Etrüskler

Etrüsk müzisyen, Triclinium'da bir mezardan, Tarquinia




Etrüskler, İtalya'nın Tiber ile Arno nehirleri arasında yeralan Etruria bölgesinde yaşamış ve MÖ 6 yüzyıla dek varlığını sürdümüş bir halkın adı olup Eski Romalılar tarafından Etrusci veya Tusci adlarıyla tanımlanmışlardır Etrüsk halkı ve kültürü zamanla Roma İmparatorluğu içinde erimiştir Etrüskler İtalya'daki diğer kavimlerden çok daha ileri bir uygarlık düzeyindeydiler Roma uygarlığının, mitolojisindeki ilahlardan, hukukundan yol yapım tekniklerine kadar, kökünü hemen hemen tümüyle Etrüsk uygarlığından almış olduğu günümüzde saptanmış durumdadır[kaynak belirtilmeli] Etrüskler'in dini, Çiçero’nun değindiği gibi, vahyedilmiş bir dindi ve 12'li sistemi baz alan bir inisiyatik örgütlenmeleri vardı


Kendilerine ait özgün bir dile sahip olan Etrüskler, Yunanlılar tarafından Tyrrhenoi veya Tyrrsenoi adlarıyla bilinmişlerse de kendilerini Rasna veya Raśna olarak tanımlamışlardır Roma kenti, Etrüsklerin hakimiyet bölgesinde kurulmuş olup Romalıların Veii kentini talan etmelerine dek (MÖ 396) kentin Etrüsklerin yönetiminde olduğu sanılmaktadır [kaynak belirtilmeli]


Yunan tarihçi Herodot'a göre Etrüskler Lidya'dan İtalya'ya göç etmişlerdir, bunun yanı sıra pek çok tarihçi de Etrüskler ile doğu uygarlıklarının adetleri arasında bağ kurmaktadır Bu sebeplerden dolayı Etrüsklerin kökeninin Doğu uygarlıklarına dayandığını savunurlar [kaynak belirtilmeli]


Etrüsklerin kökeni hakkında yapılan en yeni çalışma, 2004 yılında çeşitli İtalyan üniversitelerinden gelen bir grup genetik bilimci tarafından yapılmıştır Bu araştırma çerçevesinde MÖ 7-3 yüzyıllar arasında yaşamış Etrüsklere ait 80 iskeletten alınan DNA örnekleri alınarak çok titiz bir çalışma ile günümüzde yaşayan çeşitli milletlere ait DNA'lar ile karşılaştırılmıştır


Sonuç olarak Etrüsklerin genetiğinin diğer milletlere göre en çok bugünkü Anadolu Türkleri ile yakınlık gösterdiği ortaya çıkmıştır (Vernesi et al 2004) Eski Yunan efsanelerinde de sıkça anlatıldığı gibi bu durum antik çağda Anadolu'dan İtalyan yarımadasına yapılan göçlerle açıklanmıştır


Konu başlıkları

• 1 Etrüsk dili ve alfabesi
• 2 Göçün kaynağı
• 3 Bazı Etrüsk kentleri
• 4 Bazı Etrüsk yöneticileri
• 5 Ayrıca bakınız
• 6 Kaynakça
• 7 Kaynakça ve Dipnot
• 8 Dış bağlantılar

Etrüsk dili ve alfabesi

Etrüsk sözlü dili günümüzde çözülmemiş bir dil olarak kabul edilmektedir Ayrıca Etrüsk yazısı da, alfabesi bilinmekle birlikte tam olarak çözülmemiş durumdadır Bunun üç temel nedeni şunlardır:

• A- Etrüskler'den günümüze bir kaç anıt ve Latin yazarları tarafından yapılan alıntılar dışında fazla yazılı eser kalmamıştır Yazıtlar ise çok kısa olup çok az sayıda sözcük içermektedir Etrüsk dilinde yazılı eserlerin bir kısmı grafitti halindedir; bir kısmı da, yalnızca ana baba, koca adını, çocuk sayısını bildiren mezar taşlarından ibarettir İlginçtir ki, en uzun Etrüsk el yazması İtalya’da değil, Mısır’da, 19yy’da İskenderiye’de bulunan bir Mısır mumyasının üzerindeki sargılarda bulunmuştur

• Etrüsklerden yazılı eserlerin fazla kalmamış olması konusunda ise iki varsayım bulunmaktadır:

1. Etrüsk toplumu ezoterik değerlere önem veren inisiyatik bir örgütlenme içindeydi, aktarım sözlü olarak yapılmaktaydı ve bir şey yazılması gerektiğinde yazılar ya da önemli yazılar yalnızca ezoterik tradisyonu sürdüren yazıcı rahipler tarafından yazılır ve saklanırdı Her ezoterikekolde görüldüğü gibi onlar da gizliliğe ve bilgilerini gizlemeye önem vermişlerdi Rene Guenon’un değindiği gibi, mevcudiyeti bilindiği halde Etrüskler’in ilhama dayalı gerçek din kitapları (-fal kitapları değil-) da bu yüzden halen keşfedilememiştir
2. Pagan sayılan Etrüsk metinleri kasıtlı ve sistemli olarak yok edildi

• B- Çift dilli yazıtlara yeterince rastlanamamış olması

• C- Etrüsk dilinin bir Hint-Avrupa dili olmaması ve eklemlemeli (agglutinant) bir dil olması nedeniyle Batılı dilbilimcilerce kolayca anlaşılamamış olması Etrüsk dili Batılı bilim adamlarına bu yüzden tam bir muamma oluşturmuştur (Diğer eklemlemeli dillerden bazıları, Türkçe, Moğolca, Fince, Macarca, birçok Kafkas (Abazca vs) ve Ural dilleri, Hatti dili, Pelasg dili, Lidya dili, Maya dili, Kızılderili dilleri, Sümerce, Bask dili, Eskimo dili’dir)

Etrüsk dili 22 sesten oluşmaktadır ve Etrüsk alfabesi de, her herhangi bir sesi göstermeye yaramayan yabancı harfler hariç tutulursa, aslında 22 harfli bir alfabedir Yani Etrüskler’in ilk alfabesi 22 harften oluşuyordu Kimi Etrüsk yazıtları soldan sağa, kimi Etrüsk yazıtları ise sağdan sola doğru yazılmıştır Etrüsk yazıtları üzerinde Amerikalı ve Avrupalı dilbilimcilerce sürdürülen çalışmalar bu dildeki sözcüklerin çok büyük bir kısmının Fin-Ugor, Macar, Sümer ve Türk dillerinde de bulunduğunu ortaya koymuştur Türkoloji araştırmacıları Etrüskler’in yazılarında rastlanan harflerin Ön-Türkler’e ait runik yazıdaki (tamga yazısı) işaretler olduğunu ileri sürmüşlerse de bu görüş Batılı dilbilimcilerce –şimdilik- pek rağbet görmemektedir

Göçün kaynağı

Sonuç olarak Etrüskler’in İtalya’ya göçüyle ilgili varsayımlar şu görüşlerde toplanmaktadır:

• 1- Kimi Batılı bilim adamlarına göre göçün kaynağı Anadolu'dur
• 2- Göç Anadolu üzerinden olmuşsa da, kaynak Orta Anadolu değildir; Etrüskler’in ataları Doğu Anadolu veya Kafkasya civarında yaşıyordu
• 3- Kimi Macar araştırmacılara göre, göçün kaynağı Orta-Asya’dır

Etrüsk freski-1




Etrüsk freski-2




Etrüsk freski-3




Etrüsk savaşçısı




Kapadokya'daki yeraltı kentlerine benzeyen Etrüsk nekropolu




Etrüsk tümülüsü




Etrüsk yazısı



Bazı Etrüsk kentleri



Etrüsk kentleri


Dodecapolide olanlar

• Arretium (bugünkü Arezzo)
• Caisra, Cisra (bugünkü Cerveteri)
• Clevsin, (Clusium bugünkü Chiusi)
• Curtun (bugünkü Cortona)
• Perusna (Perugia)
• Pupluna, Fufluna (Populonia)
• Veia (Veii bugünkü Veio)
• Tarch(u)na (Tarquinii bugünkü Tarquinia-Corneto)
• Vetluna, Vetluna (Vetulonia)
• Felathri (Volaterrae bugünkü Volterra)
• Velzna (Volsinii, bugünkü Orvieto)
• Velch, Velc(a)l (Vulci bugünkü Volci)

Dodecapoli dışındakiler:

• Vi(p)sul (Faesulae Dodecapoli Fiesole)
• Adria
• Spina
• Felsina (Bononia Dodecapoli Bologna)
• Rusellae, Dodecapoli Roselle Terme
• Alalia Corsica'da (Roma ve günümüz Aleria'sı)
• Capeva (Capua)
• Manthva (Mantua)
• Inarime (?) (Pitecusa (Yunanca: Pithekoussai) Dodecapoli Ischia)

Bazı Etrüsk yöneticileri

• Osiniu
• Mezentius
• Lausus (Caere'de)
• Tyrsenos
• Velsu fl
• Larthia (Caere)
• Arimnestos (Arimnus'ta)
• Lars Porsena (Clusium'da)
• Thefarie Velianas (Caere'de)
• Aruns (Clusium'de)
• Volumnius (Veii'de)
• Lars Tolumnius (Veii'de)

Roma İmparatorluğu'nun doğuşundan yıllar önce İtalya'nın batı kıyılarında Etrüskler adı verilen bir halk yaşadı Bu insanların kimler ve nasıl birileri olduğu yüzyıllardır çözülememiştir Etrüskler Roma' nin kuruluşunda önemli rol oynadılar Et-rüskler'in ilginç öyküsü, onlardan geriye kalan eski kentlerde yapılan kazılar ve incelemeler sonucu elde edilen bölük pörçük bilgilerin bir araya getirilmesiyle ortaya çıkmıştır
Etrüsk uygarlığının doruk noktasına ulaştığı, İÖ 5 yüzyılda yaşamış Yunanlı tarihçi Herodot, bu insanların Anadolu'nun batısındaki Lidya'dan gelmiş olduklarını yazar Sanat ve dinleri Mısır, Kıbrıs ve Mezopotamya uygarlıklarına benzediğinden, tarihçiler Et-rüskler'in Anadolu ya da Suriye'nin kuzeyinden, İÖ 800 dolaylarında gelmiş olabilecekleri görüşündedir

Arkeologlar kıyıdaki kentlerin Etrüskler'in en eski yerleşim bölgeleri olduğu kanısındadır Buna göre, Etrüskler'in İtalya'ya karayolundan çok, denizyoluyla gelmiş oldukları düşünülebilir İÖ 800 yıllarında Arno ve Tiber ırmakları arasına, sonradan Etruria olarak adlandırılan bölgeye yerleştiler Günümüzde bu bölgede Toskana ve Kuzey Latium yer almaktadır

Etrüsk Sanatı

Etrüskler güzel ve çarpıcı sanat yapıtları yarattılar Bunların büyük bölümü mezarlarda bulunmuştur Etrüskler'in ilk sanat ürünleri Yakındoğu sanatına, İÖ 6 yüzyıldan sonra ise Yunan sanatına benzerlik gösterir

Etrüskler özellikle çok güzel tunç heykeller yapmış, tuncun yanı sıra pişmiş toprak ve kil de kullanmışlardır Mezarlarında değerli taşlarla süslü takılar ve altın süs eşyaları bulunmuştur Caere'de (bugün Cerveteri) yapılan bir kazıda tunç bir yatakta yatan bir savaşçıdan kalıntılarla birlikte iki savaş arabası, silahlar, gümüş ve tunç tabaklara rastlanmıştır

Heykeller ve mezar duvarlarını süsleyen canlı resimler, Etrüskler'in dansa, güreşe, araba ve atletizm yarışmalarına ilgi duyduklarını göstermektedir Etrüsklü sanatçıların yarattığı insan figürleri kısa boylu, sağlam yapılı, siyah saçlı ve esmer tenlidir
Kentlerini iyi planladıkları, yapıların çevresindeki duvarların tuğla ya da taştan örülmüş olduğu anlaşılmaktadır Tapınaklardaki sütunlar ve bezemeler pişmiş toprakla kaplı ahşaptan yapıldığı için bu tapınaklardan geriye hemen hemen hiçbir şey kalmamıştır
Etrüskler silah olarak mızrak, balta ve bazen de kılıç kullanırlardı Tanrıları Yunan ve Romalılar'ın tanrılarıyla aynı olmakla birlikte Etrüskler için ölümden sonraki yaşam çok önemliydi Etrüskler'in doğu ülkelerine özgü dinsel törenlerinin bazısı Romahlar'ca da benimsenmiştir

Etrüsk dili henüz çözülememiştir Uzmanlar, dilin anahtarı bulunsa bile, geriye yeterince yazılı belge kalmamış olduğu için fazla bilgi edinilemeyeceği görüşündedir

Roma Egemenliği

Akdeniz'de kıyısı bulunan ülkeler ile ticaret yapan Etrüskler denizci bir halktı Deniz savaşlarında üstünlük kazanan Etrüsk donanması gücünü birkaç yüzyıl boyunca sürdürdükten sonra giderek Romahlar'ca yıpratıldı

Etrüskler'in Romalılar'a kolayca yenilmelerinin nedeni ülkenin örgütsel yapısıyla ilgili görünmektedir 6 yüzyılda 12 kentin bir araya gelerek bir birlik oluşturmasına karşın, ülke birbirinden bağımsız hareket eden kentler topluluğundan oluşuyordu Kentleri birer birer ele geçiren Romalılar, İÖ 300'de Etrüsk topraklarına egemen oldular Romalılar Etrüskler'den pek çok şey öğrendiler ve çeşitli işlerde onların uyguladığı yöntemleri benimsediler Flüt, kaval ve trompet çalmayı da Etrüskler'den öğrendiler Onların güzel, zevkli giysi ve takılarına özenerek tıpkılarını yaptılar