Şiir Nedir?

**Şengül Şirin** · 04-15-2009

ŞİİR NEDİR?

Şiir

a) Lirik Şiir
Aşk,ayrılık, hasret, özlem konularını işleyen duygusal şiirlerdir Okurunduygularına, kalbine seslenir Eskiden Yunanlılarda “lir” denensazlarla söylendiğinden bu adı almıştır Tanzimat döneminde de bir sazadı olan “rebab” dan dolayı bu tür şiirlere rebabi denmiştir Divanedebiyatında gazel, şarkı; Halk edebiyatında güzelleme türündeki koşma,semai lirik şiire girer

Örnek;

Sakın bir söz söyleme, yüzüme bakma sakın
Sesini duyan olur, sana göz koyan olur
Anmasınlar adını candan anan dudaklar
Annen bile okşasa benim bağrım taş olur

Epik Şiir

Destansıözellikler gösteren şiirlerdir Kahramanlık, savaş, yiğitlik konularıişlenir Okuyanda coşku, yiğitlik duygusu, savaşma arzusu uyandırırDaha çok, uzun olarak söylenir Divan edebiyatında kasideler, Halkedebiyatında koçaklama, destan, varsağı türleri de epik özellikgösterir Tarihimizde birçok şanlı zaferler yaşadığımızdan, epik şiiryönüyle bir hayli zengin bir edebiyatımız vardır

Örnek;

Bizdik o hücumun bütün aşkıyla kanatlı
Bizdik o sabah ilk atılan safta yüz atlı
Uçtuk Mohaç ufkunda görünmek hevesiyle
Canlandı o meşhur ova at kişnemesiyle

c) Didaktik Şiir

Birdüşünceyi, bir bilgiyi aktarmak amacıyla yazılan şiirlerdir Bunlarokurun aklına seslenir Duygu yönü az olduğundan kuru bir anlatımıvardır Kafiye ve ölçülerinden dolayı akılda kolay kaldığından,bilgiler bu yolla verilir Manzum hikâyeler, fabller hep didaktiközellik gösterir

Örnek;

Ayinesi iştir kişinin lafa bakılmaz
Şahsın görünür rutbe – i aklı eserinde

d) Pastoral Şiir

Doğaşiirlerini, çobanların doğadaki yaşayışlarını anlatan şiirlerdirDoğaya karşı bir sevgi, bir imrenme söz konusudur bunlarda Eğer şairdoğa karşısındaki duygulanmasını anlatıyorsa “idil”, bir çobanlakarşılıklı konuşuyormuş gibi anlatırsa “eglog” adını alır

Örnek;

Hülyana karışmasın ne şehir ne de çarşı
Yamaçlarda her akşam batan güneşe karşı
Uçan kuşları düşün, geçen kervanları an
Madem ki kara bahtın adını koydu çoban

e) Satirik Şiir

Eleştiricibir anlatımı olan şiirlerdir Bir kişi, olay, durum, iğneleyicisözlerle, alaylı ifadelerle eleştirilir Bunlarda didaktik özelliklerde görüldüğünden, didaktik şiir içinde de incelenebilir Ancak açık bireleştiri olduğundan ayrı bir sınıfa alınması daha doğru olur Bu türşiirlere Divan edebiyatında hiciv, Halk edebiyatında taşlama, yeniedebiyatımızda ise yergi verilir

Örnek;
Benim bu gidişe aklım ermiyor
Fukara halini kimse sormuyor
Padişah sikkesi selam vermiyor
Kefensiz kalacak ölümüz bizim

f) Dramatik Şiir

Tiyatrodakullanılan şiir türüdür Eski Yunan edebiyatında oyuncuların sahnedesöyleyecekleri sözler şiir haline getirilir ve onlara ezberletilirdiBu durum dram tiyatro türünün ( 19 yy ) çıkışına kadar sürer Bundansonra tiyatro metinleri düz yazıyla yazılmaya başlanır

Dramatikşiir harekete çevrilebilen şiir türüdür Başlangıçta trajedi ve kommediolmak üzere iki tür olan bu şiir türü dramın eklenmesiyle üç kereçıkmıştır

Bizde dramatik şiir türüne örnek verilmemiştir Çünkübizim Batı’ya açıldığımız dönemde ( Tanzimat ) Batı’da da bu türşiirler yazılmıyordu; nesir kullanılıyordu tiyatroda Bizimtiyatrocularımız da tiyatro eserlerini bundan dolayı nesirleyazmışlardır Ancak nadirde olsa nazımla tiyatro yazan da olmuşturAbdülhak Hamit Tarhan gibi

*Genel Hatlarıyla Şiir*

Mısra (Dize);Ölçülü ve anlamlı, bir satırlık nazım birimidir

Beyit (İkilik);Aynı ölçüde olan ve anlamca bir bütünlük oluşturan ve iki dizeden oluşan nazım birimidir

Ölçü (Vezin);Şiirde dizelerin hece sayısına veya hecelerin ses değerine göre bir uyum içinde olmasıdır

Hece Ölçüsü;Şiirdedizeleri oluşturan sözcüklerin hece sayılarının eşitliğine dayananölçüdür Hece ölçüsüyle yazılmış dizeler okunurken belli yerlerdedurulurDurulan bu yerlere "durak" denir Durak sözcüğün sonunda yeralır

Aruz Ölçüsü;Dizelerdekihecelerin uzunluk ve kısalığına göre, açık ya da kapalı oluşuna göredüzenlenmesidirKısa heceler nokta() uzun heceler çizgi (-) ilegösterilir
İmale: Aruz kalıbına uydurmak için kısa hecenin uzun sayılmasıdır
Zihaf: Uzun heceleri kısa okumaktır

Serbest Ölçü;Bu ölçüde hecelerin sayısı ya da uzunluğu kısalığı dikkate alınmaz

Redif;Mısrasonlarında yazılışları, okunuşları, anlamları ve görevleri aynı olaneklerin, kelime ve kelime gruplarının tekrar edilmesine "redif" denir

*uzakta
*plakta

Kafiye(Uyak);Şiirdemısra sonlarındaki ses benzerliklerine denir Kafiyeyi oluşturaneklerin ya da kelimelerin; yazılışları ve okunuşları aynı, anlamları vegörevleri farklı olmalıdır

*derinden
*kederinden

Uyak Çeşitleri

a) Yarım Uyak;Tek ses benzerliğine dayanan kafiyedir

*dizildi
*yazıldı

Tam Uyak;İki ses benzerliğine dayanan kafiye türüdür

*karanlık
*artık

c) Zengin Uyak;Üç ya da daha çok ses benzerliğine dayanan kafiye türüdür

* yolculuk
*soluk

d) Cinaslı Kafiye;Anlamları ayrı, fakat yazılış ve okunuşları aynı olan kelime ve kelime gruplarının mısra sonunda tekrarı ile oluşan kafiyedir

*vakit çok geç
*nasıl geçersen geç

Uyak Örgüsü

Düz Kafiye: "a a a b" ya da "a a b b" olmalı

Çapraz Kafiye: "a b a b" olmalı

Sarma Kafiye: "a b b a" olmalı

**Şengül Şirin** · 04-17-2009

Şiir Türleri

ŞİİR: Duygu, hayal ve düşüncelerin bir düzene bağlı olarak, çekici bir dil ve ahenkli mısralar içinde aktarılmasıdır

Edebiyat türlerinin en eskisi şiirdirBugüne kadar şiirin birçok tanımı yapılmıştırBu tanımlamalar çağdan çağa ,kişiden kişiye değişmiş;kesin bir tanıma ulaşmamıştırŞiir türü öznel nitelikleri ağır basan bir türdürAhmet HAŞİM , şiiri �Nesre çevrilmesi mümkün olmayan nazım � olarak tanımlarCahit SITKI TARANCI�YA göre ise �Şiir, sözcüklerle güzel şekiller kurma sanatıdır�

Şiiri düz yazıdan ayıran ölçü, mısra, ahenk gibi unsurlar vardır
Nazım (şiir) biçimindeki yazılara "manzum"; Nazım parçalarına da "manzume" denir
MISRA (DİZE):Ölçülü ve anlamlı, bir satırlık nazım birimidir
NAZIM BİRİMİ: Şiiri oluşturan mısra kümelerine nazım birimi denir Dörtlük,bend,beyit
BEYİT (İKİLİK): Aynı ölçüde olan ve anlamca bir bütünlük oluşturan ve iki dizeden oluşan nazım birimidir
ÖLÇÜ (VEZİN): Şiirde dizelerin hece sayısına veya hecelerin ses değerine göre bir uyum içinde olmasıdır
HECE ÖLÇÜSÜ: Şiirde dizeleri oluşturan sözcüklerin hece sayılarının eşitliğine dayanan ölçüdür Hece ölçüsüyle yazılmış dizeler okunurken belli yerlerde durulurDurulan bu yerlere "durak" denir Durak sözcüğün sonunda yer alır
ARUZ ÖLÇÜSÜ: Dizelerdeki hecelerin uzunluk ve kısalığına göre, açık ya da kapalı oluşuna göre düzenlenmesidirKısa heceler nokta() uzun heceler çizgi (-) ile gösterilir
İmale: Aruz kalıbına uydurmak için kısa hecenin uzun sayılmasıdır
Zihaf: Uzun heceleri kısa okumaktır
SERBEST ÖLÇÜ:Bu ölçüde hecelerin sayısı ya da uzunluğu kısalığı dikkate alınmaz
ŞİİR TÜRLERİ

1LİRİK ŞİİR

Duygu ve düşüncelerin coşkulu bir dille anlatan şiire lirik şiir denir
Eski Yunan edebiyatında şairler şiirlerini Lyra (lir) denilen bir sazla söyledikleri için bu tür şiirlere lirik denilmiştirLirik şiir, dünya edebiyatında en çok işlenen ve sevilen şiir türüdürLirik şiirler insan yüreğine seslenen , okunduğunda insanı duygulandıran , coşkulandıran şiirlerdirBatı edebiyatında Rönesans devrim şairlerinin(PETRERCA,RONSARD) daha sonra da ilke olarak içe dönüklüğü benimseyen romantik şairlerin(Lamartine ,Hugo, Goethe, Schiller) duygusal ve öznel bir nitelik gösteren şiirlerin bu türün başarılı örnekleridir

Örnek-1
Ne zaman seni düşünsem
Bir ceylan su içmeye iner
Çayırları büyürken görürüm
Her akşam seninle
Yeşil bir zeytin tanesi
Bir parça mavi deniz
Alır beni
Seni düşündükçe
Gül dikiyorum elimin değdiği yere
Atlara su veriyorum
Daha bir seviyorum dağları
( İlhan BERK)
Örnek-2
Kara dutum, çatal karam ,çingenem
Nar tanem , nur tanem , bir tanem,
Ağaç isem dalımsın salkım saçak
Petek isem balımsın oğulum
Günahımsın vebalimsin
Dili mercan , dizi mercan, dişi mercan
Yoluna bir can koyduğum,
Gökte ararken yerde bulduğum
Karadutum ,çatal karam çingenem
Daha nem olacaktın bir tanem? (BRAHMİ EYÜBOĞLU)
Örnek-3
NERDESİN?
Geceleyin bir ses böler uykumu
İçim ürpermeyle dolar: - Nerdesin?
Arıyorum yıllar var ki ben onu,
Aşıkıyım beni çağıran bu sesin
Gün olur sürüyüp beni derbeder,
Bu ses rüzgarlara karışır gider
Gün olur peşimden yürür beraber,
Ansızın haykırır bana: Nerdesin?
Bütün sevgileri atıp içimden,
Varlığımı yalnız ona verdim ben,
Elverir ki bir gün bana derinden
Ta derinden bir gün bana "Gel" desin (Ahmet Kutsi TECER)

Örnek-4
ENDÜLÜSTE RAKS
Zil, şal ve gül Bu bahcede raksın bütün hızı
Şevk akşamında endülüs üc defa kırmızı
Aşkın sihirli şarkısı yüzlerce dildedir
İspanya neş'esi ile bu akşam bu zildedir
Yelpaze çevrilir gibi birden dönüşleri,
İşveyle devriliş, örtünüşleri
Her rengi istemez, gözümüz şimdi aldadır
İspanya dalga dalga bu akşam bu şaldadır
Alnında halka halka aşüfte kakülü
Gögsünde yosma gırnatanın en güzel gülü
Raks ortasında bir durup oynar, yürür gibi;
Bir baş çevirmesiyle bakar öldürür gibi
Gül tenli, kor dudaklı, kömür gözlü sürmeli,
Şeytan diyor ki, sarmalı yüz kere öpmeli
Gözler kamaştıran şala, meftun eden güle
Her kalbi dolduran zile, her sineden "Ole!" (Yahya Kemal BEYATLI)

2PASTORAL ŞİİR

Çoban ve kır yaşamını,doğa güzelliklerini anlatan şiirlere pastoral şiir denir
Pastoral şiirlerin her türlü süsten , yapmacıktan ,gösteriş ve söz oyunlarından uzak bir yapısı vardırBunlara bukolik şiir ( çoban şiiri) de denir
Pastoral şiirin iki biçimi vardır:
İDİL: Bir ozanın ya da çobanın ağzından yazılıp kır yaşamının çekiciliğini , güzelliğini anlatan çobanıl aşkı yansıtan kısa şiirlere denir
EGLOG: BİR kaç çobanın karşılıklı konuşmaları yoluyla oluşturulan , aşk , kır yaşamı üzerine duygu ve düşüncelerini yansıtan pastoral şiirlere denir

Örnek-1
Avludan geçtiğini gördü gelinin
Suya gidiyordu öğle güneşinde
Ardında bebesi yalınayak
Geride Karabaş
Tozlu yoldan
Söğütlerin oradaki çeşmeye
Yalağında bulutlar yıkanan çeşmeye
(oktay RIFAT)
Örnek-2
Gümüş bir dumanla kapandı her yer
Yer ve gök bu akşam yayla dumanı
Sürüler , çeşmeler , sarı çiçekler
Beyaz kar, yeşil çam, yayla dumanı ( ÖBEDREDDİN UŞAKLI)

Örnek-3
BİNGÖL ÇOBANLARI
Daha deniz görmemiş bir çoban çocuğuyum
Bu dağların eskiden aşinasıdır soyum
Bekçileri gibiyiz ebenced buraların,
Bu tenha derelerin, bu vahşi kayaların
Görmediği gün aynı pınardan doldurup testimizi
Kırlara açılırız çıngıraklarımızla
Okuma yok,yazma yok, bilmeyiz eski yeni,
Kuzular bize söyler yılların geçtiğini,
Arzu, başlarımızdan yıldızlar gibi yüksek;
Önümüzde bir sürü, yanımızda bir köpek,
Dolaştırıp dururuz aynı daüssılayı
Anam bir yaz gecesi doğurmuş beni burda,
Bu çamlıkta söylemiş son sözlerini babam;
Şu karşıki bayırda verdim kuzuyu kurda,
"Suma"mın başka köye gelin gittiği akşam,
Gün biter, sürü yatar ve sararsan bir ayla,
Çoban hicranlarını basar bağrına yayla
Kuru bir yaprak gibi kalbini eline al,
Diye hıçkırır kaval:
Bir çoban parçasısın, olmasan bile koyun,
Daima eğeceksin başkalarına boyun;
Hülyana karışmasın ne şehir, ne de çarşı,
Yamaçlarda her akşam batan güneşe karşı
Uçan kuşları düşün, geçen kervanları an,
Mademki kara bahtın adını koydu çoban!
Nasıl yaşadığından, ne içip yediğinden,
Çıngırak seslerinin dağlara dediğinden
Anlattı uzun uzun
Şehrin uğultusundan usanmış ruhumuzun
Nadir duyabildiği taze bir heyecanla,
Karıştım o gün bugün bu zavallı çobanla
Bingöl yaylalarının mavi dumanlarına,
Gönlümü yayla yaptım Bingöl çobanlarına (Kemalettin Kamu)
Örnek:4
ÇOBAN ÇEŞMESİ
Derinden derine ırmaklar ağlar,
Uzaktan uzağa çoban çeşmesi,
Ey suyun sesinden anlıyan bağlar,
Ne söyler su dağa çoban çeşmesi
"Goynunu Şirin'in aşkı sarınca
Yol almış hayatın ufuklarınca,
O hızla dağları Ferhat yarınca
Başlamış akmağa çoban çeşmesi
"O zaman başından aşkındı derdi,
Mermeri oyardı, taşı delerdi
Kaç yanık yolcuya soğuk su verdi
Değdi kaç dudaga çoban çesmesi
Vefasız Aslı'ya yol gösteren bu,
Kerem'in sazına cevap veren bu,
Kuruyan gözlere yaş gönderen bu
Sızmadı toprağa çoban ceşmesi
Leyla gelin oldu,
Mecnun mezarda,
Bir susuz yolcu yok şimdi dağlarda,
Ateşten kızaran bir gül ararda,
Gezer bağdan bağa çoban çeşmesi,
Ne şair yaş döker, ne aşık ağlar,
Tarihe karıştı eski sevdalar
Beyhude seslenir, beyhude çağlar,
Bir sola, bir sağa çoban çeşmesi (Faruk Nafiz ÇAMLIBEL)

3EPİK ŞİİR

Epik sözcüğü , Yunancada destan anlamındaki epope den gelmektedir Yazının bulunuşundan önceki dönemlerde ulusların hayatında derin izler bırakan tarihsel olayları dile getiren destanlar epik şiir sayılırEpik şiirlerde yiğitlik, kahramanlık, savaş� temaları işlenirHer epope ( destan) ya da epik şiirlerde tarihsel bir gerçek vardır Epik şiir bu gerçekten kaynaklanırEpik şiirlerin çoğu , okuyucuyu coşkulandırdığı için lirik özellikler de taşır

Örnek-1
Durduk , süngü takmış kafir ayakta
Bizde süngü yok
Bir hayret kızıllığı akardı üstümüzden
Dehşetten daha çok
Durduk , süngüsü düşmanın pırıl pırıl ,
Önümüze çıktı bir gündüz,bir gece
Korku değil haşa
Bir büyük düşünce
( FHüsnü DAĞLARCA)
Örnek-2
Kalktı göç eyledi Avşar elleri,
Ağır ağır giden eller bizimdir
Arap atlar yakın eder ırağı,
Yüce dağdan aşan yollar bizimdir
Belimizde kılıcımız Kirmani,
Taşı deler mızrağımın temreni
Hakkımızda devlet etmiş fermanı,
Ferman padişahın,dağlar bizimdir
Dadaloğlu'm birgün kavga kurulur,
Öter tüfek davlumbazlar vurulur
Nice koçyiğitler yere serilir,
Ölen ölür, kalan sağlar bizimdir (DADALOĞLU)

4DİDAKTİK ŞİİR

Belli bir düşünceyi aşılamak ya da belli bir konuda öğüt, bilgi vermek, ahlaki bir ders çıkarmak amacıyla öğretici nitelikte yazılan, duygu yönü zayıf şiir türüdür Eski çağlarda ozanların eğitici öğretici bir kişi olduğu kabul ediliyordu Eski Yunan edebiyatında HESİODOS bu türün ilk örneklerini vermiştirTürk edebiyatında "ta'limî" terimi de aynı anlamda kullanılmıştır Manzum hikâyeler ve fabllar da bu gruba girer

Örnek-1
KARGA İLE TİLKİ
Bir dala konmuştu karga cenapları;
Ağzında bir parça peynir vardı
Sayın tilki kokuyu almış olmalı;
Ona nağme yapmaya başladı:
"Ooooo! Karga cenapları, merhaba!
"Ne kadar güzelsiniz; ne kadar şirinsiniz
"Gözüm kör olsun yalanım varsa
"Tüyleriniz gibiyse sesiniz
"Sultanı sayılırsınız bütün bu ormanın"
Keyfinden aklı başından gitti bay karganın;
Göstermek için güzel sesini
Açınca ağzını düşürdü nevâlesini
Tilki kapıp onu dedi ki: "Efendiciğim,
Size küçük bir ders vereceğim;
Alıklar olmasa iş kalmaz açık gözlere;
Böyle bir ders de değer sanırım bir peynire"
Karga şaşkın, mahcup biraz da geç ama,
Yemin etti gayrı faka basmayacağına (Çev: Orhan Veli)
Örnek-2
Şunlar ki çoktur malları
Gör nice oldu halleri
Sonucu bir gömlek imiş
Anında yoktur yenleri ( Yunus EMRE )

5SATİRİK ŞİİR

Eleştirici bir anlatımı olan şiirlerdir Bir kişi, olay, durum, iğneleyici sözlerle, alaylı ifadelerle eleştirilir Bunlarda didaktik özellikler de görüldüğünden, didaktik şiir içinde de incelenebilir Ancak açık bir eleştiri olduğundan ayrı bir sınıfa alınması daha doğru olur Bu tür şiirlere Divan edebiyatında hiciv, Halk edebiyatında taşlama, yeni edebiyatımızda ise yergi verilir

Örnek-1
Pek rengine aldanma felek eski felektir
Zira feleğin meşreb-i nâ-sâzı dönektir
Ya bister-i kemhâda , yâ virânede can ver
Çün bay ü gedâ hâke beraber girecektir
Allaha sığın şahs-ı halimin gazabından
Zira yumuşak huylu atın çiftesi pektir
Yaktı nice canlar o nezaketle tebessüm
Şirin dahi kasdetmesi cana gülerektir
Bed asla necabet mi verir hiç üniforma
Zerdüz palan ursan eşek yine eşektir
Bed mâye olan anlaşılır meclis-i meyde
İşret , güher-i âdemi temyize mihenktir
Nush ile yola gelmeyeni etmeli tektir
Tekdir ile uslanmayanın hakkı kötektir
Nâdânlar eder sohbet-i nâdânla telezzüz
Divânelerin hemdemi divâane gerektir
Aff ile mübeşşer midir eshâb-ı meratip
Kanun-i ceza âcize mi hâs demektir
Milyonla çalan mesned-i izzetde serefrâz
Bir kaç kuruşu mürtekibin câyı kürektir
İman ile din , akçadır erbâb-ı gınâda
Namus ü hamiyyet sözü kaldı fukarada
(Ziya Paşa)

Örnek-2
Benim bu gidişe aklım ermiyor
Fukara halini kimse sormuyor
Padişah sikkesi selam vermiyor
Kefensiz kalacak ölümüz bizim

6DRAMATİK ŞİİR

Tiyatroda kullanılan şiir türüdür Eski Yunan edebiyatında oyuncuların sahnede söyleyecekleri sözler şiir haline getirilir ve onlara ezberletilirdi Bu durum dram tiyatro türünün ( 19 yy ) çıkışına kadar sürer Bundan sonra tiyatro metinleri düz yazıyla yazılmaya başlanır

Dramatik şiir harekete çevrilebilen şiir türüdür Başlangıçta trajedi ve kommedi olmak üzere iki tür olan bu şiir türü dramın eklenmesiyle üç kere çıkmıştır

Bizde dramatik şiir türüne örnek verilmemiştir Çünkü bizim Batı�ya açıldığımız dönemde ( Tanzimat ) Batı�da da bu tür şiirler yazılmıyordu; nesir kullanılıyordu tiyatroda Bizim tiyatrocularımız da tiyatro eserlerini bundan dolayı nesirle yazmışlardır Ancak nadirde olsa nazımla tiyatro yazan da olmuştur Abdülhak Hamit Tarhan gibi

Batı edebiyatında Corneille, Racine, Shakespeare;Türk edebiyatında Namık Kemal, Abdülhak Hamit Tarhan, Faruk Nafiz Çamlıbel dramatik şiirin en güzel örneklerini vermişlerdir

«Eşber» den bir parça:
Halketsem esirlerle leşker,
Mahveylesem ordularla asker,
Olsa bana hep mülûk çâker;
Cinsince o iktidar münker,
Fevkimde uçar tuyûr-u kemter!
Âvâze-i dehr iken tanînim,
Gördüm ana değmiyor enînim;
Milletlere karşı âhenînim;
Bir âfete karşı nazenînim
Afetse de ey ilâh göster!
Bilmem bana ân mı, şân mı lâzım?
Gülbün mü ya kehkeşân mı lâzım?
Âguuş-u vefâ-nişân mı lâzım?
Bir pençe-i hun-feşân mı lâzım?
Canan mı güzel, cihan mı hoş-ter? (Abdülhak Hâmit TARHAN)

Konu Araçları	Bu Konuda Ara
Yazıcı Çıktısını Göster Sayfayı E-posta ile Yolla	Bu Konuda Ara: Gelişmiş Arama
Görünüm Modları

Şiir Nedir?

Şiir Nedir?

Cevap : Şiir Nedir?

Cevap : Şiir Nedir?

04-15-2009	#1
Şengül Şirin	Şiir Nedir? ŞİİR NEDİR? Şiir a) Lirik Şiir Aşk,ayrılık, hasret, özlem konularını işleyen duygusal şiirlerdir Okurunduygularına, kalbine seslenir Eskiden Yunanlılarda “lir” denensazlarla söylendiğinden bu adı almıştır Tanzimat döneminde de bir sazadı olan “rebab” dan dolayı bu tür şiirlere rebabi denmiştir Divanedebiyatında gazel, şarkı; Halk edebiyatında güzelleme türündeki koşma,semai lirik şiire girer Örnek; Sakın bir söz söyleme, yüzüme bakma sakın Sesini duyan olur, sana göz koyan olur Anmasınlar adını candan anan dudaklar Annen bile okşasa benim bağrım taş olur Epik Şiir Destansıözellikler gösteren şiirlerdir Kahramanlık, savaş, yiğitlik konularıişlenir Okuyanda coşku, yiğitlik duygusu, savaşma arzusu uyandırırDaha çok, uzun olarak söylenir Divan edebiyatında kasideler, Halkedebiyatında koçaklama, destan, varsağı türleri de epik özellikgösterir Tarihimizde birçok şanlı zaferler yaşadığımızdan, epik şiiryönüyle bir hayli zengin bir edebiyatımız vardır Örnek; Bizdik o hücumun bütün aşkıyla kanatlı Bizdik o sabah ilk atılan safta yüz atlı Uçtuk Mohaç ufkunda görünmek hevesiyle Canlandı o meşhur ova at kişnemesiyle c) Didaktik Şiir Birdüşünceyi, bir bilgiyi aktarmak amacıyla yazılan şiirlerdir Bunlarokurun aklına seslenir Duygu yönü az olduğundan kuru bir anlatımıvardır Kafiye ve ölçülerinden dolayı akılda kolay kaldığından,bilgiler bu yolla verilir Manzum hikâyeler, fabller hep didaktiközellik gösterir Örnek; Ayinesi iştir kişinin lafa bakılmaz Şahsın görünür rutbe – i aklı eserinde d) Pastoral Şiir Doğaşiirlerini, çobanların doğadaki yaşayışlarını anlatan şiirlerdirDoğaya karşı bir sevgi, bir imrenme söz konusudur bunlarda Eğer şairdoğa karşısındaki duygulanmasını anlatıyorsa “idil”, bir çobanlakarşılıklı konuşuyormuş gibi anlatırsa “eglog” adını alır Örnek; Hülyana karışmasın ne şehir ne de çarşı Yamaçlarda her akşam batan güneşe karşı Uçan kuşları düşün, geçen kervanları an Madem ki kara bahtın adını koydu çoban e) Satirik Şiir Eleştiricibir anlatımı olan şiirlerdir Bir kişi, olay, durum, iğneleyicisözlerle, alaylı ifadelerle eleştirilir Bunlarda didaktik özelliklerde görüldüğünden, didaktik şiir içinde de incelenebilir Ancak açık bireleştiri olduğundan ayrı bir sınıfa alınması daha doğru olur Bu türşiirlere Divan edebiyatında hiciv, Halk edebiyatında taşlama, yeniedebiyatımızda ise yergi verilir Örnek; Benim bu gidişe aklım ermiyor Fukara halini kimse sormuyor Padişah sikkesi selam vermiyor Kefensiz kalacak ölümüz bizim f) Dramatik Şiir Tiyatrodakullanılan şiir türüdür Eski Yunan edebiyatında oyuncuların sahnedesöyleyecekleri sözler şiir haline getirilir ve onlara ezberletilirdiBu durum dram tiyatro türünün ( 19 yy ) çıkışına kadar sürer Bundansonra tiyatro metinleri düz yazıyla yazılmaya başlanır Dramatikşiir harekete çevrilebilen şiir türüdür Başlangıçta trajedi ve kommediolmak üzere iki tür olan bu şiir türü dramın eklenmesiyle üç kereçıkmıştır Bizde dramatik şiir türüne örnek verilmemiştir Çünkübizim Batı’ya açıldığımız dönemde ( Tanzimat ) Batı’da da bu türşiirler yazılmıyordu; nesir kullanılıyordu tiyatroda Bizimtiyatrocularımız da tiyatro eserlerini bundan dolayı nesirleyazmışlardır Ancak nadirde olsa nazımla tiyatro yazan da olmuşturAbdülhak Hamit Tarhan gibi Genel Hatlarıyla Şiir Mısra (Dize);Ölçülü ve anlamlı, bir satırlık nazım birimidir Beyit (İkilik);Aynı ölçüde olan ve anlamca bir bütünlük oluşturan ve iki dizeden oluşan nazım birimidir Ölçü (Vezin);Şiirde dizelerin hece sayısına veya hecelerin ses değerine göre bir uyum içinde olmasıdır Hece Ölçüsü;Şiirdedizeleri oluşturan sözcüklerin hece sayılarının eşitliğine dayananölçüdür Hece ölçüsüyle yazılmış dizeler okunurken belli yerlerdedurulurDurulan bu yerlere "durak" denir Durak sözcüğün sonunda yeralır Aruz Ölçüsü;Dizelerdekihecelerin uzunluk ve kısalığına göre, açık ya da kapalı oluşuna göredüzenlenmesidirKısa heceler nokta() uzun heceler çizgi (-) ilegösterilir İmale: Aruz kalıbına uydurmak için kısa hecenin uzun sayılmasıdır Zihaf: Uzun heceleri kısa okumaktır Serbest Ölçü;Bu ölçüde hecelerin sayısı ya da uzunluğu kısalığı dikkate alınmaz Redif;Mısrasonlarında yazılışları, okunuşları, anlamları ve görevleri aynı olaneklerin, kelime ve kelime gruplarının tekrar edilmesine "redif" denir uzakta plakta Kafiye(Uyak);Şiirdemısra sonlarındaki ses benzerliklerine denir Kafiyeyi oluşturaneklerin ya da kelimelerin; yazılışları ve okunuşları aynı, anlamları vegörevleri farklı olmalıdır derinden kederinden Uyak Çeşitleri a) Yarım Uyak;Tek ses benzerliğine dayanan kafiyedir dizildi yazıldı Tam Uyak;İki ses benzerliğine dayanan kafiye türüdür karanlık artık c) Zengin Uyak;Üç ya da daha çok ses benzerliğine dayanan kafiye türüdür * yolculuk soluk d) Cinaslı Kafiye;Anlamları ayrı, fakat yazılış ve okunuşları aynı olan kelime ve kelime gruplarının mısra sonunda tekrarı ile oluşan kafiyedir vakit çok geç *nasıl geçersen geç Uyak Örgüsü Düz Kafiye: "a a a b" ya da "a a b b" olmalı Çapraz Kafiye: "a b a b" olmalı Sarma Kafiye: "a b b a" olmalı

04-17-2009	#2
Şengül Şirin	Cevap : Şiir Nedir? Şiir Türleri ŞİİR: Duygu, hayal ve düşüncelerin bir düzene bağlı olarak, çekici bir dil ve ahenkli mısralar içinde aktarılmasıdır Edebiyat türlerinin en eskisi şiirdirBugüne kadar şiirin birçok tanımı yapılmıştırBu tanımlamalar çağdan çağa ,kişiden kişiye değişmiş;kesin bir tanıma ulaşmamıştırŞiir türü öznel nitelikleri ağır basan bir türdürAhmet HAŞİM , şiiri �Nesre çevrilmesi mümkün olmayan nazım � olarak tanımlarCahit SITKI TARANCI�YA göre ise �Şiir, sözcüklerle güzel şekiller kurma sanatıdır� Şiiri düz yazıdan ayıran ölçü, mısra, ahenk gibi unsurlar vardır Nazım (şiir) biçimindeki yazılara "manzum"; Nazım parçalarına da "manzume" denir MISRA (DİZE):Ölçülü ve anlamlı, bir satırlık nazım birimidir NAZIM BİRİMİ: Şiiri oluşturan mısra kümelerine nazım birimi denir Dörtlük,bend,beyit BEYİT (İKİLİK): Aynı ölçüde olan ve anlamca bir bütünlük oluşturan ve iki dizeden oluşan nazım birimidir ÖLÇÜ (VEZİN): Şiirde dizelerin hece sayısına veya hecelerin ses değerine göre bir uyum içinde olmasıdır HECE ÖLÇÜSÜ: Şiirde dizeleri oluşturan sözcüklerin hece sayılarının eşitliğine dayanan ölçüdür Hece ölçüsüyle yazılmış dizeler okunurken belli yerlerde durulurDurulan bu yerlere "durak" denir Durak sözcüğün sonunda yer alır ARUZ ÖLÇÜSÜ: Dizelerdeki hecelerin uzunluk ve kısalığına göre, açık ya da kapalı oluşuna göre düzenlenmesidirKısa heceler nokta() uzun heceler çizgi (-) ile gösterilir İmale: Aruz kalıbına uydurmak için kısa hecenin uzun sayılmasıdır Zihaf: Uzun heceleri kısa okumaktır SERBEST ÖLÇÜ:Bu ölçüde hecelerin sayısı ya da uzunluğu kısalığı dikkate alınmaz ŞİİR TÜRLERİ 1LİRİK ŞİİR Duygu ve düşüncelerin coşkulu bir dille anlatan şiire lirik şiir denir Eski Yunan edebiyatında şairler şiirlerini Lyra (lir) denilen bir sazla söyledikleri için bu tür şiirlere lirik denilmiştirLirik şiir, dünya edebiyatında en çok işlenen ve sevilen şiir türüdürLirik şiirler insan yüreğine seslenen , okunduğunda insanı duygulandıran , coşkulandıran şiirlerdirBatı edebiyatında Rönesans devrim şairlerinin(PETRERCA,RONSARD) daha sonra da ilke olarak içe dönüklüğü benimseyen romantik şairlerin(Lamartine ,Hugo, Goethe, Schiller) duygusal ve öznel bir nitelik gösteren şiirlerin bu türün başarılı örnekleridir Örnek-1 Ne zaman seni düşünsem Bir ceylan su içmeye iner Çayırları büyürken görürüm Her akşam seninle Yeşil bir zeytin tanesi Bir parça mavi deniz Alır beni Seni düşündükçe Gül dikiyorum elimin değdiği yere Atlara su veriyorum Daha bir seviyorum dağları ( İlhan BERK) Örnek-2 Kara dutum, çatal karam ,çingenem Nar tanem , nur tanem , bir tanem, Ağaç isem dalımsın salkım saçak Petek isem balımsın oğulum Günahımsın vebalimsin Dili mercan , dizi mercan, dişi mercan Yoluna bir can koyduğum, Gökte ararken yerde bulduğum Karadutum ,çatal karam çingenem Daha nem olacaktın bir tanem? (BRAHMİ EYÜBOĞLU) Örnek-3 NERDESİN? Geceleyin bir ses böler uykumu İçim ürpermeyle dolar: - Nerdesin? Arıyorum yıllar var ki ben onu, Aşıkıyım beni çağıran bu sesin Gün olur sürüyüp beni derbeder, Bu ses rüzgarlara karışır gider Gün olur peşimden yürür beraber, Ansızın haykırır bana: Nerdesin? Bütün sevgileri atıp içimden, Varlığımı yalnız ona verdim ben, Elverir ki bir gün bana derinden Ta derinden bir gün bana "Gel" desin (Ahmet Kutsi TECER) Örnek-4 ENDÜLÜSTE RAKS Zil, şal ve gül Bu bahcede raksın bütün hızı Şevk akşamında endülüs üc defa kırmızı Aşkın sihirli şarkısı yüzlerce dildedir İspanya neş'esi ile bu akşam bu zildedir Yelpaze çevrilir gibi birden dönüşleri, İşveyle devriliş, örtünüşleri Her rengi istemez, gözümüz şimdi aldadır İspanya dalga dalga bu akşam bu şaldadır Alnında halka halka aşüfte kakülü Gögsünde yosma gırnatanın en güzel gülü Raks ortasında bir durup oynar, yürür gibi; Bir baş çevirmesiyle bakar öldürür gibi Gül tenli, kor dudaklı, kömür gözlü sürmeli, Şeytan diyor ki, sarmalı yüz kere öpmeli Gözler kamaştıran şala, meftun eden güle Her kalbi dolduran zile, her sineden "Ole!" (Yahya Kemal BEYATLI) 2PASTORAL ŞİİR Çoban ve kır yaşamını,doğa güzelliklerini anlatan şiirlere pastoral şiir denir Pastoral şiirlerin her türlü süsten , yapmacıktan ,gösteriş ve söz oyunlarından uzak bir yapısı vardırBunlara bukolik şiir ( çoban şiiri) de denir Pastoral şiirin iki biçimi vardır: İDİL: Bir ozanın ya da çobanın ağzından yazılıp kır yaşamının çekiciliğini , güzelliğini anlatan çobanıl aşkı yansıtan kısa şiirlere denir EGLOG: BİR kaç çobanın karşılıklı konuşmaları yoluyla oluşturulan , aşk , kır yaşamı üzerine duygu ve düşüncelerini yansıtan pastoral şiirlere denir Örnek-1 Avludan geçtiğini gördü gelinin Suya gidiyordu öğle güneşinde Ardında bebesi yalınayak Geride Karabaş Tozlu yoldan Söğütlerin oradaki çeşmeye Yalağında bulutlar yıkanan çeşmeye (oktay RIFAT) Örnek-2 Gümüş bir dumanla kapandı her yer Yer ve gök bu akşam yayla dumanı Sürüler , çeşmeler , sarı çiçekler Beyaz kar, yeşil çam, yayla dumanı ( ÖBEDREDDİN UŞAKLI) Örnek-3 BİNGÖL ÇOBANLARI Daha deniz görmemiş bir çoban çocuğuyum Bu dağların eskiden aşinasıdır soyum Bekçileri gibiyiz ebenced buraların, Bu tenha derelerin, bu vahşi kayaların Görmediği gün aynı pınardan doldurup testimizi Kırlara açılırız çıngıraklarımızla Okuma yok,yazma yok, bilmeyiz eski yeni, Kuzular bize söyler yılların geçtiğini, Arzu, başlarımızdan yıldızlar gibi yüksek; Önümüzde bir sürü, yanımızda bir köpek, Dolaştırıp dururuz aynı daüssılayı Anam bir yaz gecesi doğurmuş beni burda, Bu çamlıkta söylemiş son sözlerini babam; Şu karşıki bayırda verdim kuzuyu kurda, "Suma"mın başka köye gelin gittiği akşam, Gün biter, sürü yatar ve sararsan bir ayla, Çoban hicranlarını basar bağrına yayla Kuru bir yaprak gibi kalbini eline al, Diye hıçkırır kaval: Bir çoban parçasısın, olmasan bile koyun, Daima eğeceksin başkalarına boyun; Hülyana karışmasın ne şehir, ne de çarşı, Yamaçlarda her akşam batan güneşe karşı Uçan kuşları düşün, geçen kervanları an, Mademki kara bahtın adını koydu çoban! Nasıl yaşadığından, ne içip yediğinden, Çıngırak seslerinin dağlara dediğinden Anlattı uzun uzun Şehrin uğultusundan usanmış ruhumuzun Nadir duyabildiği taze bir heyecanla, Karıştım o gün bugün bu zavallı çobanla Bingöl yaylalarının mavi dumanlarına, Gönlümü yayla yaptım Bingöl çobanlarına (Kemalettin Kamu) Örnek:4 ÇOBAN ÇEŞMESİ Derinden derine ırmaklar ağlar, Uzaktan uzağa çoban çeşmesi, Ey suyun sesinden anlıyan bağlar, Ne söyler su dağa çoban çeşmesi "Goynunu Şirin'in aşkı sarınca Yol almış hayatın ufuklarınca, O hızla dağları Ferhat yarınca Başlamış akmağa çoban çeşmesi "O zaman başından aşkındı derdi, Mermeri oyardı, taşı delerdi Kaç yanık yolcuya soğuk su verdi Değdi kaç dudaga çoban çesmesi Vefasız Aslı'ya yol gösteren bu, Kerem'in sazına cevap veren bu, Kuruyan gözlere yaş gönderen bu Sızmadı toprağa çoban ceşmesi Leyla gelin oldu, Mecnun mezarda, Bir susuz yolcu yok şimdi dağlarda, Ateşten kızaran bir gül ararda, Gezer bağdan bağa çoban çeşmesi, Ne şair yaş döker, ne aşık ağlar, Tarihe karıştı eski sevdalar Beyhude seslenir, beyhude çağlar, Bir sola, bir sağa çoban çeşmesi (Faruk Nafiz ÇAMLIBEL) 3EPİK ŞİİR Epik sözcüğü , Yunancada destan anlamındaki epope den gelmektedir Yazının bulunuşundan önceki dönemlerde ulusların hayatında derin izler bırakan tarihsel olayları dile getiren destanlar epik şiir sayılırEpik şiirlerde yiğitlik, kahramanlık, savaş� temaları işlenirHer epope ( destan) ya da epik şiirlerde tarihsel bir gerçek vardır Epik şiir bu gerçekten kaynaklanırEpik şiirlerin çoğu , okuyucuyu coşkulandırdığı için lirik özellikler de taşır Örnek-1 Durduk , süngü takmış kafir ayakta Bizde süngü yok Bir hayret kızıllığı akardı üstümüzden Dehşetten daha çok Durduk , süngüsü düşmanın pırıl pırıl , Önümüze çıktı bir gündüz,bir gece Korku değil haşa Bir büyük düşünce ( FHüsnü DAĞLARCA) Örnek-2 Kalktı göç eyledi Avşar elleri, Ağır ağır giden eller bizimdir Arap atlar yakın eder ırağı, Yüce dağdan aşan yollar bizimdir Belimizde kılıcımız Kirmani, Taşı deler mızrağımın temreni Hakkımızda devlet etmiş fermanı, Ferman padişahın,dağlar bizimdir Dadaloğlu'm birgün kavga kurulur, Öter tüfek davlumbazlar vurulur Nice koçyiğitler yere serilir, Ölen ölür, kalan sağlar bizimdir (DADALOĞLU) 4DİDAKTİK ŞİİR Belli bir düşünceyi aşılamak ya da belli bir konuda öğüt, bilgi vermek, ahlaki bir ders çıkarmak amacıyla öğretici nitelikte yazılan, duygu yönü zayıf şiir türüdür Eski çağlarda ozanların eğitici öğretici bir kişi olduğu kabul ediliyordu Eski Yunan edebiyatında HESİODOS bu türün ilk örneklerini vermiştirTürk edebiyatında "ta'limî" terimi de aynı anlamda kullanılmıştır Manzum hikâyeler ve fabllar da bu gruba girer Örnek-1 KARGA İLE TİLKİ Bir dala konmuştu karga cenapları; Ağzında bir parça peynir vardı Sayın tilki kokuyu almış olmalı; Ona nağme yapmaya başladı: "Ooooo! Karga cenapları, merhaba! "Ne kadar güzelsiniz; ne kadar şirinsiniz "Gözüm kör olsun yalanım varsa "Tüyleriniz gibiyse sesiniz "Sultanı sayılırsınız bütün bu ormanın" Keyfinden aklı başından gitti bay karganın; Göstermek için güzel sesini Açınca ağzını düşürdü nevâlesini Tilki kapıp onu dedi ki: "Efendiciğim, Size küçük bir ders vereceğim; Alıklar olmasa iş kalmaz açık gözlere; Böyle bir ders de değer sanırım bir peynire" Karga şaşkın, mahcup biraz da geç ama, Yemin etti gayrı faka basmayacağına (Çev: Orhan Veli) Örnek-2 Şunlar ki çoktur malları Gör nice oldu halleri Sonucu bir gömlek imiş Anında yoktur yenleri ( Yunus EMRE ) 5SATİRİK ŞİİR Eleştirici bir anlatımı olan şiirlerdir Bir kişi, olay, durum, iğneleyici sözlerle, alaylı ifadelerle eleştirilir Bunlarda didaktik özellikler de görüldüğünden, didaktik şiir içinde de incelenebilir Ancak açık bir eleştiri olduğundan ayrı bir sınıfa alınması daha doğru olur Bu tür şiirlere Divan edebiyatında hiciv, Halk edebiyatında taşlama, yeni edebiyatımızda ise yergi verilir Örnek-1 Pek rengine aldanma felek eski felektir Zira feleğin meşreb-i nâ-sâzı dönektir Ya bister-i kemhâda , yâ virânede can ver Çün bay ü gedâ hâke beraber girecektir Allaha sığın şahs-ı halimin gazabından Zira yumuşak huylu atın çiftesi pektir Yaktı nice canlar o nezaketle tebessüm Şirin dahi kasdetmesi cana gülerektir Bed asla necabet mi verir hiç üniforma Zerdüz palan ursan eşek yine eşektir Bed mâye olan anlaşılır meclis-i meyde İşret , güher-i âdemi temyize mihenktir Nush ile yola gelmeyeni etmeli tektir Tekdir ile uslanmayanın hakkı kötektir Nâdânlar eder sohbet-i nâdânla telezzüz Divânelerin hemdemi divâane gerektir Aff ile mübeşşer midir eshâb-ı meratip Kanun-i ceza âcize mi hâs demektir Milyonla çalan mesned-i izzetde serefrâz Bir kaç kuruşu mürtekibin câyı kürektir İman ile din , akçadır erbâb-ı gınâda Namus ü hamiyyet sözü kaldı fukarada (Ziya Paşa) Örnek-2 Benim bu gidişe aklım ermiyor Fukara halini kimse sormuyor Padişah sikkesi selam vermiyor Kefensiz kalacak ölümüz bizim 6DRAMATİK ŞİİR Tiyatroda kullanılan şiir türüdür Eski Yunan edebiyatında oyuncuların sahnede söyleyecekleri sözler şiir haline getirilir ve onlara ezberletilirdi Bu durum dram tiyatro türünün ( 19 yy ) çıkışına kadar sürer Bundan sonra tiyatro metinleri düz yazıyla yazılmaya başlanır Dramatik şiir harekete çevrilebilen şiir türüdür Başlangıçta trajedi ve kommedi olmak üzere iki tür olan bu şiir türü dramın eklenmesiyle üç kere çıkmıştır Bizde dramatik şiir türüne örnek verilmemiştir Çünkü bizim Batı�ya açıldığımız dönemde ( Tanzimat ) Batı�da da bu tür şiirler yazılmıyordu; nesir kullanılıyordu tiyatroda Bizim tiyatrocularımız da tiyatro eserlerini bundan dolayı nesirle yazmışlardır Ancak nadirde olsa nazımla tiyatro yazan da olmuştur Abdülhak Hamit Tarhan gibi Batı edebiyatında Corneille, Racine, Shakespeare;Türk edebiyatında Namık Kemal, Abdülhak Hamit Tarhan, Faruk Nafiz Çamlıbel dramatik şiirin en güzel örneklerini vermişlerdir «Eşber» den bir parça: Halketsem esirlerle leşker, Mahveylesem ordularla asker, Olsa bana hep mülûk çâker; Cinsince o iktidar münker, Fevkimde uçar tuyûr-u kemter! Âvâze-i dehr iken tanînim, Gördüm ana değmiyor enînim; Milletlere karşı âhenînim; Bir âfete karşı nazenînim Afetse de ey ilâh göster! Bilmem bana ân mı, şân mı lâzım? Gülbün mü ya kehkeşân mı lâzım? Âguuş-u vefâ-nişân mı lâzım? Bir pençe-i hun-feşân mı lâzım? Canan mı güzel, cihan mı hoş-ter? (Abdülhak Hâmit TARHAN)