Sovyetlerin Afganistan'dan Çekilmesi

İşgal öncesi Afganistan:
İngiltere’den bağımsızlığın kazanıldığı 1919’dan itibaren krallıkla idare edilen Afganistan’da Başbakan Muhammed Davut Han, 1973 yılında yaptığı kansız bir darbeyle kuzeni Kral Zahir Şah’ı devirerek Cumhuriyet ilan etti 20 yıl önce başbakanlığa ilk atandığında tutucu grupların desteğini almış olan Davut Han bu defa darbeyi General Abdülkadir önderliğindeki Marksist subayların ve solcu Bayrak (Perçem) Partisinin desteğiyle yapmıştı Cumhurbaşkanı ilan edilen Davut Han iktidarını sağlamlaştırdıktan sonra SSCB ile olan bağları zayıflatıp batılı devletlerle ilişki kurma yoluna gitti Bu arada başta Pakistan olmak üzere İslam ülkeleriyle de iyi ilişkiler kurmaya çalıştı 1977 yılında ilan edilen anayasayla konumunu pekiştiren Davut Han akrabalarından oluşturduğu bir hükümeti görevlendirince sol cenahın iki partisi Halk ve Bayrak kendisine karşı güç birliği yaptı
Bu partilerden ilki olan Hafızullah Amin liderliğindeki Halk, daha ziyade ordu içindeki solcu subaylara dayanıyordu Diğeri ülkedeki Marksist öğretinin baş savunucusu Babrak Karmal liderliğindeki Bayrak ise sivil ağırlıklı bir tabana sahipti ve ilk başta Davut Han’ı desteklemişti Karmal’ın kurucularından olduğu Demokratik Halk Partisinin 1967 yılında ikiye bölünmesiyle oluşan bu hizipler şimdi Davut Han’a karşı tekrar birleşmiş vaziyetteydi Birleşik cephenin liderliğini Karmal üstlenmişti
1978 yılında öldürülen Bayrak liderlerinden birinin cenazesi Afganistan solunun büyük bir gösterisine dönüştü Binlerce Afgan komünisti Kabil’de yürüdü Davut Han olayları yatıştırmak için Bayrak ve Halk liderlerini tutuklatınca Halk Partisinin etkin olduğu Ordu tarafından devrildi Darbe sırasında kendisi ve aile fertleri öldürüldü Halk Partisi lideri Hafızullah Amin Nisan ayında Afganistan Demokratik Cumhuriyeti’ni ilan etti



Afganistan Demokratik Cumhuriyeti Bayrağı


Bayrak hizbini tasfiye etmeye çalışan Devlet Başkanı Nur Muhammed Taraki ve yardımcısı Hafızullah Amin, Babrak Karmal’ı Prag’a büyükelçi atayarak ülkeden uzaklaştırdılar Bir süre sonra Prag’dan ayrılan Karmal Moskova’ya giderek sırasını beklemeye başladı Taraki ve Amin’in reformist çabaları ülkedeki tutucu grupların tepkisiyle karşılaştı ve toplumsal huzursuzluk ve yöresel isyanlar günden güne artmaya başladı Taraki bu huzursuzlukları gidermek için 1978 sonlarında SSCB ile bir dostluk ve yardımlaşma anlaşması imzaladı Bu anlaşmanın Afganistan’ın işgaline giden yolu açtığını anlayan Hafızullah Amin ve yandaşları 1979 sonbaharında parti içi bir darbeyle Taraki’yi devirdiler ve öldürdüler



Hafızullah Amin (solda) bir konferansta konuşma yapıyor


İşgal ve Sonrası:

Bu kargaşa döneminde ülke geneline yayılmaya başlayan ayaklanmalar anti Sovyet karakterini iyice belli etmeye başladı Zayıf donanımlı Afgan Ordusu bu ayaklanmaları bastırmakta zorlanmaya ve önceden Sovyetlere bağlı olduğunu bildiren Amin ABD ve Pakistan’dan gizlice yardım arayışlarına başlayınca iktidardaki diğer sol gruplarca Sovyetlerin aktif müdahalesi istendi Nihayet Sovyet birlikleri Afganistan sınırını geçmeye başladılar (24 Aralık 1979) Kabil’e indirilen Sovyet paraşütçüleri Devlet Başkanı Hafızullah Amin’i öldürdüler Üç gün sonra SSCB Afganistan’ı tamamen işgal etti ve Devlet başkanlığına Babrak Karmal getirildi



Devlet Başkanı Karmal hükümete bağlı askerlerle


Uluslar arası kamuoyunun ve Pakistan’ın protestoları Sovyetleri etkilemedi ABD SSCB’nin işgal ettiği yerlerden çekilmeyeceğini anlayınca ülkedeki silahlı direniş gruplarını koordine ederek desteklemeye başladı Mücahitler özellikle 1984-85 döneminde mücadeleyi iyice yoğunlaştırarak Sovyet birliklerine önemli kayıplar verdirken, halk da öbek öbek Pakistan’a sığınmak için yollara dökülüyordu



Sovyet askerlerinden bir grup


Sovyetlerin Afganistan işgali ABD, Çin, Pakistan, İran gibi karşıt görüşlü, türdeş olmayan sistemleri de birleştirdi Dünya çapında olimpiyatlardan silahsızlanma anlaşmalarına kadar pek çok alanda siyasal kriz kendisini gösteriyordu Afganistan yönetimi ise bir yandan Sovyet birlikleriyle birlikte mücahitlerle savaşırken öte yandan kendi içinde de mücadele içindeydi Halk ve Bayrak hiziplerinin mücadelesi devam ederken Devlet Başkanı Babrak Karmal aşama aşama gücünü yitirerek sonunda yerini daha sonra Taliban tarafından asılacak olan Doktor Muhammed Necibullah’a bıraktı ve Moskova’ya gitti (1986)
İşgal döneminde Sovyetler, Afgan Ordusunun desteğiyle yetinmedi, kendi topraklarından sürekli takviye birlik getirdi Bu birlikler daha ziyade araziye uyum sorunu çekmeyeceği düşünülen Orta Asya Cumhuriyetlerinden toplanan askerlerle teşkil ediliyordu Ancak bütün bunlara rağmen mücahitlerin direnişi yok edilemiyordu



Sovyet helikopterine makineli tüfek ateşi açan bir mücahit


Tam bir batağa saplandığı gün geçtikçe belirginleşen, ülkeye getirdiği yüz binin üzerindeki askerin ikmal ve iaşesinde de zorlanmaya başlayan Sovyetler BM aracılığıyla masaya oturmayı kabul etti ve uzun süren müzakereler sonucunda 1988’de Cenevre’de çekilme ibaresi taşımayan iyi niyet anlaşmasını imzaladı Ancak daha sonra iki süper güç arasında bir çekilme protokolü hazırlandı ve SSCB güya dünyaya rezil olmadan Afganistan’dan çekilmeye başladı Son Sovyet birliği yirmi yıl önce bugün Afganistan’ı terk etti



Evlerine dönen Sovyet zırhlıları


Sonuçları:
Afganistan’ın sosyal yapısı neredeyse çöktü Yaklaşık bir milyon insanın hayatını kaybettiği bildirildi Binlerce aile yok oldu Yüz binlerce mülteci Pakistan’da ve yollarda telef oldu Ülkenin tüm sanayi şebekesi çöktü, eğitim sistemi felce uğradı Bütün bunlar zaten çok sınırlı olan üretim gücünü kaybeden Afganistan’ın uyuşturucu merkezlerinden biri olmasını tetikledi Ülkede günümüze kadar uzanan yıkıcı etkilerle birlikte siyasal istikrarsızlık kaide haline geldi Sol fraksiyonlar siyaset sahnesinden silindi Davut Han ve Hafızullah Amin dönemlerinde yapılan kısmi reformların tüm kazanımları yok oldu 1979’da belli haklara sahip kılınan Afgan kadını kara çarşafın içine mahkûm edildi Dr Necibullah Taliban milisleri tarafından idam edildi İşgal öncesi hasım konumundaki Pakistan, Afgan siyasi hayatının birinci aktörü haline geldi



Kaderleriyle baş başa bırakılan Afgan kadınlarının ellerinde yalnız çocukları ve köpekleri kalmış…


Doktor Necibullah Taliban tarafından işkence edilip kurşunlandı ve Kabil’de kardeşiyle elektrik direğine asılarak idam edildi (28 Eylül 1996)


Sovyetler de savaş nedeniyle ekonomik yönden bir hayli sarsıldı Yıldız Savaşları blöfünü yutarak milyarlarca rubleyi sokağa atan Sovyet yönetimi bu savaşla eksik noktayı da tamamlamış oluyordu 15 bini ölü olmak üzere 65 binin üzerindeki askeri kayıplar rejim katılığı nedeniyle fazla tepkiye neden “olamadıysa” da sistemin çözülmesinde önemli ölçüde etkili oldu Müdahale doktrin temeline oturtulmaya çalışıldıysa da Stalinist gruplar dışında yurtdışındaki hemen hiçbir sol grubun desteğini alamadı Sovyet Ordusunun demoralizasyonu dağılma dönemindeki müdahalelerin başarısını engelleyici psikolojik bir bombaya dönüştü
Savaş ve işgalden en büyük yararı ABD elde etti Sovyetlerin Hint Okyanusu eksenli hareketini engelleyen ABD ayrıca can düşmanının ekonomik çöküntüye girmesine yardımcı oldu İlerde kendi el atabileceği uyuşturucu-taassup-cehalet üçgeninde kıvranan bir ülke yaratacaktır

Nisan 1978 devrimiyle ilgili genel açıklamaları yapmıştık Şimdi devrimden itibaren başlatılan ve Sovyet işgaline kadar sürdürülen reform dönemiyle ilgili bazı görsel dökümanları paylaşalım:



Kabil News gazetesi devrimi “monarşinin artıklarının tasfiyesi” başlığıyla duyurdu (büyük fotoğraf Taraki, daha küçük olanı Karmal’a aittir, diğer devrim kabinesi üyelerinin fotoğraflarının sol üst başında Amin’in fotoğrafı var)



Nisan 1978 devriminden Eylül 1979’a kadar kullanılan Afganistan bayrağı




Afganistan Demokratik Cumhuriyeti Devlet Arması



Erkeklerle eşit haklara kavuşturulan bir grup Afgan kadını, Kabil 1978



Devrimci Afgan kadınları



Devrimci Afgan kadınları tören esnasında



Öncü çocuklar tören geçidinde



Gençlere yönelik bir heykel sergisi



Celalabad’daki baraj yapımı



Kabil’de sürdürülen bir inşaat



Köylülere okuma-yazmayı öğretmeye çalışan gönüllü devrimciler



Kabil Üniversitesi’nin dikkat çekici modern girişi



Mücahitlerin yakmak üzere topladıkları kitaplar, 1992 (yukarıdaki fotoğrafla oluşturduğu acı verici tezata binaen seçtim)



Ekim 1978’de kullanılan posta pulları



BM’in 1979 yılını "Uluslararası Çocuk Yılı" ilan etmesi anısına Afganistan’da bastırılan özel damgalı zarf



Devrime destek veren Sovyet afişlerinden biri

Sovyet işgali ve sonrasından da görsel paylaşımlar sunalım:



Sovyet işgalini gösteren harita




Sovyet birlikleri Kunduz yolunda




Kabil’de yürüyüş halindeki Sovyet askerleri, 1985




Azadabad yakınlarında esir alınan mücahitler




Bir grup Spetsnaz üyesi




Kunar eyaletindeki Şigal Tarna garnizonuna havan saldırısı düzenleyen bir grup mücahit




Mücahit liderlerinden İsmail Han




Mücahitlerden ele geçen mühimmat ve silahlar





SSCB’nin harp madalyası