilecek diye endişe ederler
Bu kişilik bozukluğu için tanı kriterleri:
1) Eleştirilecek, beğenilmeyecek ya da dışlanacak olma korkusuyla çok fazla kişiler arası ilişki gerektiren mesleki etkinliklerden kaçınır
2) Sevildiğinden emin olmadıkça insanlarla ilişkiye girmek istemez
3) Mahçup düşeceği ya da alay konusu olacağı korkusuyla yakın ilişkilerde tutukluk gösterir
4) Toplumsal durumlarda eleştirileceği ya da dışlanacağı üzerine kafa yorar
5) Yetersizlik duyguları yüzünden yeni kişilerle aynı ortamda bulunduğu durumlarda ketlenir
6) Kendisini toplumsal yönden beceriksiz, kişisel olarak albenisi olmayan biri olarak ya da başkalarından aşağı görür
7) Mahcup düşebileceğinden ötürü kişisel girişimlerde bulunmak ya da yeni etkinliklere katılmak istemez

BAĞIMLI KİŞİLİK BOZUKLUĞU

Yalnız başına karar veremeyen, girişim yapamayan, eyleme geçemeyen, sorumluluk alamayan bu kişiler yetişkin çağı doğal beklentileri karşısında bir çocuk gibi çaresiz kalırlar Yakınlarının karar vermesini girişime geçmesini beklerler İsteyici ve alıcı tiplerdir; ama vermeyi bilmezler Örneğin, iş aramak gerekiyorsa, bunu babasından bekler, fakat evdeki ufak işlere de katkıda bulunmak işine gelmez Sanki başkaları ona borçludur Kendisi edilgin-bağımlı kalacak, başkaları ona gerekli şeyleri sağlayacaktır Dikkat edilirse bu tutum ve davranışlar küçük bir çocuğun davranışına benzer Psikanalitik yayınlarda bu kişilik özelliklerine oral- bağımlılık adı verilir ve oral dönemde saplanma nedeniyle oluşur Aşırı korunan, aşırı verilen, özerklik ve girişim yetileri kısıtlanarak büyütülen kişilerdir Yanlarında kendilerine bakan, veren, koruyan, destek olan, karar alan kişiler olmazsa çok güvensiz, tedirgin ve bunaltılı olurlar Sorumluluk almayı, özerk karar vermeyi, girişimciliği beklemeyen; denettim ve destek sağlayan koruyucu iş yerlerinde uyum yapabilirlerÇocukluk çağında, özerk, bağımsız ve girişken olmayı hem aile içinde, hem okulda desteklemeyen, hatta çok değişik yöntemler ve yasaklarla kısıtlayan toplumumuzda bağımlı kişilik bozukluğunun çok sık görüldüğü düşünülebilir

Bu kişilik bozukluğu için tanı kriterleri:
1) Başkalarından bol miktarda öğüt ve destek almazsa gündelik kararlarını vermekte güçlük çeker
2) Yaşamının çoğu önemli alanında sorumluluk almak için başkalarına gereksinir
3) Desteğini yitireceği ya da kabul görmeyeceği korkusuyla başkalarıyla aynı görüşü paylaşmadığını söylemekte zorluk çeker
4) Tasarıları başlatma ya da kendi başına iş yapma zorluğu vardır (böyle bir isteğinin ya da yapacak gücünün olmamasından çok doğru yapıp yapmadığına ya da yeteneklerine ilişkin kendine güveninin yokluğundan ötürü)
5) Başkalarının bakım ve desteğini sağlamak için hoş olmayan şeyleri yapmayı isteyecek kadar aşırıya gider
6) Kendisine bakamayacağına ilişkin aşırı korku nedeniyle tek başına kaldığında kendisini rahatsız ya da çaresiz hisseder
7) Yakın bir ilişkisi sonlandığında bir bakım ve destek kaynağı olarak derhal başka bir ilişki arayışı içine girer
Kendi kendine bakma durumunda bırakılacağı korkuları üzerine gerçekçi olmayan bir biçimde kafa yorar

OBSESİF-KOMPULSİF KİŞİLİK BOZUKLUĞU

Bu kişilik bozukluğunda şu özellikler bulunur:
1) Yapılan etkinliğin asıl amacını unutturacak derecede ayrıntılar, kurallar, listeler, sıralama, organize etme ya da program yapma ile uğraşıp durur
2) İşin bitirilmesini zorlaştıran bir mükemmeliyetçilik gösterir( Örn: kendine özgü aşırı katı ölçüler karşılanamadığı için bir tasarıyı tamamlayamaz)
3) Boş zamanlarını değerlendirme etkinliklerinden ve arkadaşlıklarından yoksun kalacak derecede kendisini işe ya da üretkenliğe adar(ekonomik gereksinimleri ile açıklanamaz)
4) Ahlak, doğruluk ya da değerler gibi konularda vicdanının sesini aşırı dinler ve esneklik göstermez(kültürel ya da dinsel özdeşim ile açıklanamaz)
5) Özel bir değeri olmasa bile eskimiş ya da değersiz şeyleri elden çıkartamaz
6) Başkaları, tam olarak kendisinin yaptığı gibi yapmayı kabul etmedikçe görev dağılımı yapmak ya da başkalarıyla birlikte çalışmak istemez
7) Para harcama konusunda hem kendisine, hem de başkalarına karşı cimri davranır; para, gelecekte ortaya çıkabilecek felaketler için biriktirilmesi gereken bir şey olarak görülür
Katı ve inatçıdır